چند روزی است که پاییز دلپذیر شده و باران چهره شهرها را شسته؛ سرمای شیرینی که روزهای نیمه آذرماه را به زمستان شبیه کرده است. آیا این بارش‌ها و سردی هوا می‌تواند خبری خوش برای زمستانی پر بار داشته باشد و کمی خیال‌مان را بابت کم‌بارشی و خشکسالی چندین ساله راحت کند؟
تا یک هفته دیگر خبری از باران نیست
«بارندگی‌های اخیر از دو جبهه وارد کشور شده؛ یکی از شمال و دیگری از پایین. برودتی که از شمال کشور یعنی از سیبری وارد شده تا 15-16 آذر تمام میشود. یعنی تهران آرام‌آرام از بارندگی خارج میشود.» این توضیحات را حسین اردکانی، پدر علم هواشناسی ایران به «شهروند» می‌دهد. او با اشاره به اینکه تا یک هفته دیگر هم خبری از باران نیست، درباره سیستم برودتی که به جنوب ایران رسیده است، توضیح می‌دهد: «سیستم جنوبی که فارس و خوزستان و بوشهر را دربرمی‌گیرد، هم تقریبا تا آخر هفته ادامه دارد و آن هم تمام میشود.»
بارندگی‌هایی که چهره شهر را شفاف و مردم را به رسیدن زمستانی پربارش دلخوش کرده، به گفته اردکانی موقت است. «ما احتمالا تا آخر پاییز بارندگی‌هایمان به نرمال نزدیک میشود، اما به بالای نرمال نخواهد رسید. با این حال پیش‌بینی‌های هواشناسی به ما می‌گوید بهار خوبی در راه است و بهار می‌تواند این کمبود بارش‌هایی را که از سال‌های گذشته هم متاثر شده، تا اندازه‌ای جبران کند.»
آلودگی‌های شهرهای پرجمعیت دوباره برمی‌گردد
سوزی که این روزها لباس‌های زمستانی را از کمدها درآورده، از شمال سیبری به ما رسیده و همانطور که اردکانی توضیح می‌دهد از شمال‌غرب تا شمال‌شرق را فراگرفته و هوای سرد متناوبی را که در ارتفاعات با بارش برف همراه است، با خود به ارمغان آورده، ولی عمرش کوتاه است و تا 7-8 روز آینده دیگر بارندگی نداریم. «هوای سرد اما پابرجاست و متاسفانه دوباره باید منتظر پایین‌آمدن آلاینده‌ها و آلودگی هوا برای شهرهای پرجمعیت باشیم.»
این پیشکسوت علم هواشناسی درباره اینکه آیا ما وارد دوره ترسالی شده‌ایم یا نه، توضیح می‌دهد: «نه؛ ما وارد دوره ترسالی نشده‌ایم و در حال حاضر آن دور پیوندی که رویش حساب می‌کنیم، چیزی است که نمی‌تواند برای ما ترسالی ایجاد کند. با این حال احتمال می‌دهیم که سال آینده به دوره ترسالی برسیم. ولی از حالا این نوید را دادن خیلی مشکل است. ان‌شاءالله اگر بهار خوب و پربارشی داشته باشیم، می‌توانیم به میزان بارندگی نرمال نزدیک شویم.»
اردکانی می‌گوید: «زمستان امسال برف زیادی نخواهیم داشت، ولی در بهمن‌ماه یک مدل هواشناسی به ما نشان می‌دهد که اواسط بهمن‌ماه یک ریزش هوای سرد به ایران خواهد آمد و برف هم با آن توده سرما می‌آید. با این همه در کل امسال هم شاهد بارش برف کمی در فصل زمستان خواهیم بود. ولی از ماه مارس یعنی اسفند و فروردین و به دنبالش اردیبهشت 1402 بارش‌ها بهتر میشود و امیدواریم که بهارِ خوب بتواند کمی خشکسالی را جبران کند.
شاید سال آینده بتوانیم امیدوار باشیم که ترسالی جای خشکسالی چندین ساله را برای ایران بگیرد
«شاید سال آینده بتوانیم امیدوار باشیم که ترسالی جای خشکسالی چندین ساله را برای ایران بگیرد.» ضیاییان، کارشناس هواشناسی به «شهروند» از پیش‌بینی بارش‌های زمستانه می‌گوید: «چیزی که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این است که بارش‌های زمستانه ما را به سمت بارش‌های نرمال فصلی پیش ببرد، یعنی می‌توانیم به حد نرمال نزدیک شویم. اگر این پیش‌بینی درست از آب دربیاید، ما فقط داریم سهم بارش زمستان همین امسال را دریافت می‌کنیم.» توضیحات ضیاییان این نکته را گوشزد می‌کند که نباید انتظار معجزه از این بارش‌های گاه و بیگاه داشته باشیم. «ما دو سال کم‌بارشی شدید در کشور داشتیم و کمبود منابع آبی که براساس آن به وجود آمده است. باران‌های فصلی سال گذشته و امسال خیلی بعید است که بتواند آن کم‌بارشی‌های شدید را جبران کند، ولی انتظار داریم سهم بارش زمستانه خوبی دریافت کنیم. بارش زمستانه امسال از پارسال بهتر خواهد بود و می‌توان گفت نزدیک به میزانی خواهد بود که متوسط بارش‌های زمستان کشور در هر سال است. با این حال اینکه بتواند کمبود بارش‌های سال‌های قبل را جبران کند، بعید است.»
