هورمون‌های تیروئید تری یدوتیرونین (T3 ) و تیروکسین (T4 ) تنظیم تولید پروتئین ، کمک به کنترل درجه حرارت بدن و تأثیر بر تمام جنبه‌های متابولیسم بدن را به عهده دارند.
کم کاری تیروئید:
زمانیکه غده تیروئید نتواند به اندازه کافی هورمون تولید کند کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی Hypothyroidism) ) ایجاد می‌شود.
کم کاری تیروئید نتیجه آشفتگی تعادل نرمال واکنش‌های شیمیایی در بدن است. در طول زمان اگر کم کاری تیروئید درمان نشود سبب مشکلاتی مانند (چاقی، درد مفصل، ناباروری و بیماری قلبی) می‌شود.
علائم کم کاری تیروئید:
در ابتدا تشخیص کم کاری از روی علائم مشکل است و با پیشرفت بیماری، علائم آن آشکار می‌شود.
این علائم عبارتند از:
– افزایش حساسیت نسبت به سرما، خشونت در صدا، ضعف و درد عضلانی،
سطح کلسترول خون بالا، دوره‌های نامنظم قاعدگی،
تغییرات در رشد مو، احساس سوزش در انگشتان بخصوص انگشتان پا،
درد مفصل، سفتی و تورم در مفاصل، ناباروری یا کاهش باروری و بیماری قلبی،
حساسیت به لمس، ریزش مو، ورم پا،
کاهش ضربان قلب، افسردگی و اختلال حافظه
وقتی کم کاری تیروئید درمان نشود. علائم و نشانه‌ها به تدریج شدیدتر می‌شوند.
تحریک مداوم تیروئید برای آزاد کردن هورمون‌های تیروئید سبب بزرگی این غده (گواتر) می‌شود.
کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان:
کم‌کاری مادرزادی تیروئید در نوزادان می‌تواند باعث ایجاد عقب‌ماندگی‌های ذهنی شود. در صورتی که این عقب‌ماندگی ایجاد شود، دیگر قابل درمان نخواهد بود.
امروزه در بیشتر کشورهای پیشرفته، برای تشخیص زودرس کم‌کاری مادرزادی تیروئید، برنامه غربالگری در نوزادان اجرا می‌شود. این کار از طریق گرفتن چند قطره خون از پاشنه پای نوزاد، در فاصله روزهای سوم تا پنجم تولد انجام می‌شود.
در صورتی که کم‌کاری مادرزادی تیروئید، تشخیص داده نشود می‌تواند باعث عقب‌ماندگی ذهنی،
کوتاهی قد، ناشنوایی، لالی، لوچی چشم، ناراحتی‌های عصبی و روانی و بعضی از بیماری‌های مغزی و عصبی گردد.
علت‌های ایجادکننده بیماری:
-کم کاری تیروئید اولی
-کمبودید، که در این مورد غده تیروئید بزرگ می‌شود (گواتر)
– استفاده از ید رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید برای درمان سایر بیماری‌های تیروئید
– مصرف دوز بالای ید
– کم کاری تیروئید به دلیل خود ایمنی (تیروئیدیت هاشیموتو)
– کم کاری تیروئید ثانویه، که ناشی از کم‌کاری هیپوفیز است.
– تغذیه نامناسب: کمبود برخی مواد مغذی مثلید، سلنیوم، زینک، آهن، ویتامین دی، ویتامین‌های C، A، E و ویتامین‌های گروه B به ویژه ویتامین B12، B2 ، B3،B6
بهترین روش دریافت این مواد مغذی و معدنی این است که برنامه غذایی متعادلی به کار گرفته شود. اگر چنین چیزی ممکن نیست، مکمل‌ها نیز می‌توانند کمک کنند.
