55 آنلاین- صنعت خودرو، یکی از صنایع کلیدی بخش صنعت و معدن ایران بوده و کُل تولیدی خودروی ایران در سال 1399 در حد 991 هزار دستگاه بوده و در این میان سهم خودروهای سواری در حد 903 هزار دستگاه بوده است.
این در حالی است که شرکت های خودروسازی ایران در سال های 13297 و 1398 به ترتیب در حد 956 و 831 هزار دستگاه خودرو تولید کردند و معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، در اوایل سال 1399 از تولید یک میلیون و 100 هزار دستگاه خودرو در این سال خبر داد و وزیر جدید این وزارتخانه، وعده افزایش بیش از 50 درصدی تولید در سال 1399 را داد.
در عمل، میزان تولید در حد 19 درصد (نه 50 درصد) افزایش داشت و از 831 هزار سال 1398 به 992 هزار دستگاه خودرو در سال 1399 رسید. این میزان تولید با رکورد چند سال قبل خودرو سازان که موفق به تولید 1.6 میلیون دستگاه خودرو شدند، فاصله چشمگیری دارد.
در گفت و گوی «55 آنلاین» با دکتر امیرحسن کاکایی، دلایل رشد کمّی تولید خودروی ایران و چشم انداز احتمالی بازار خودرو در صورت موفقیت مذاکرات وین و بازگشت آمریکا با توافق هسته ای برجام، بررسی شده است.
*****
*در اوایل سال 1399 آقای سعید زرندی، معاون طرح و برنامه وزارت صنعت و معدن، اعلام کرد که تولید خودرو به یک میلیون و 100 هزار دستگاه در کُل سال می رسد. از طرف دیگر، آقای رزم حسینی، وزیر جدید این وزارتخانه در آذر ماه 1399 از افزایش بیش از 50 درصدی تولید خودرو در این سال خبر داد.
بر اساس اطلاعاتی که منتشر شده کُل تولید خودرو در سال 1398 در حد 831 هزار و در سال 1399 در حد 992 هزار دستگاه بوده است. اگر صحبت وزیر جدید، مبنا باشد باید کُل تولید خودرو به حدود یک میلیون و 246 هزار دستگاه می رسید.
به هر حال، در سال 1399 چند سرپرست و وزیر، برای این وزارتخانه منصوب شدند و کُل تیراژ تولید خودرو سال گذشته هم اعلام شده. به نظر شما، صنعت خودرو چه وضعی را در سال 1399 تجربه کرد؟
-صنعت خودرو، بدترین وضع خودش را در طول تاریخ تجربه کرد. سال گذشته با عزل وزیر صنعت و معدن، شروع شد و در اردیبهشت ماه، وزیر را برکنار کردند. یکی از دلایل برکناری وزیر، این بود که قرار بود آزاد سازی قیمت ها را ابلاغ کند ولی این کار را انجام نداد.
بعد از آن زمان تا اول مهر ماه، این وزارتخانه با سرپرست اداره می شد. دو سرپرستی که منصوب شدند، می خواستند کارهایی انجام بدهند ولی نتوانستند کار خاصی انجام دهند. این وضع، مشکلات خاصی را ایجاد کرد.
وزیر جدید نیز، در زمینه خودرو تخصص نداشت و در نتیجه، کار را به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (زیر مجموعه وزارتخانه) سپرد. به همین دلیل، سیاستگذاری در این زمینه، بدتر از سال های قبل بود و لذا قیمت گذاری دستوری غلط ادامه پیدا کرد.
همه مسئولان، از مجلس گرفته تا دولت و نهادهای دیگر، می دانستند که خودرو سازان، با قیمت گذاری دستوری زیان می کنند. در سال گذشته، به جای این که مشکل را حل کنند، موضوع قرعه کشی خودرو را مطرح کردند که خودش به مشکلات موجود اضافه شد و در حقیقت لاتاری ملی بود.
