گفت و گوی «55 آنلاین» با سعید صفاتیان؛ کارشناس و درمانگر اعتیاد
55 آنلاین- مصرف مواد مخدر و اعتیاد، مشکلاتی زیادی را برای افراد مصرف کننده و خانواده های آنها ایجاد می کند و در سال های اخیر و با ابداع مواد مخدر با قدرت تخریبی بیش تر و البته در ابتدا لدتبخش، مصرف این نوع مواد، رو به افزایش بوده است.
بنا به آمارهای رسمی، در یاران حدود دو میلیون و 800 هزار نفر معتاد هستند و به صورت مستمر مواد مخدر مصرف می کنند. از طرفی، تعداد افراد جامعه که با این پدیده از طریق اعضای معتاد خانواده خود درگیر شده و دغدغه پیدا می کنند قاعدتاً چند برابر معتادان است و نهایتا این که اعتیاد، نیروی انسانی جامعه را دچار مشکلات اساسی و بحران می کند.
در گفت و گوی «55 آنلاین» با دکتر سعید صفاتیان، مشکلات مرتبط با اعتیاد و معتادان بررسی شده است. صفاتیان، درمانگر و کارشناس اعتیاد است و در سال های گذشته رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین مدیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر بوده است.
*بر اساس تحقیق مشترک دفتر سازمان ملل در تهران و سازمان بهزیستی در سال 1377، حدود 60 درصد افراد معتاد در ایران متاهل هستند و همچنین سردار علی مؤید، قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال های اخیر ضمن این که گفته در کشورهای دیگر تعداد معتادان مجرد بیش تر است ولی تاکید کرده که 63 درصد معتادان در ایران متاهل هستند.
این دو آمار با حدود 20 سال فاصله نشان می دهد تعداد معتادان متاهل، بیش تر از افراد مجرد است در حالی که به نظر می رسد که نباید این طور باشد. به چه علت چنین وضعی در کشور ما وجود دارد؟
-در مورد این که چرا تعداد متاهل ها زیاد است، بیش تر به یک یا دو موضوع خاص برمی گردد. وقتی که ما از آمار اعتیاد صحبت می کنیم، آمار اعتیاد را در افراد بالای 15 سال تا 65 سال محاسبه می کنند. در جامعه ای مثل جامعه ایران، حداقل تا چند سال پیش عموماً افراد بالای 30 سال متاهل بوده اند و الان سن ازدواج بالا رفته است.
این یک نکته است و نکته دوم این است که الگوی اعتیاد در ایران تغییر کرده و از مواد مخدر سنتی مثل «تریاک» و «هروئین»، به سمت مواد مخدر صنعتی مثل «شیشه» و «گُل» یا «حشیش» آمده است. در مورد شیشه و گل می توان گفت که وقتی جوانان می خواهند این مواد را مصرف کنند، سن اعتیاد پایین می آید یعنی این مواد در افراد با سن 15 تا 25 سال مصرف می شود.
این دو آمار نشان می دهد که وقتی ما عدد 15 سال تا 65 سال را در جامعه ایرانی می بینیم بیش از 70 تا 75 درصدشان، متاهل هستند و 20 تا 25 درصدشان، مجرد هستند.
اگر ما بخواهیم تفکیک کنیم و مثلاً بگوییم از سن 15 سال تا 30 سال و از 30 سال تا 65 سال، آن موقع در سن 15 تا 30 سال، افراد مجردی که مصرف کننده مواد مخدر هستند، خیلی بیش از افراد متاهل می شود و به نظر من شاید نسبت آن به 80 درصد به 20 درصد باشد یعنی 80 درصدشان مجرد هستند و 20 درصدشان متاهل.
وقتی که افراد بالای 30 سال و 35 سال را در نظر بگیریم چون اکثر افراد، متاهل هستند در نتیجه تعداد متاهل ها، زیادتر می شود. آن آماری که اعلام می شود 63 درصد، آمار قابل قبولی برای کل کشور و از سن 15 سال تا 65 سال نیست. ما باید تفکیک بین دو سن 15 سال تا 35 سال و سن 35 سال به بالا را انجام بدهیم.