تغذیه مناسب چگونه است:
نوعی از کم‌کاری تیروئید وجود داردکه اتفاقاً شایع‌ترین آنها نیز هست و به بیماری هاشیموتو معروفه؛ در این بیماری سیستم ایمنی بدن دچار اختلال شده و به تیروئید حمله می‌شود، این عمل باعث می‌شود که این غده فعالیت خود را محدود کند یا از دست بدهد. برای بیماری هاشیموتو مواد مغذی خاصی وجود دارد که با مصرف مرتب آنها عملکرد و سلامت تیروئید حفظ می‌شود. شامل:
ویتامین D:
بررسی‌ها نشان داده تمام افراد مبتلا به این بیماری کمبود ویتامین دی دارند چرا که کمبود این ویتامین باعث افزایش آنتی‌بادی‌های سیستم ایمنی می‌شود. اگر روزانه به مقدار کافی این ویتامین دریافت شود، فعالیت تیروئید به حالت عادی برمی‌گردد؛ ماهی (سالمون)، تخم مرغ و شیر منابع این ویتامین هستند.
ید:
عنصرید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی بسیار مهم است و بیشتر کسانی که به تیروئید کم‌کار مبتلا هستند، این عنصر را کم دارند؛ بزرگسالان روزانه ۱۵۰ میکروگرمید نیاز دارند. دریافتید به میزان کم سبب گواتر می‌شود و مقدار زیاد این ماده معدنی نیز کم کاری تیروئید را بدتر می‌کند.
ید برای تولید هورمون تیروئید ضروری است. با خوردن غذاهای دارایید به صورت طبیعی این ماده معدنی تأمین می‌شود.
ید دارای خصوصیت بی همتایی است. ید تنها ماده معدنی است که بطور مستقیم در فعالیت هورمونی شرکت دارد. تنها ماده معدنی است که میزان آن در شیر بستگی مستقیم به میزانید در غذای فرد دارد. جذبید تقریباً حدود ۱۰۰% است.
منابع مهم غذایی ید (I):
* شیر و ماست بسته بندی و بهداشتی (یک لیوان): ۵۰ درصد نیاز روزانه
* نمکید دار، یک‌چهارم قاشق چای‌خوری (یک و نیم گرم): ۴۷ درصد نیاز روزانه
* میگو (۸۵ گرم): ۲۳ درصد نیاز روزانه
* تخم‌مرغ، یک عدد بزرگ: ۱۶ درصد نیاز روزانه
* ماهی (۸۵ گرم): ۱۱ درصد نیاز روزانه
منابع دیگرید: پنیر، کشک، هویج، سیب زمینی، کره، شلغم پخته، گندم، لوبیا، گوشت.
از نمک یددار در پایان پخت غذا استفاده شود، زیرا در غیر این صورتید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می‌شود. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه‌های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد.
توجه: زیاده روی در مصرفید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.
سلنیوم:
یک ماده معدنی مفید با خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالاست و از مواد حیاتی در تولید هورمون‌های تیروئید محسوب می‌شود؛ مشکلات سیستم ایمنی بدن که باعث تیروئید کم‌کار می‌شوند، معمولاً موجب ملتهب شدن این غده هستند و مصرف روزانه سلنیوم می‌تواند تا حدود زیادی آن را کاهش دهد. غذاهای سرشار از سلنیوم عبارتند از: آجیل (برزیلی)، تخم مرغ، حبوبات، ماهی تن و ساردین، گوشت قرمز و مرغ.
زینک (روی):
زینک عنصری ضروری است که برای تولید هورمون تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرد. دریافت مکمل زینک نشان داده می‌تواند سطح هورمون تیروئید در افراد مبتلا به گواتر را بالا ببرد.
روی (Zn) بطور گسترده‌ای در تمام بدن پخش است، بیشترین مقدار آن در پوست (20% از کل) وجود دارد. جزئی از پوست، استخوان‌ها، و مو است. در توسعه و فعال کردن ارگان‌های تولید مثلی مشارکت دارد. در فعال کردن انسولین مؤثر است.
منابع مهم روی: بادام، تخمه هندوانه و کدو، شیر و فراورده‌های لبنی، ماهی و فراورده‌های دیگر دریایی، کنجد، گوشت طیور، ذرت، جوانه گندم، گوشت قرمز، انار، سیب، مرکبات، گلاب، مکمل روی.