بیش از 50 میلیون نفر در این لاتاری شرکت کردند. برگزاری لاتاری ملی (قرعه کشی دسته جمعی) و نظارت بر آن، در صنعت خودرو به یک داستان تبدیل شد.
البته مدیران دو خودوساز بزرگ کشور به همراه قطعه سازان، در سال 1398 برنامه ای را برای توسعه داخلی سازی شروع کرده بودند که با بی پولی و سختی، این کار را ادامه دادند یعنی عمق ساخت داخل را بالا بُردند.
در این مدت، دو خودروی جدید، طراحی شد که امروز آهسته آهسته به بازار عرضه می شوند یعنی خودروهای «تارا» و «شاهین». همچنین دو خودروساز بزرگ، استاندارد خودروهای تولیدی خودشان را به یورو 5 ارتقاء دادند.
در ضمن، دو خودرو پُرتیراژ پراید و پژوی 405 از دور تولید خارج شدند، اما میزان کُل تولید خودرو، نه تنها پایین نیامد بلکه در مجموع، بالا رفت و نزدیک یک میلیون دستگاه خودرو، تولید شده.
شرکت سایپا، در سال 500 هزار دستگاه خودروی پراید تولید می کرد و پس از توقف تولید پراید، تولید خودروی تیبا افزایش پیدا کرد. شرکت های خودرو سازی ایران، سال خوبی را از نظر فنی و تولیدی پشت سر گذاشتند ولی از نظر اقتصادی، سال خوبی برای شرکت های خودرو سازی نبود.
در مورد سه سال اخیر و بر اساس آمارهای رسمی باید بگویم خلاصه رفتار اقتصادی خودرو سازان، بالای 80 هزار میلیارد تومان زیان انباشته بوده که ناشی از قیمت گذاری دستوری و غلط است.
*نسبت به سال 1398 که 831 هزار دستگاه خودرو، تولید شده 19 درصد رشد تولید در سال 1399 محقق شده. شرکت ایران خودرو 505 هزار دستگاه تولید کرده که 35.6 درصد رشد نسبت به تولیدات سال 1398 نشان می دهد. شرکت سایپا 420 هزار دستگاه خودرو تولید کرده و فقط 1.3 درصد نسبت به سال 1398 رشد داشته است.
ایران خودرو چگونه توانسته با وجود حذف تولید خودروی پُرتیراژ پژو 405، باز رشد مثبت بالایی داشته باشد؟
-ایران خودرو از نظر موتوری، نسبت به سایپا جلوتر بوده و سایپا مشکل موتور و توسعه موتور دارد. به همین دلیل، سایپا یک مقدار ضعیف تر عمل کرده است. در حالی که ایران خودرو، حداقل سه خانواده موتور در اختیار دارد.
ایران خودرو، سه موتور ای سی یو (ECU)، تی یو (TU) و ای اف (EF) را در اختیار دارد. این شرکت، توانسته روی این موتورهای خودرو مانور بدهد و ظرفیت تولید آنها را بالا ببرد. با وجود این که ایران خودرو، تولید پژو 405 را متوقف کرد ولی برای توسعه موتورهای مربوطه برنامه ریزی کرده بود.
من فکر می کنم گلوگاه اصلی، موتور بوده و ضعف سایپا در این زمینه است ولی در مجموع، الان سایپا در حال جبران کردن این ضعف است.
خاصیت مهمی که ایران خودرو دارد، این است که مرکز تحقیقات موتور دارد. البته قصد ندارم از ایران خودرو، تعریف کنم ولی بالاخره ایران خودرو، شرکت تحقیق ، طراحی و تولید موتور (IP-Co) را در سال 1376 تاسیس کرد و در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند.
آن سرمایه گذاری در حوزه فناوری، الان آثار خودش را نشان می دهد و به همین دلیل، ایران خودرو توانسته خیلی راحت تر، موتورهای تولیدی خودش را به روز کند و در نتیجه تولید آن با کمترین تنش رو به رو شد.