*آمارهای مختلفی هم در همه سال های گذشته در مورد تعداد معتادان کشور اعلام شده و اختلاف زیادی بین این آمارها وجود دارد. بر اساس برخی آمارهای رسمی، تعداد معتادان در ده سال اخیر دو برابر شده. در عین حال، برخی هم آمار غیر رسمی 10 میلیون نفر را اعلام می کنند.
با توجه به این که سالیان زیادی است که در حوزه سیاستگذاری و درمان اعتیاد و مواد مخدر فعالیت دارید، به نظر جنابعالی آمار واقعی معتادان چقدر است؟
-در هر جامعه ای، برخی افراد تمایل دارند که مواد مخدر مصرف کنند. این عدد 15 سال تا 65 سال، یک عدد رسمی برای کشورهای جهان است و برای آمار گیری، همیشه این عدد و محدوده سنی، ملاک است. در کشور ما، درصدی از افراد بالای 15 سال تا 65 سال، تمایل دارند مواد مخدر مصرف کنند.
سوال این است که این میزان تمایل به مصرف مواد مخدر چقدر است؟ تقریباً در کشور ما چیزی بین 15 تا 20 درصد است یعنی 15 تا 20 درصد افراد بالای 15 سال، تمایل دارند که مصرف کنند. تعداد این افراد در کشور ما بالای 10 تا 15 میلیون نفر می شود. این افراد، فقط تمایل دارند و بالقوه تمایل به مصرف دارند. اگر شرایط مصرف برای این افراد، مهیا باشد و بالفعل شوند، امکان دارد به سمت مصرف مواد مخدر بروند. حالا چه تعداد از این افراد به سمت مصرف مواد مخدر می روند؟ آمارهایی که ما در چند سال گذشته داشته ایم ضد و نقیض هستند.
علت این که این آمارها ضد و نقیض هستند این است که روش آمارگیری با هم فرق دارد. یک دوره در سال های 1378 و 1380، وزارت بهداشت اعلام کرد کسانی را که به اورژانس ها مراجعه کنند محاسبه می کند و بر این اساس، عدد معتادان بالا رفت.
در یک دوره هم سازمان بهزیستی، از یک روش دیگر استفاده کرد و گفت کسانی را که به مراکز درمانی مراجعه کنند، محاسبه می کنم. دوباره چند سال پیش، بهزیستی گفت من به درب کارخانه مردم مراجعه می کنم و از آنها می پرسم که آیا معتاد هستید یا نه. سوال ما درباره این روش آمار گیری این است که اگر یک فرد در این کشور معتاد باشد آیا به کارشناس بهزیستی می گوید معتاد است؟
*معمولاً حالت پنهان کاری در جامعه ما وجود دارد و افراد به طور علنی اعلام نمی کنند معتادند.
-هیچ فردی جرات نمی کند که بگوید من معتادم. سوال دوم بهزیستی، جالب تر است. سوال می شود که آیا در خانواده شما کسی معتاد است. مشخص است که افراد می گویند معتاد نداریم و اگر فردی پدرش معتاد باشد نمی گوید معتاد است.
بر این اساس، نحوه سوال کردن هم، اشتباه بوده است. در نتیجه، آمارها با هم سازگار نیستند، اما از نظر من، در جامعه ما چیزی حداقل بین 7 تا 8 درصد افراد بالای 15 سال یعنی حدود 4 میلیون نفر، مصرف کننده مواد مخدر هستند و این افراد، چیزی حدود 10 میلیارد دلار و به پول امروز 29 هزار میلیارد تومان، به اقتصاد این کشور ضربه می زنند چه در خرید مواد مخدر، چه در سیبستم بهداشتی، چه در سیستم قضایی و چه موضوعات دیگر.
بالاخره عدد هزینه ها، زیاد است و 10 میلیارد دلار عدد بزرگی است. به همین دلیل بود که در سال 1385 طرحی به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه کردم مبنی بر این که برای افراد 60 سال، شما باید مواد مخدر را قانونمند سازی کنید یعنی دولت باید این کار را در دست بگیرد و به طور رسمی، دولت این اقتصاد را در دست بگیرد.