ویتامین B12:
کمبود ویتامین B12 برای تولید گلبولهای قرمز خون وتامین اکسیژن بدن لازم است. کمبود آن در افراد دارای رژیم گیاهی، فوق العاده زیاد است، چون فقط در منابع غذایی حیوانی وجود دارد. کمبود آن باعث تأخیر در رشد، کرخی و لرزش بدن، کاهش باروری، رنگ زرد چهره، زبان سرخ و ناتوانی‌های عصبی، کم خونی از نوع وخیم بنام کم خونی از نوع مگالوبلاست و ایجاد گویچه‌های قرمز غیرطبیعی می‌شود.
منابع مهم ویتامین B۱۲ : عبارتند از محصولات حیوانی (شیر و فرآورده‌های لبنی، گوشت قرمز، گوشت طیور، ماهی، صدف)، و مکمل ویتامین B۱۲.
آهن:
کمبود این ماده موجب تخریب فعالیت آنزیم‌های تولیدکننده هورمون تیروئید می‌شود. دریافت این ماده بخصوص در خانم‌ها بسیار حیاتی است و از سن نوزده تا پنجاه سالگی روزانه هجده میلی‌گرم آهن نیاز دارند و این مقدار در سنین بالای پنجاه به هشت میلی‌گرم خواهد رسید. گوشت قرمز، عدس و لوبیا سفید منابع خوب آهن هستند. جذب آهن برای بدن معمولاً سخت است ولی اگر همراه با ویتامین C باشد، تسهیل می‌شود، مثلاً: مصرف لوبیاسفید همراه با لیموترش؛ نکته دیگر اینکه این ماده معدنی تأثیر داروهای هورمونی را کاهش می‌دهد، بنابراین مصرف آهن چهار ساعت بعد یا پیش از مصرف داروهای تیروئید انجام شود.
دیگر نکات مهم تغذیه‌ای:
اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین‌های C، A، E و ویتامین‌های گروه B.
منابع مناسب ویتامین C عبارتند از مرکبات، توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز و سیب زمینی.
منابع مناسب ویتامین A عبارتند از جگر، تخم مرغ، ماهی‌های روغنی، شیر بسته بندی شده، سبزی‌های سبز رنگ (به جز گیاهان خانواده کلم)، سبزی‌ها و میوه‌های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه‌ها و سبزی‌ها پررنگ‌تر باشند غلظت ویتامین در آنها بیشتر است.
منابع مناسب ویتامین E عبارتند از روغن‌های گیاهی، غلات و مغز دانه‌ها (به جز بادام زمینی)
منابع مناسب ویتامین‌های B عبارتند از غلات سبوس دار، شیر بسته بندی شده، گوشت قرمز، تخم مرغ، گوشت ماکیان و ماهی، جوانه غلات، سبزیجات دارای برگ سبز تیره، تخمه خام کدو، آفتاب گردان، هندوانه، بابونه، و مویز.
مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی‌ها (به جز گیاهان خانواده کلم)، میوه‌هایی مانند انجیر، آلو، سیب، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست.
نوشیدن آب و سایر مایعات بخصوص شیر سالم و بسته بندی به مقدارکافی (حداقل ۷ لیوان).
استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا ۳ که منبع غنی آن ماهی‌های چرب آب‌های سرد هستند.
غذاهای مضر برای تیروئید کم‌کار
غذاهایی که دارای گلوتن هستند مانند چاودار، جو و گندم، البته کاملاً مشخص نیست که گلوتن برای تمام افراد مبتلا به تیروئید کم‌کار مضر باشه، اما اگر با حذف چندهفته‌ای حال بیمار بهتر شد باید در رژیم غذایی خود تجدید نظر کند.
پرهیز از مصرف زیاد مواد غذایی گواترزا شامل انواع کلم (کلم بروکلی، گل کلم، کلم پیچ) شلغم، کلزا (کانولا)، بادام زمینی، ارزن، سویا و خردل.
سبزی جات به صورت بخارپز و پخته مصرف گردد.
قندهای ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و …و نوشیدنی‌های کافئین دار.
*دکتر عزیزاله کمال زاده متخصص تغذیه و فیزیولوژی
دیدگاه تان را بنویسید