چالش های صادرات سنگ ساختمانی و تزئینی؟ | معادن سنگ کشورهای رقیب ایران چگونه رونق گرفته اند | تولید مصنوعات سنگی، راهکاری برای رونق معادن

55 آنلاین- بخش معدن ایران، یکی از بخش های اصلی اقتصاد ایران است و با استخراج مواد معدنی از معادن ایران، اقلام و اجناسی از قبیل سنگ ساختمانی و مواد اولیه مس و فولاد می توان تهیه و تولید کرد.

در حال حاضر، میزان استخراج سنگ ساختمانی از معادن ایران، بنا به دلایلی از جمله رکود اقتصادی و کاهش شدید ساخت و ساز، تا حدود نیمی از تولید سالیانه چند سال قبل، پایین آمده و از طرفی، صادرات سنگ های ساختمانی و تزئینی رونق چندانی ندارد.

در گفت و گوی «55 آنلاین» با مهندس خدابخش علی پرست، رویکرد کشورهای موفق در استخراج و صادرات سنگ از جمله ترکیه و چین، در مقایسه با ایران بررسی شده است.

*****

*در دوره قبل از انقلاب، فقط 195 معدن در ایران و در همه بخش ها فعال بوده ولی در دوره بعد از انقلاب، فقط تعداد معادن سنگ های ساختمانی و تزئینی به 2100 واحد رسیده و الان نیمی از آنها فعال هستند.

 از طرفی، جنابعالی در اواسط دهه 60 یک شرکت تاسیس کرده و در صادرات سنگ های ساختمانی و تزئینی فعالیت کرده اید. در زمانی که شما در این حوزه شروع به کار کردید وضعیت کشور ما در حوزه سنگ های ساختمانی و تزئینی چگونه بود؟

-در زمانی که ما شروع به فعالیت کردیم، تعداد معادن کم بود ولی همان معادن موجود، فعال بودند. الان معادن ما، مشکلاتی مالی و مشکلات اقتصادی دارند. چرا که یک معدن، امکانات و ماشین آلات نیاز دارد.

در حال حاضر، ماشین آلات و تجهیزات معادن ایران، فرسوده شده اند و وسایل نو و تکنولوژی جدید وارد معادن نشده. در دهه های قبل با روش آتشباری (انفجاری)، کار استخراج از معادن انجام می شد و امروزه به جای روش آتشباری، از دستگاه سیم بُرش برای استخراج سنگ از معدن استفاده می شود.

یک زمان، بولدوزِر در معدن، کارایی داشت ولی الان کارایی ندارد و لودِر همان کار را انجام می دهد. با این حال، قیمت لودر هم به خاطر وارداتی بودن و افزایش نرخ ارز، سر به فلک کشیده است. یک معدن دار، اینقدر توان مالی ندارد که بتواند لودر مناسب بخرد و به کشور وارد کند.

برخی معدن داران مجبورند و لودر کار کرده وارد می کنند ولی لودری که 10 سال یا 15 سال در یک معدن کارکرده، عمر مفیدش را از دست داده ولی با ای حال، وارد می شود. وقتی عمر مفید این نوع ماشین آلات، تمام شده، در نتیجه کارایی ندارد. وقتی در زمان تعمیرات هم بخواهند لوازم یدکی چنین لودری را بخرند، این نوع لوازم پیدا نمی شود.

در مجموع، مشکلات زیادی برای معادن ایجاد شده و اگر این طور نبود، معادن ما می توانستند اینقدر فعال باشند که بیش از درآمدهای نفتی، برای کشور ما درآمد داشته باشند. متاسفانه اقدام مناسبی هم برای حل مشکلات معادن، انجام نشده و حتی برخی مشکلات داخلی برای معادن و فعالیت آنها ایجاد شده که عملاً خودتحریمی است.

در صورتی که این طور نباید باشد و یک معدن دار یا فردی که سرمایه گذاری می کند، باید امکانات خوبی در اختیارش باشد تا بتواند از معادن، بهره برداری مناسبی داشته باشد.

*چند دهه قبل، ایران از نظر دلاری، دو برابر ترکیه صادرات سنگ به کشورهای دیگر داشته است. از طرفی، شرکت های چینی، خریدار و وارد کننده سنگ هایی بودند که جنابعالی از معادن مختلف ایران تهیه می کردید.

در آن زمان، وضعیت این دو کشور چگونه بود و وضعیت فعلی آنها در حوزه سنگ های ساختمانی و تزئینی به چه صورت است؟

-برخی مسائل که الان در ایران وجود دارد، سیاسی است و برخی مسائل نیز، اقتصادی است. در آن زمان، معادن ترکیه چندان فعال نبود و همین طور معادن کشور چین، فعال نبود. در حالی که ایران در این زمینه فعال بود و سنگ ایران چه به صورت کوپ و اِسلَب و چه به صورت فرآوری شده، به کشورهای دیگر صادر می شد.