واقعیت این است که مصرف این مواد برای برخی افراد مثل نیاز به غذا می ماند و ما نمی توانیم بگوییم غذا به جامعه نمی دهیم. چرا که 15 درصد هر جامعه به مواد نیاز دارد. از این 15 درصد، حدود 5 درصد معتاد می شوند. حالا که معتاد می شوند باید برنامه قانونمند سازی مواد را برای این افراد اجرا کرد.
*دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده بود که در دنیا 280 میلیون نفر و در ایران دو میلیون و 800 هزار مصرف کننده مواد مخدر وجود دارد و در ایران تعداد 156 هزار نفرشان زن هستند.
آماری که ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور تهیه می شود چگونه است؟
-اولاً آمار کل دنیا هم، اشتباه است. فقط در بعضی کشورها که مصرف مواد را جرم نمی دانند، آدم ها می توانند در مورد اعتیاد خودشان صحبت کنند. در کشورهایی که مصرف مواد مخدر جُرم است، هیچ کارمند دولتی و هیچ مغازه داری و کسی که شغل دارد، جرات نمی کند که اعلام کند مواد مخدر مصرف می کند.
پس این آمار 280 میلیون نفر معتاد در کل دنیا، درست نیست. حداکثر در 30 کشور دنیا مثل سوئیس و استرالیا فقط می گویند معتاد بیمار است و مجرم نیست و رسماً اعلام می کنند. در آن کشورها، فرد معتاد می تواند بگوید معتاد است چون معتاد، بیمار است. می داند که دولت هم به او کار ندارد و کارفرمایش هم بداند او را اخراج نمی کند.
در کشورهای دیگر حتی در آمریکا و خیلی از کشورهای عربی و آفریقایی، معتاد به عنوان مجرم شناخته می شود و وقتی معتاد، مجرم باشد او اعتیاد خودش را اعلام نمی کند. بنابراین، آمار معتادان دنیا باید خیلی بیش از 280 میلیون نفر اعلام شده باشد.
در مورد آمار ایران هم، همین طور است. اگر نسبت مرد به زن را بررسی کنیم متوجه می شویم که طی 10 ساله گذشته، تعداد معتادان زن دو برابر شده و از 5 درصد به 10 درصد افزایش پیدا کرده است.
حتی امروزه، این عدد تا 15 درصد قابل قبول است. به خاطر این که اعتیاد به مواد مخدر سنتی، در زنان کاهش پیدا می کند اما لازمه اعتیاد به مواد مخدر صنعتی، جوان بودن است.
کسی از سن 35 سالگی سراغ مصرف شیشه نمی رود. مصرف شیشه از سن 15 سالگی شروع می شود. این عدد در مورد زنان و دختران هم صدق می کند و تعداد معتادان خیلی بیش تر از این عددی است که ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام می کند. چون نوع آمار گیری ما با الگوهای قبلی فرق می کند که ما بخواهیم اینها را با همدیگر مقایسه کنیم.
*بر چه اساس به وجود 4 میلیون معتاد در ایران رسیده اید؟
-اصلاً وزارت بهداشت، طرحی را انجام داده بود و عدد 4 میلیون معتاد مربوط به آن زمان است. همان زمان وزارت بهداشت اعلام کرد که ما 4 میلیون مصرف کننده مواد مخدر داریم.
*فرضاً آن موقع ایران 70 میلیون نفر جمعیت داشته است.
-الان هم با توجه به این که ایران حدود 85 میلیون نفر جمعیت دارد تعداد معتادان بیش از آن 4 میلیون نفر است. به نظر من، مبارزه ما با مواد مخدر موفق نبوده و کسی نمی تواند اعلام کند که ما مبارزه موفقی داشته ایم.
البته یک نفر می تواند بگوید مبارزه ما موفق است ولی اگر از چند کارشناس مختلف بپرسیم می گویند موفق نبوده است. مخصوصاً دولت آقای روحانی، که اساساً ضعیف عمل کرد یعنی اگر ما دولت ها را با همدیگر مقایسه کنیم، دولت آقای روحانی، با همه برنامه هایی که داشته اند، شاید یکی از ضعیف ترین دولت ها در مبارزه با مواد مخدر بوده است.