*در شهریور 1398 و در زمانی که وزارت آقای رحمانی وزیر صنعت و معدن بود، آقای مقیمی معاون صنایع این وزارتخانه، به عنوان مدیر عامل ایران خودرو انتخاب شد.
این که معاون وزیر صنعت و معدن، به عنوان مدیر عامل ایران خودرو منصوب شد، واقعاً توانست موثر باشد؟
-خیر. مدیر عامل سایپا، آدم با تجربه تری بود و مدیر عامل ایران خودرو، کم سابقه تر بود ولی با این حال، نفوذ سیاسی او، بیش تر بود. اصل ماجرا، چندان به این موضوع ربط ندارد. چرا که از نظر من، هر دو مدیر عامل در سال 1399 خیلی خوب عمل کردند.
البته ما به طور نسبی، عملکرد آنها را بررسی می کنیم ولی علت این که ایران خودرو، بهتر عمل کرد به خاطر داشته های فناورانه آن بود. به طور خاص بخش موتور این شرکت را در نظر دارم. هر چند که در سال 1399، مسئولان آن در مورد گیربکس کار زیادی انجام ندادند.
در سال گذشته، مسئولان ایران خودرو در حوزه موتور، خیلی سریع واکنش نشان دادند و اقداماتی که انجام دادند جواب داده است.
*البته برنامه ریزی شده که ایران خودرو، تعداد 600 هزار دستگاه خودرو تولید کند ولی در حد 505 هزار دستگاه تولید داشته است.
-من اصلاً برعکس شما نگاه می کنم. من تعجب می کنم که چگونه توانسته اند نزدیک به یک میلیون دستگاه خودرو تولید کنند. سوال این است که این شرکت ها که زیان می کردند، چگونه تولید کرده اند.
با این حال، این شرکت ها تولید کرده و زحمت کشیده اند و شبکه تامین کنندگان قطعات خودرو، خیلی همراهی کردند و تولید ایران خودرو و سایپا، مدیون شبکه تامین است. قطعاً شبکه تامین ایران خودرو، بهتر همراهی کرده و در نتیجه، ایران خودرو قوی تر عمل کرده است.
*جنابعالی اعتقاد دارید که شرکت های خودرو سازی به خاطر قیمت گذاری دستوری ضرر کرده اند. چند سال قبل، آقای میرخانی که در دهه 60 مدیر عامل ایران خودرو بوده و در دهه 80 دبیر انجمن خودرو سازان بود، می گفت که در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد چندین هزار نفر به شرکت های خودر و سازی تحمیل شدند.
آیا این نیروها تاثیر ندارند در این که هزینه های تولید بالا برود و شرکت های خودرو سازی زیاندِه شوند؟
-بهره وری در صنعت خودرو و بقیه صنایع ما، پایین است. بهره وری پایین دلایل مختلفی دارد و یکی از این دلایل، نیروی انسانی است. نیروی انسانی، نه فقط از نظر این که به طور مستقیم دستمزد می گیرد بلکه به خاطر میزان کارایی، روی بهره وری کُل سیستم اثر دارد.
بالاخره نیروی ناکارآمد باعث افزایش هزینه می شود ولی در ارتباط با این مجموعه زیانی که وجود دارد، باید بگویم که حدود 10 تا 14 درصد هزینه کُل این صنعت، مربوط به دستمزد نیروی انسانی است.
ما فرض کنیم مثلاً 30 درصد بهره وری این شرکت ها را افزایش بدهیم یعنی تعداد کارکنان را کم کنیم. با این حال، حداکثر 4 درصد از هزینه تولید کم می شود.
*یعنی افزایش قیمت قطعات و مواد اولیه خودرو، تاثیر عمده را در قیمت تمام شده دارند؟
-بله. اصل ماجرا در سه سال گذشته، افزایش قیمت نهاده های تولید بوده است. البته نمی خواهم از عملکرد منابع انسانی دفاع کنم و منابع انسانی ضعیف به این صنعت تحمیل شده اند.