وقتی که تحریم ها علیه ایران اِعمال شد، باعث شد که ایران نتواند به خوبی فعالیت کند. در صورتی که ترکیه توانست، بازار جهانی ایران را بگیرد و چینی ها نیز کارها را در سطح دنیا کپی کردند. چینی ها سنگ را از کشورهای مختلف وارد کرده و آن را با بهترین امکانات فرآوری می کنند.

الان و با این امکاناتی که در ایران وجود دارد، به خاطر هزینه های زیادی که تحمیل می شود، قیمت تمام شده بالا رفته و ما نمی توانیم در بازارهای جهانی برای فروش و صادرات سنگ های فرآوری شده رقابت کنیم.

از طرف دیگر، ترکیه، معادن خود را فعال کرده و شرکت های خارجی نیز در معادن ترکیه سرمایه گذاری کرده اند  و البته دولت ترکیه از آنها مالیات می گیرد. 

در عین حال، برخی افراد هم هستند که جدیداً می خواهند کار ثبت معدن را در ایران انجام بدهند. در صورتی که ما الان معادن فعال زیادی داریم ولی همین معادن موجود، امکانات ندارند.

*در سال های اخیر، سنگ لَتِه که یک نوع سنگ روشن و شفاف است از ترکیه وارد می شد و یک سنگ لوکس محسوب می شود. با توجه به این که تنوع سنگ در ایران وجود دارد، این سنگ لته (latte) چه جذابیتی در بازار ایران داشت که واردات ان انجام می شد؟

-از همان نوع سنگ مرمریت ترکیه، در ایران هم وجود دارد ولی ترکیه به خاطر امکاناتی که دارد، می تواند به خوبی آن را فرآوری کند. در صورتی که کارخانجات فرآوری ما، می خواهند تمام سنگ ها مثل سنگ گرانیت باشند و درز و شکستگی نداشته باشند. 

کارخانجات فرآوری سنگ ایران، نمی توانند به خوبی فرآوری این سنگ ها را انجام بدهند. در صورتی که برای برطرف کردن درزهای سنگ و نقص های آن، باید آنها را با استفاده از مواد شیمیایی مخصوص، اِپوکسی کرد.

همچنین این واحدهای فرآوری می توانند روش بُرش سنگ ها را تغییر بدهند یا با برخی امکانات باید سنگ را ببندند، در ادامه سنگ اِسلَب تهیه کرده و اسلب ها را قطعه قطعه کنند و ساب بدهند تا سنگ ترمیم شود. 

وقتی هم که ما برخی کارها را در داخل کشور، انجام می دهیم تصمیمات عجیب و غریبی گرفته می شود و مثلاً عوارض و مالیات بر صادرات سنگ می بندند یا گاهی اوقات، می گویند سنگ را در داخل کشور فرآوری کنید و تصمیم گرفته می شود که سنگ کوپ (بلوک سنگ) نباید صادر شود. 

*از حدود 2100 معدن سنگ ساختمانی که در ایران مجوز دارند حدود 1000 معدن فعال هستند. به نظر شما، معادنی که غیر فعال هستند آیا سنگ آنها مشتری دارد یا نه؟ 

-یک مقدار از سنگی که از معادن استخراج می شود یا سنگ فرآوری شده، قابلیت صادرات دارد. یک مشکل این است که به خاطر تحریم ها، کشتی های کافی در اختیار صادر کنندگان نیست که بار را از بنادر ایران به کشورهای دیگر حمل کنند. 

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، با این که متوجه اوضاع است ولی کرایه کانتینرهایش را افزایش می دهد. الان به خاطر تحریم ها، هزینه فرآوری سنگ و هزینه دستگاه ها و لوازم یدکی بالا رفته است.

وقتی که هزینه حمل و نقل افزایش پیدا می کند و هزینه های مختلف از جمله هزینه دستمزد کارگران وجود دارد، صادر کننده نمی تواند با کشورهای دیگر رقابت کند وگرنه سنگ ایران، مشتری دارد.

*با تمام هزینه هایی که جنابعالی می گویید وجود دارد، آیا هنوز حداقل سنگ های لوکس و گران قیمت، برای صادرات مزیت دارند؟

-امکان صادرات برای این نوع سنگ ها وجود دارد و الان کم و بیش، صادرات سنگ به کشورهای دیگر انجام می شود. در حال حاضر، سنگ معادن ایران به صورت اِسلَب (سایز بزرگ) و تایل (سایز کوچک)، فرآوری شده و صادر می شود. 