جلوی طبیعت را شاید نتوان گرفت اما جلوی سوءمدیریت منابع آبی را باید بگیریم
جلوی طبیعت را شاید نتوان گرفت، اما جلوی سوءمدیریت منابع آبی را می‌توانیم و باید بگیریم. چند سالی است که پیش‌بینی‌هایی از بحران خشکسالی و اینکه چه زمانی قرار است این قهر طبیعت تمام شود و ایران ما وارد دوران ترسالی شود، زیاد می‌شنویم؛ مهم‌تر از پیش‌بینی‌ها چاره‌اندیشی برای مدیریت منابع آب است.
این جمله را چند سالی است از مسئولان و کارشناسان می‌شنویم که «ایران وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ساله شده!» دوره‌ای که از امسال و پارسال شروع نشده، بلکه دستکم از حدود ۲۰ سال پیش شروع شده، ولی در یکی دو سال اخیر آثار بسیار مخربش را در کشور می‌توانیم مشاهده کنیم.
ما در قاعده هرم مدیریت خشکسالی مشکل داریم
«پدیده‌های خشکسالی و ترسالی نیاز به پیش‌بینی‌های درست و منطقی دارد، هرچند که ابزارهایی در دسترس است که تا حدودی این کار را می‌کنیم و سازمان‌های مختلفی پیش‌بینی‌هایی ارائه می دهند. با این حال به اعتقاد من هنوز عدم قطعیت‌های فراوانی وجوددارد.» عباس‌علی جهانی، عضو انجمن علوم مهندسی آب درباره پیامدهای خشکسالی و چگونگی مدیرت منابع آب در سال‌های کم‌بارش به «شهروند» می‌گوید: «باید تلاش کنیم زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری داده‌های پایه فراهم شود. چون می‌دانیم ما زمانی که صحبت از هرم دانش می‌کنیم، در کف آن داده‌های پایه قرار دارد؛ در مرحله بعد از پردازش به دانش تبدیل میشود و از دانش خرد به دست می‌آید. ما در قاعده هرم مدیریت خشکسالی مشکل داریم و زیرساخت‌های لازم برای این مهم وجود ندارد. بنابراین باید برای به دست آوردن اطلاعات درست و دقیق و پردازش آن فعالیت‌های توسعه‌یافته‌تری انجام شود.»
این محقق حوزه مدیریت آب ادامه می‌دهد: «آنچه امروز مرسوم است اینکه سناریوهایی تدوین شود. به این معنی که ما نباید بنشینیم با ساختار داده‌ها و اطلاعات نه‌چندان دقیق پیش‌بینی‌هایی صورت بگیرد و بعد از آن تازه شروع کنیم به اقدام و عمل. آنچه در مدیریت بلایای طبیعی و به‌ویژه در مدیریت خشکسالی و سیلاب انجام می‌گیرد این است که ما نیاز اساسی به سناریوهای از پیش تدوین‌شده داریم. فرض کنید در سه ماه و 6 ماه آینده یکسری پیش‌بینی‌ها صورت می‌گیرد که ممکن است بشود یا نشود. ولی اگر سناریوهای مختلف داشته باشیم، می‌توانیم برنامه‌های متناسب و عملیاتی با رویداد را قبل از وقوع پدیده آماده کنیم. بهتر از این است که صبر کنیم ببینیم در آینده چه میشود و بعد با دستپاچگی به فکر چاره باشیم.»
جهانی معتقد است این سناریو داشتن در ادبیات مدیریت آب در سطح جهانی تحت عنوان مدیریت خشکسالی معروف است. «مدیریت خشکسالی متکی بر سه رکن است؛ پیش‌بینی‌ها قبل از وقوع پدیده، اقدامات در حین وقوع پدیده و اقدامات بعد از پدیده. ما در این سه مورد فعالیت‌های جسته‌گریخته در سطح کشور داشته‌ایم که یکپارچه و منسجم نبوده است.» عضو انجمن علوم مهندسی آب درباره ارائه راهکارها به دستگاه‌های مسئول در مدیریت آب توضیح می‌دهد: «کار انجمن‌ها تولید دانش و اندیشه و ارائه راهکار است. کار اصلی با تصمیم‌گیرندگان و مجریان طرح‌های زیرساختی است که با سمن‌ها و انجمن‌های صاحب اندیشه مشارکت کنند و از ظرفیت‌های نخبگان مستقل جامعه برای آماده‌سازی برنامه‌های راهبردی در موضوع مدیریت خشکسالی و منابع آب بهره ببرند.»
بارش‌های پراکنده می‌تواند موجب راه افتادن سیلاب‌هایی شود که همین سیلاب‌ها اگر درست هدایت شوند، می‌تواند بخشی از منابع آب‌های زیرزمینی و کمبودش را جبران کنند. «روان‌آب‌ها دو بخش هستند که بخشی از آنها با سازه‌های موجود امکان مهار دارند، ولی بخش اعظم آنها نیازمند مدیریت است. منظور از مدیریت ذخیره‌سازی با احداث سد نیست، زیرا نمی‌شود در همه جا سدسازی کرد. باید بتوانیم از روش‌های دیگری مثل پخش سیلاب در انتهای حوضه آبی برای بهره‌بردن از سفره‌های آب‌های زیرزمینی استفاده کرد.»
دیدگاه تان را بنویسید