تاثیرات کرونا بر زندگی سالمندان وچگونگی مراقبت از آنها

از سالمندان شنیده ایم که از فرزندان جز احترام و توجه هیچ توقع دیگری ندارند در ضرب المثل ها و اشعار از مصیبت پیری و نیستی گفته شده و اینکه ناتوانی جسم و روان در پیری شجاعان را ترسو می کند. مرد چون پیر شد جبٌان گردد و یلان پیل افکن دیروز که امروز به یک تب از پای می افتند، زمستان را شبی، پیران را تبی و بسیار حکایات اینچنینی. اما ویروس تاجدار، بحران جدیدی را برای پیران دنیا به بار آورده است.

انسان در هر شرایطی که باشد همان فرد است روزی کودک روزی جوان روزی سالمند اما همیشه هویت او همان است که بود. بسته به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر جامعه با او در شرایط مختلف رفتارهای مختلفی می شود. هرچه زندگی سخت تر باشد بشر به غریزه و قانون بقا، نزدیکتر می شود و هرچه جامعه آسوده تر باشد فرهنگ رشد بیشتری می کند و انسانیت و اخلاق مداری جان می گیرد.

برخورد با پدیده سالمندی در فرهنگ های مختلف و شرایط مختلف متفاوت است. پیران گاهی بزرگان قوم و فرمانروا بوده اند و در شرایطی دیگر به عنوان سربار. متغیرهای مختلفی از جمله سلامت جسمی و خصوصیات فردی سالمند، شرایط خانوادگی، وضعیت مالی و البته پایگاه اجتماعی سالمند در چگونگی طی شدن این دوره از زندگی بسیار تأثیرگذار است.

برای مثال در اقوام بدوی مثل اسکیموها یا قبایل ابتدایی آفریقایی افراد پیر و فرتوت بر اساس رسوم پذیرفته شده ای که برای انسان متمدن و امروزی خشن و غیرقابل پذیرش است از جمع کنار گذاشته می شوند، این نوع رفتار با سالمندان در اقوام ابتـدایی در همه جای دنیا تـوسط مـردم شناسـان گـزارش شـده است.

در گذشته های دور در بین برخی از عشایر کشور ما نیز که تحرکات مربوط به کوچ  بسیار سخت و طاقت فرسا بوده سالخوردگان را در قشلاق باقی می گذاشته اند یا اگر بین راه ناتوان می شدند آنها را در غارهایی که به همین منظور درست کرده بودند، با مقداری آب و غذا رها می کردند.

در میان ایرانیان ارزش موی سپید و تجربه، بسیار گرامی داشته و در اسلام نیز به تکریم بزرگان توصیه فراوان شده است. در فرهنگ ایرانی پیران بر صدر مجلس نشانده می شوند یا در شرایط غیرعادی و اضطرار اولویت حفظ جان با سالمندان است.

اما می دانیم با تغییراتی که زندگی صنعتی برای بشر ایجاد کرده جایگاه و کارکرد خانواده دستخوش تغییراتی شده است خانواده هسته ای جایی برای سالمند ندارد و سرای سالمندان نیز جایگاه مقبولی برای پیران.

حال وضعیت حادی مثل دوران پاندمی کرونا هم پیش آمده است. سالمندان در خانه خود تنها شده اند و به توصیه پزشکان و حکم عقل برای کاهش انتقال بیماری به خصوص که این ویروس مرموز در سالمندان حالت کشنده تری دارد سبب شده تا آنها تنهاتر شوند.

اصلا این سالمندان چه کسانی هستند و چه مشکلاتی دارند و اعضای خانواده و حکومت چه وظیفه ای در قبال آنها دارند؟

سالمند کیست؟

دکتر شهرزاد حبیبی قهفخری متخصص سالمندشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در این رابطه گفت: سالمندی را می توان از دیدگاه های مختلف تعریف کرد. از دیدگاه تقویمی تعریف سالمندی عبارت است از ورود به مقطع سنی ۶۰ یا در برخی تعاریف ۶۵ و بالاتر اما از دیدگاه بیولوژیک (زیست شناختی) سالمندی تغییرات تحلیل برنده، خودبه خودی و پیش رونده غیرقابل برگشت است که در آن توان روحی و جسمی فرد به نحو قابل ملاحظه ای کاهش پیدا می کند.