هر چند که تحمیل نیروی انسانی، فقط محدود به دولت آقای احمدی نژاد نبوده و تا جایی که من خبر دارم از سال های دور، نیرو تحمیل می شده و همین الان نیز، نیرو تحمیل می شود.
همین الان هم، نمایندگان مجلس فعلی، بعضاً آدم تحمیل می کنند. در مجموع، زیان شرکت های خودرو سازی، ناشی از افزایش قیمت نهاده های تولید بوده و اگر نیروها، کارآمد بودند فرضاً هزینه ها 4 درصد کاهش پیدا می کرد یا حداکثر می توانستند 10 درصد از هزینه ها را پایین بیاورند ولی اصل ماجرا، چیز دیگری است.
خطوط تولید خودرو سازی ها و بسیاری از قطعه سازی های ما، کهنه است و این موضوع، مهم ترین عامل در تولید است. بعد هم، قطعاً منابع انسانی، یکی ازعوامل و مولفه های تولید است.
*مشکل خطوط تولید که می گویید کهنه بود از چه زمانی شروع شد؟
-تقریباً از سال 1384 افول صنعت خودرو شروع شد. البته من نمی خواهم بگویم که علت این موضوع به آقای احمدی نژاد ربط دارد ولی علت آن، افزایش ناگهانی درآمدهای نفتی ما بود.
وقتی که درآمدهای نفتی بالا رفت، نرخ دلار به طور مصنوعی، پایین آمد و تولید خیلی از کالاهای تولید داخلی، صرفه نداشت. در نتیجه، حرکت های زیادی متوقف شد و در خطوط تولید، سرمایه گذاری انجام نشد.
در دهه 90 تقریباً همه خطوط تولید، به طور کامل کهنه بود. اگر چه در سال های قبل گفته می شد که 95 درصد داخلی سازی تولید خودرو محقق شده ولی در در تحریم اول یعنی تحریم اوایل دهه 90 معلوم شد که 50 درصد قطعات خودرو از خارج از کشور می آید.
این وضع، نتیجه آن سیاست ها بود. در دهه 90 و به خاطر تحریم ها و بی پولی ها، خودرو سازان سعی کردند با دست خالی، کارهایی انجام دهند و قطعه سازان نیز، کارهای خوبی انجام دادند.
در دوره دو ساله ای که برجام (توافق هسته ای) اجرایی شد، قطعه سازان و خودرو سازان، قراردادهایی با شرکت های خارجی بستند. دو شرکت خودروساز اصلی ایران، با شرکت پژو سیتروئن، قرارداد بستند و به طور همزمان، شرکت های قطعه سازی بزرگ ایران با برخی شرکت های خارجی قرارداد بستند.
در همان دوره کوتاه، اتفاقات خوبی رخ داد و در سه سال اخیر، به نوعی از همان کارها استفاده شده. این که الان داخلی سازی در صنعت خودرو عمق پیدا کرده، یک بخش آن مربوط به سرمایه گذاری هایی بوده که انجام شده ولی بالاخره سرمایه گذاری سنگینی لازم است تا بتوانیم بهره وری را بالا ببریم.
از طرفی، قیمت فولاد در این سه سال مثلاً ده برابر شده یا قیمت آلومینیوم همین طور. شما نمی توانید برای این نوع افزایش قیمت ها، کاری کنید.
*در سال 1399 تعداد 903 هزار خودروی سواری تولید شده که 91 درصد از کُل 992 هزار دستگاه خودروی تولیدی کشورمان است. کمتر از 100 هزار دستگاه هم، خودروهای وانت، کامیون، ون و اتوبوس تولید شده.