یکی از مشکلاتی که ما داریم نوسان نرخ دلار است. فرض کنید ما با حساب و کتاب، قیمت را به صورت دلاری به مشتری خارجی اعلام می کنیم ولی بعداً می بینیم چقدر از آن افتاده است. در حالی که هزینه های ما، سر جای خودش هست و کم نشده. 

از طرف دیگر، دولت تصویب کرده که که صادر کنندگان، ارز حاصل از صادرات را در سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) عرضه شود. 

*یعنی در وضعیت فعلی که کاهش نرخ دلار اتفاق افتاده، برای صادر کنندگان مطلوب نیست؟

-کاهش نرخ دلار، لطمه زیادی به صادر کنندگان می زند.

*با این حال، تا الان نرخ دلار به کمتر از 20 هزار تومان کاهش پیدا کرده و در یک سال اخیر، بالای 20 هزار تومان بوده.

-همین 20 هزار تومان نیز جای بحث دارد. در حال حاضر، سنگی که از معدن استخراج می شود هزینه آن بر مبنای نرخ دلار است. چون لوازم یدکی و ماشین آلات سنگین، از خارج از کشور وارد می شود. لوازم یدکی و ماشین آلات مورد نیاز معادن ایران، با آن نرخ دلار وارد می شود.

بنابراین، وقتی نرخ دلار نوسان پیدا می کند، معدن داران دچار مشکل می شوند و همه این موارد، در قیمت تمام شده کالا تاثیر می گذارد.

*در کُل سال های دهه 90 شمسی، بیش ترین تولید سنگ ساختمانی در معادن ایران، در سال 1391 بوده و 16 میلیون تُن سنگ استخراج شده. میزان استخراج سنگ در بقیه سال های دهه 90، کمتر از سال 1391 بوده است.

باز در دهه 90، در سال 1396 بیش ترین صادرات سنگ را داشته ایم که 165 میلیون دلار صادرات سنگ فرآوری شده بوده و 204 میلیون دلار سنگ بلوک صادر شده. بر چه مبنا همین مقدار صادرات انجام شده و این صادر کنندگان چگونه توانسته اند که حداقل همین مقدار در صادرات موفق باشند؟

-در سال 1396، موقعیت خوبی برای صادرات وجود داشت. در آن زمان، کشتی های خارجی به بنادر ایران می آمدند و بار صادر کنندگان، در بنادر روی زمین نمی ماند. در حالی که اگر ما بخواهیم باری را به کشور چین بفرستیم، اولاً کانتینر ندارند که به ما تحویل بدهند.

شرکت های حمل و نقل خارجی از ایران رفته اند. همین سه، چهار سال قبل، هزینه بارگیری یک کانتینر 20 فوت در بندرعباس 25 دلار بود ولی در فروردین 1400 هزینه بارگیری 670 دلار بود ولی در اردیبهشت گفتند 780 دلار. 

در حالی که چند سال قبل این طور بود که کشتی های خارجی به بنادر ایران می آمدند. در آن زمان، حالت رقابتی وجود داشت و کشتی های خارجی هم می خواستند بدون بار برنگردند. در آن حالت، برای صادر کننده ایرانی به صرفه بود که کالا را با آن نوع کشتی ها صادر کند. 

از یک طرف، درست است که کارگران هم حق دارند ولی بالاخره حقوق و دستمزد کارگران، در قیمت تمام شده تاثیر دارد. در حال حاضر، حقوق یک کارگر معدن نسبت به قبل، سه برابر شده و هزینه لوازم مصرفی معدن از جمله سیم الماسه گرفته و روغن هم، بالا رفته است. 

ما قبلاً یک بشکه روغن موتور برای ماشین آلات با قیمت 800 هزار تومان یا حداکثر یک میلیون و 200 هزار تومان می خریدیم ولی الان همان بشکه روغن را با قیمت 10 میلیون تومان می فروشند و تازه کمیاب است.

وقتی که ما یک بشکه روغن موتور می خریم، باید این هزینه را در نظر بگیریم و در نتیجه قیمت تمام شده سنگ استخراج شده افزایش پیدا می کند. 

در این حالت، دیگر این سنگ خریدار ندارد و معدن دار نیز نمی تواند به طور جدی فعالیت کند. در چنین حالتی، معدن دار سعی می کند به طور کج دار و مریز رفتار کند. بر این اساس، معدن داران و فعالان این بخش، فقط امید به بهتر شدن اوضاع دارند. 

*در سال 2008 میلادی در سطح جهانی 105 میلیون تُن، استخراج سنگ ساختمانی محقق شده و در همان سال ایران 12 میلیون تُن استخراج کرده است. در سال 2019 در سطح جهانی، مقدار استخراج سنگ با 50 میلیون تُن افزایش به 154 میلیون تُن رسیده ولی استخراج ایران به 8 میلیون تُن کاهش پیدا کرده است.

