رضاقلی‌خان هدایت ملقب به لَلـِه‌باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ به دنیا آمد و ۸ تیر ۱۲۵۰ در تهران درگذشت. محمد هادی، پدر او از اعیان قریه چارده هزار جریب بود که امروزه تبدیل به شهر دیباج در شهرستان دامغان شده است. در زمان آقامحمد‌خان خزانه‌دار بود و در دوران فتحعلی‌شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی‌خان در مکاتب شیراز به تحصیل پرداخت. در سفر فتحعلی‌شاه به اصفهان موردتوجه شاه قرار گرفت و لقب امیرالشعرایی یافت. محمد هادی، پدر وی در سال ۱۲۱۷ تحویلدار و صاحب جمع کل دیوان فارس شد و ملازمت شاهزاده حسینعلی میرزا، فرمانروای فارس را پذیرفت و یک سال بعد ۱۲۱۸ درگذشت و پسر را در سه سالگی تنها گذاشت.
رضاقلی‌خان در خدمت ناپدری خود محمدمهدی‌خان به تحصیل پرداخت و در جوانی به ملازمت فرمانفرما و فرزندان وی درآمد.
در سفر فتحعلی‌شاه به فارس، در شیراز، به خدمت‌شاه رسید و مورد توجه واقع شد و چون فتحعلی‌خان صبا ملک‌الشعرای دربار درگذشته بود، رضاقلی‌خان عنوان ملک‌الشعرایی یافت؛ ولی به هنگام بازگشت فتحعلی‌شاه به تهران، به علت بیماری از همراهی بازماند.
در سال ۱۲۵۴ قمری از جانب فرمانفرمای فارس، فریدون میرزا به تهران فرستاده شد و در پانزدهم رمضان در خانه حاجی‌میرزا آقاسی صدراعظم اقامت گزید و به حضور پادشاه محمدشاه راه یافت و در شمار مقربان و ملتزمان درگاه وی درآمد و تربیت عباس‌میرزا به عهده وی سپرده شد و بدین سبب اعتبار و شوکت خاصی یافت و از محارم درگاه به‌شمار می‌رفت.
البته لازم به توضیح است که منظور از عباس‌میرزا فرزند محمدشاه است نه عباس‌میرزا نایب‌السلطنه که پدر محمدشاه بود. نکته دیگر اینکه للـه‌باشی عنوانی بوده است که به مربیان اهل فضل می‌دادند و تربیت شاهزادگان را به آنان می‌سپردند. رضاقلی‌خان مشغله دیگری نیز در سر داشت و آن، تربیت مظفرالدین میرزا ولیعهد از حدود۱۱ سالگی‌اش بود که به همین منظور به آذربایجان مهاجرت کرد، در این دوران کتاب تاریخی «اجمل‌التواریخ» و شماری دیگر از تالیفاتش را به رشته تحریر در آورد.
بعد از درگذشت محمدشاه، در سال ۱۲۶۴ ق، رضاقلی‌خان به همراه بزرگان و شاهزادگان، به استقبال ناصرالدین‌شاه که به همراه امیرکبیر، از تبریز جهت جلوس به تخت سلطنت به تهران می‌آمد، شتافت و در یک منزلی تهران، به حضور‌شاه رسید. در سال ۱۲۳۰ پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیه سرخس، به‌دستور امیرکبیر به‌عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف ماموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی‌یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق‌الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود. رهاورد این ماموریت کتاب «سفرنامه خوارزم» بود که تصویری دقیق از اوضاع خوارزم در آن روزگار به‌دست می‌دهد. سپس معاونت وزیر علوم و معارف و نیز ریاست مدرسه دارالفنون برای حدود ۱۵ سال به وی واگذار شد. برتلس، مستشرق شهیر روس و نویسنده «تاریخ مختصر ادبیات ایران»، درباره رضاقلی‌خان این‌چنین گفته است: «نه‌تنها دارالفنون، بلکه هر موسسه آموزش اروپایی نیز می‌توانست به داشتن چنین مدیر و سرپرستی افتخار کند.»
دیدگاه تان را بنویسید