یک بحث در سال های گذشته مطرح بود مبنی بر این که اگر یک خودرو در حد یک میلیون دستگاه تیراژ داشته باشد تولید آن به صرفه و اقتصادی است. در حال حاضر که ما جمعاً کمتر از یک میلیون خودرو تولید داریم، آیا تولید گران تمام نمی شود؟
-نکته همین است که ما به طور ساختاری مشکل داریم. اولاً بالاترین تیراژ یک خودروی تولید شده در ایران 500 هزار دستگاه بوده است. در حالی که الان کُل تولید چندین خودروی مختلف به یک میلیون دستگاه می رسد. ما در این کشور 30 شرکت خودروساز داریم و حتی اگر تحریم ها برداشته شود، هیچ خودروسازی واقعی ایران، نمی تواند با این تیراژهای پایین، به مقیاس رقابت پذیری جهانی برسد. این یک نقطه ضعف ساختاری کشور است و ربطی به ایران خودرو و سایپا ندارد.
*به هر حال، همین هزینه ها به خریدار و مردم تحمیل می شود.
-بله؛ همین طور است. علت آن برمی گردد به سیاستگذاری غلطی که در 30 سال گذشته داشته اند. فرض بر این بوده که اگر تعداد خودرو سازی بیش تر شود، رقابت افزایش پیدا می کند.
این فرض، درست نیست و ما می بینیم که کره جنوبی، یک شرکت خودروساز بزرگ دارد و آلمان، سه شرکت خودروساز. بقیه شرکت های آنها، متعلق به آنها نیست و در شبکه جهانی است.
*آیا این حرف درست است که نیمی از خودروهای تولید شده در سال 1399، احتکار شده؟
-بیش از نیمی از تولید بوده و به تک تک خریداران زنگ زده اند. آمار آن وجود دارد ولی کلمه «احتکار» را به کار نبریم. بالاخره برخی آدم ها از جمله کارمندان، پولی داشته و خواسته اند ارزش آن حفظ شود.
اولاً هر فردی در این قرعه کشی شرکت کند 100 میلیون سود می کند. در نتیجه، همه در این قرعه کشی که به نوعی لاتاری است شرکت می کنند.
بعداً هم فرد خریدار، آن خودرو را نمی فروشد. چون فکر می کند قیمت ها بالا می رود و تورم وجود دارد. بیش از 50 درصد کسانی که در این بازار هستند، سرمایه گذارند و برای حفظ ارزش پول خودشان اقدام به خرید خودرو کرده اند.
*از نظر شما، کاهش قیمتی که در ماه های اخیر و در بازار خودرو اتفاق افتاده ناشی از چه عاملی است؟
-کاهش قیمت فقط در بازار آزاد خودرو اتفاق افتاده و فقط به خاطر کاهش نرخ دلار است. اگر الان هم نرخ دلار بالا برود، قیمت خودرو بالا می رود.
*آقای رزم حسینی، وزیر صنعت و معدن گفتنه «اگر مذاکرات به نتیجه برسد، واردات خودرو اتفاق بیفتد و 450 هزار خودروی احتکار وارد بازار شود، ریزش بزرگ در انتظار قیمت خودرو است».
به نظر شما، اگر مذاکرات وین به نتیجه برسد و با توجه به رکود حاکم در بازار خودرو، وضعیت بازار چگونه می شود؟
-در بهترین حالت، قیمت دلار ثابت می ماند. یک حالت خیلی استثنایی این است که ما به طور مستقیم با آمریکا کنار بیاییم. در آن حالت، ممکن است یک دفعه نرخ دلار به زمین بخورد ولی آن بحث، یک بحث جداگانه است.
بنابراین، مگر یک اتفاق خاص بیفتد و خیال همه راحت باشد که مثلاً از فردا قرار است پشت سر هم، خودرو وارد بازار شود، اما بعید می دانم چنین اتفاقی رخ بدهد. چرا که زمان می بَرد و به امسال نمی کشد یعنی بیش تر طول می کشد. ما چاله های زیادی برای مصرف ارز داریم و حتی اگر از فردا، نفت صادر کنیم، هنوز نیازمندی زیادی داریم.
دیدگاه تان را بنویسید