*اگر روش دولت در مبارزه با مواد مخدر ضعیف است، پس آن 4 میلیون معتاد سال های قبل، الان چقدر شده و با احتمالات می شود تعداد معتادان کشور را گفت؟
-به نظرم تعداد معتادان باید بیش تر شده باشد. ما اگر رشد جمعیت را در نظر بگیریم و این که جمعیت کشور از 70 میلیون نفر به 85 میلیون نفر رسیده باشد و چیزی حدود 10 تا 12 درصد رشد جمعیت داشته باشیم، حداقل 10 درصد به معتادان اضافه شده یعنی 4 میلیون به چهار میلیون و 400 هزار رسیده است.
این که گفته شود که اعتیاد را کاهش داده و کنترل و کم کرده ایم، اصلاً درست نیست. این نظر من است که حدود 30 سال در این حوزه فعالیت می کنم. اگر کسی هم ادعا می کند من حاضرم بنشینم با او مناظره کنم.
*مصرف کننده مواد مخدر صنعتی و جدید مثل شیشه، می تواند مصرف خود را از اعضای خانواده و دوستان خودش مخفی کند ولی مصرف تریاک همراه به بوی خاصی است و مشخص می شود. مصرف مواد مخدری مثل شیشه چه وضعیتی را رقم می زند؟
-در مورد مواد روانگردان مثل شیشه می توان گفت که درست است این مواد، بو ندارند ولی وقتی عوامل روانی در شخص شروع می شود، ان موقع تاثیرات خود را در جامعه شنان می دهد.
در مورد مواد مخدر سنتی، ممکن است یک فرد به مدت 50 سال مصرف کند ولی دچار توهم، اضطراب، افسردگی و خشم نمی شود و زندگی و شغل او را به هم نمی زند. این نوع اتفاتقات با مصرف مواد مخدر سنتی، رخ نمی دهد و نادر است ولی با مصرف 4 سال یا 5 سال مصرف مواد روانگردانی که امروزه وجود دارد، باعث به هم ریختگی شدید می شود.
در این حالت، فرد دچار توهم می شود و دچار هذیان می شود. چنین فردی، اضطراب و افسردگی می گیرد. عموماً کارشناسان درمانگر اعتیاد، اینده ای را برای جوانی که این نوع ماده مخدر را مصرف می کند، نمی بینند.
به خاطر همین است که در حوزه درمان این نوع افراد، درمان کوتاه مدت اثر ندارد و باید به دنبال درمان های بلند مدت مثل دهکده های سلامتی رفت. در خیلی از جاهای دنیا، جاهایی طراحی شده به نام دهکده های سلامتی. این دهکده های سلامتی، هم سم زدایی می کنند و هم این که افراد را در دوره های اقامت 5 یا 6 ماهه نگه می داند.
در ایران سازمان بهزیستی، مدلی از دهکده سلامتی را به عنوان مراکز اقامتی درمان و بازتوانی اعتیاد طراحی کرده است. ما در مورد ترک اعتیاد مواد مخدر سنتی مشکل خاصی نداشتیم و درد فرد معتاد را در مدت 4 روز یا 5 روز کنترل می کردیم و بعد به جامعه برمی گشت و مشکل او حل می شد.
در حالی که در دنیای امروزه که تاثیرات مواد مخدر صنعتی، طولانی مدت است و ماندگار است، باید از الگوهای سم زدایی معمولی خارج شد و باید به سمت مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد رفت که به آن دهکده های سلامتی می گویند.
این فرد معتاد به مواد مخدر صنعتی باید در این اماکن بماند، روی او کار روان شناسی انجام شود، اگر واقعاً خودش بخواهد و خانواده از او حمایت کند و سیستم درمان قوی باشد، شاید در طی یک سال بشود این شخص را به جامعه برگرداند. آن هم درصدش نسبت به مواد مخدر سنتی، خیلی کمتر است.