وی توضیح داد: بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی  WHO ، سنین ۷۴-۶۰ سال در دسته سالمند جوان، سنین ۹۰ – ۷۴ سال در دسته سالمند و سنین ۹۰ سال به بالا در دسته سالمندان پیر قرار می گیرند.

حبیبی تاثیرات کرونا بر زندگی سالمندان را چنین بیان کرد: از طرفی سالمندان به دلیل شرایط خاص فیزیولوژیکی و آسیب پذیری بیشتر احتمال ابتلای بالاتر و نیز شدت آسیب بیشتری را از درگیری با کرونا تجربه کردند و از طرف دیگر تغییرات گریزناپذیر شیوه زندگی به دلیل شرایط خاص پیش آمده ناشی از کرونا زندگی سالمندان را بیشتر متاثر ساخت. اهم این تغییرات را می توان در موارد زیر خلاصه کرد از جمله غفلت در مراقبت از بیماری های مزمن قبلی.

وی توضیح داد: بیماری های مزمنی که سالمندان از قبل به آنها مبتلا بودند تحت تاثیر شرایط ناشی از کرونا مورد کم توجهی قرار گرفت بسیاری از سالمندان به دلیل ترس از ابتلا به کرونا از حضور در مراکز مراقبتی منع شدند یا خودشان ترجیح دادند مراجعه نداشته یا کمتر مراجعه داشته باشند. برخی در تهیه دارو با مشکل مواجه شدند یا به موقع جهت انجام چکاپ های لازم مراجعه نکرده یا نمی کنند.

متخصص طب سالمندی گفت:‌ غفلت از توجه به علائم بیماری های حاد یا مزمن جدید مورد دیگری است که در این زمینه نیز با رویکردهای متفاوتی مواجه شدیم برخی از سالمندان به دلیل ترس از ابتلا به کرونا علائم جدید خود را انکار می کنند و برخی برعکس با کوچکترین علامتی دچار اضطراب ترس از ابتلا به کرونا می شوند.

حبیبی افزود: شرایط خاص پیش آمده به دلیل تلاش جهت حفظ فاصله اجتماعی و قرنطینه به کاهش مراودات اجتماعی سالمندان منجر شده است. سالمندانی که تنها زندگی می کنند با منع شدن از حضور در جامعه عملا به انزوای شدیدتری برده شده اند و سالمندانی که در مراکز مراقبتی نگهداری می شوند، تماس های کمتری با خانواده و دوستان دارند و حتی سالمندانی هم که با خانواده زندگی می کنند، اجبارا منزوی تر شده اند.

به گفته این عضو هیات علمی علوم پزشکی، مواجهه با خبرهای بد، تجربه سوگ عزیزان، ترس از ابتلا در مواجهه های احتمالی، کاهش مراودات اجتماعی و حضور کمتر در مراسم های مذهبی و نیز جمع های دوستان منجر به بروز علائم اضطراب و افسردگی در برخی از سالمندان یا تشدید این علائم در برخی دیگر که از قبل نیز زمینه های اضطرابی داشتند، شده است.

حبیبی اضافه کرد: نیازهای روحی و جسمی سالمندان از یک سو و از طرف دیگر محدودیت های اطرافیان در برطرف کردن این نیازها منجر به افزایش حساسیت روحی و زودرنج شدن در برخی از سالمندان می شود.

این متخصص از کم تحرکی  به دلیل بیشتر ماندن در خانه به عنوان تغییر دیگری در دوران کرونا نام برد که بر وضعیت روحی و هم بر وضعیت جسمی سالمندان تاثیرگذار است و سبب تسریع در فرایند ضعف عضلانی و آسیب پذیری بیشتر آنان می شود.

نگرانی بعدی این پزشک متخصص سالمندان، کاهش دسترسی به تغذیه سالم مناسب است.