آیا کشورهای دیگر که در حوزه استخراج سنگ ساختمانی فعال هستند، وضعیت مناسبی دارند که اینقدر افزایش استخراج و تولید سنگ در معادن خودشان داشته اند؟

-بله. وقتی که هزینه تمام شده سنگ کوپ و سنگ فرآوری شده ما افزایش پیدا می کند، مشتری برای این که سود بیش تری کسب کند، سراغ کشورهای دیگر می رود که قیمت پایین تر باشد و هزینه های سربار نداشته باشد. 

*کشوری مثل چین، ارزش پول ملی خودش را پایین می آورد که صادرات افزایش پیدا کند. چرا در کشور ما، بعد از این که کاهش ارزش پول اتفاق می افتد صادرات به معنای واقعی رونق نمی گیرد؟

-در ایران، همواره بخشنامه های جدید صادر می شود و صادرات را تشویق نمی کنند. متاسفانه کارهایی که باید در حوزه اقتصاد انجام شود، انجام نمی شود. ما اگر از ماشین آلات و تجهیزات جدید حوزه معدن استفاده کنیم و میزان ضایعات و گِل ناشی از معدن کاری را کاهش بدهیم، می توانیم مقدار بیش تری سنگ از سنگ بلوک تولید کنیم. 

در ایران و با امکاناتی که داریم اگر فردی بتواند 15 متر مربع سنگ فرآوری شده از یک تُن سنگ تولید کند، باید به او جایزه داد.

در کارخانه های فرآوری سنگ ایران، از یک تُن سنگ بلوک، می توانند در حد 7 متر یا 8 متر مربع سنگ فرآوری شده تولید کنند ولی کشور چین که دستگاه های فرآوری سنگ جدید دنیا را در اختیار دارد، مقدار بیش تری سنگ فرآوری شده تولید می کند. حتی ترکیه هم در حد 15 متر مربع سنگ اِسلَب از یک  تُن سنگ تولید می کند.

*در ایران چقدر سنگ اِسلب از یک تُن سنگ، تولید می شود؟ 

-در ایران که خیلی هنر کنند در حد 10 تا 12 متر سنگ فرآوری شده تولید می کنند. وقتی که شرکت های خارجی می توانند 3 متر مربع، سنگ فرآوری شده بیش تری تولید کنند، قیمت ها را می شکنند. در نتیجه می توانند در بازارهای جهانی و در رقابت با ما پیروز می شوند. 

*در سال های دهه 90، اوج تولید سالیانه سنگ بلوک از معادن سنگ ایران 16 میلیون تُن بوده و الان میزان استخراج تقریباً نصف شده. از طرفی، برخی اقلام و کالاها مثل سنگ مصنوعی، جایگزین سنگ های طبیعی شده اند. 

آیا نگرانی خاصی در این زمینه دارید که حداقل در ایران، این نوع جایگزین ها، جای سنگ های تزئینی و ساختمانی را می گیرند؟

-امکان این جایگزینی وجود دارد یعنی نمی شود آن را انکار کرد. بالاخره هزینه های سربار معدن افزایش پیدا کرده و در مجموع هزینه تمام شده تولید سنگ طبیعی افزایش پیدا کرده است.  

*علاوه بر استفاده از سنگ های ساختمانی در نمای ساختمان، در سال های اخیر استفاده از سنگ در فضای آشپزخانه افزایش پیدا کرده و حالت تزئینی و لوکس دارد. رکود بخش مسکن ایران، یکی از عوامل اصلی کاهش مصرف سنگ فرآوری شده است. 

آیا استفاده از سنگ در جاهایی مثل آشپزخانه یا استفاده از سنگ در تهیه روشویی سنگی یا ستون ها، می تواند مصرف سنگ را در ساختمان ها افزایش بدهد؟

-مصرف سنگ در این نوع موارد و در ساختمان هایی که ساخته می شود، زیاد نیست ولی با این حال، اگر همین کارها در ایران تقویت شود، تمام ضایعات معادن سنگ، مصرف می شود.

اگر فردی بخواهد از لاشه های سنگ، گلدان تهیه کند باید مجوزهای مختلف دریافت کند. حقوق دولتی این لاشه های سنگ با سنگ کوپ، یکسان است و دولت، همان موقع حقوق دولتی آن را می خواهد. 

در مجموع، اگر از تکنیک های روز استفاده شود تمام ضایعات معادن، مورد استفاده قرار می گیرد و می توان مصنوعات سنگی تهیه کرد. این مصنوعات سنگی را می توان به تمام دنیا صادر کرد. همه این کارها، امکانپذیر است ولی مشکلات زیادی هم در ایران وجود دارد.