به گفته حبیبی تاثیرات کرونا بر وضعیت اقتصادی جوامع، سالمندان را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد. برخی با وجود شرایط سنی خاص همچنان ناچار به کار جهت تامین معاش خود هستند و شرایط ناشی از کرونا بر کسب و کار آنان نیز تاثیر گذاشته و این مساله هم ابعاد روانی و هم ابعاد جسمی برای آنان به دنبال دارد.

وی در بیان وضعیت سالمندان مبتلا به آلزایمر توضیح داد: این بیماران به دلیل شرایط ویژه ای که از لحاظ شناختی در آن قرار دارند توجه کافی جهت انجام ملاحظات لازم برای پیشگیری از آلودگی به ویروس کرونا ندارند و بیشتر در معرض ابتلا هستند.

چه باید کرد؟

این استاد دانشگاه علوم پزشکی در شرح راهکارهای مقابله با وضعیت های آسیب زای پیش آمده ناشی از کرونا در سالمندان مواردی را به شرح زیر دسته بندی کرد:

مراقبت بیماری های قبلی و اطمینان از بابت تامین دارو

به گفته وی توجه به مراقبت بیماری های مزمن قبلی در سالمندان از طریق مراجعه در موارد ضروری و انجام خودمراقبتی با آموزش سالمندان در خصوص علایم نیازمندی و  توجه فوری یا راهکارهای مقابله با سایر علائم غیرفوری ولی نیازمند توجه همچنین تامین داروهای مورد نیاز آنها و اطمینان به اینکه داروها را صحیح مصرف می کنند از جمله مواردی است که باید در نظر داشت.

افزایش تماس تلفنی و آموزش استفاده از شبکه های ارتباطی 

حبیبی بر ایجاد یا تقویت راه های ارتباطی امن مانند تماس های بیشتر تلفنی و آموزش سالمندان جهت استفاده از شبکه های ارتباطی اجتماعی و سایر تکنولوژی های جدید به عنوان جایگزین ملاقات های حضوری تاکید کرد.

وی گفت: ارتباط محافظت شده و امن سالمند با فرزندان یا دوستان در حداقل ممکن می تواند صورت پذیرد. در هر حال به نظر می رسد لازم است با در نظر گرفتن اصول محافظتی فرزندان یا سایر مراقبین سالمند به شکل نوبتی با او ارتباط داشته باشند یا اگر یک نفر ارتباط حضوری دارد سایرین ارتباط مجازی خود را حفظ کنند به نحوی که سالمند احساس کند از شبکه حمایتی برخوردار است.

لزوم ایجاد شبکه اجتماعی حمایتی

حبیبی همچنین افزود: وجود شبکه اجتماعی حمایتی جهت ارتباط با سالمندان تنها یا حمایت و کمک به مراقبین سالمندان در صورت لزوم، راه دیگری برای حل مشکلات سالمندان در دوران کرونا است که باید از طریق سیاستگزاران دنبال شود.

به گفته وی این شبکه ها می توانند در قالب شبکه های حمایتی مردم نهاد یا خیرین با شناسایی سالمندان نیازمند، حمایت های مورد نیاز را برای هر سالمند فراهم کنند.

وی یادآور شد: باید تلاش شود سالمندان کمتر در مواجهه با خبرهای ناامید کننده و بد قرار گیرند تا زمینه های اضطراب آنان کمتر شود.

قرار گرفتن در اولویت واکسیناسیون

این متخصص طب سالمندی یادآور شد: با توجه به دستیابی به واکسن کووید ۱۹ باید تلاش شود تا هر چه سریعتر سالمندان جامعه مورد واکسیناسیون قرار بگیرند.

این متخصص اظهار داشت: شرایط ایجاد شده به دلیل پاندمی کرونا تغییرات اجتماعی و فرهنگی در خانواده ها را بیشتر مشخص کرد و برای برخی فرصتی شد تا شاید به چاره اندیشی برای این خلاء بر آیند. در هر حال به نظر می رسد اثرات دوران کرونا و تجارب ناشی از آن برای دوران پساکرونا دریچه جدیدی را به روی پدیده سالمندی در جامعه بشری گشوده است.