*چه عاملی در سال های اخیر باعث شده که افراد به سمت مواد مخدر صنعتی و روانگردان بروند که تاثیر مخرب بیش تری دارد؟
-نیاز یک جوان تاثیر دارد. امروزه یک جوان، نیاز دارد به این که غروب، برود شادی کند. چون در جامعه، ناامیدی زیادی می بیند، امید به کار ندارد، هر دقیقه قیمت دلار و نرخ ارز بالا می رود، در نتیجه به دنبال یک خوشی کاذب است.
وقتی که فرد به دنبال خوشی کاذب است، تریاک و هروئین به عنوان مواد مخدر سنتی، در ساعت شش و غروب، این خوشی کاذب را نمی دهد. چون وقتی کسی ماده مخدر سنتی مصرف کند، چرت می زند. او دنبال ماده ای می رود که وقتی مصرف کند سر حال باشد و دچار توهم و هذیان شود.
او با مصرف این مواد، فکر می کند رئیس اداره شده و فکر می کند تاجر و پزشک شده یا وقتی یک خودرو در خیابان می بیند می گوید به به این خودروی من است. می گوید من این خودرو را خریده ام و به این آقا داده ام که سوار خودروی من شود. این همان حالت توهم است. بر این اساس، این افراد به دنبال مصرف مواد روانگردان می روند.
قاچاقچیان مواد مخدر، به خوبی فهمیده اند و با سیستم جامعه شناسی و روان شناسی طراحی می کنند که مواد جدید تولید کنند. برای مثال 50 سال پیش اصلاً چنین موادی وجود نداشت. کسانی که مواد روانگردان تولید می کنند افرادی هستند که نیاز جامعه را می بینند یعنی جامعه شناس و روان شناس در اختیار دارند و شیمیدان و پزشک دارند.
این افراد، نیاز جامعه را می بینند و به این کارشناسان می گویند بر اساس این نیاز جامعه، تو باید دارویی تهیه کنی که این خاصیت ها را داشته باشد و ساعت شش عصر این مواد را بخورد و تا صبح بزند و برقصد و سر حال باشد و دچار توهم باشد. چنین فردی نباید ماده ای بخورد که وقتی آن را مصرف کرد، بعدش چرت بزند. به خاطر همین است که مصرف مواد روانگردان، خیلی رشد کرده است یعنی یناز جامعه را فهمیده اند.
*آیا این شناخت در خصوص ایران است یا در کشورهای دیگر هم این بررسی انجام شده؟
-در همه جا وجود دارد. سیستم قاچاق، در خارج از سیستم ایران فعال است. یک تعداد قاچاقچی هستند که خُرد هستند. آماری در مورد تعداد قاچاقچیان اعلام می شود ولی در اصل، این قاچاقچیان، قاچاقچی های عمده نیستند بلکه قاچاقچی ها در سطح خُرد هستند. قاچاقچی عمده، کسی است که طراح، برنامه ریز و اتاق فکر دارد.
اتاق فکرهای قدرتمندی وجود دارد و آدم هایی برنامه ریزی می کنند و مثلاً می گویند الان نوبت این است که ما یک ماده جدید با فلان مشخصات و با این قیمت عرضه کنیم. حتی آنها دسترسی را تعیین می کنند و نه ما. اصلاً سیستم مبارزه ایران، دسترسی را تعیین نیم کند. آنها می گویند دسترسی، کم باشد یا زیاد باشد که در جامعه، همیشه تشنگی و نیاز وجود داشته باشد.
*گفتید که افراد جامعه به خاطر ناامیدی سراغ مواد مخدری مثل شیشه و روان گردان می روند ولی دچار افسردگی می شوند.
-دو دلیل، دلایل عمده مصرف مواد مخدر هستند. یک دلیل، کنجکاوی است و دلیل دیگر، ناامیدی است.
*به اعتقاد شما وقتی مواد مخدر صنعتی مصرف می شود باعث افسردگی و اضطراب می شود.
-در طولانی مدت این طور است. یک بحث دیگر این است که شخصف خودش نمی داند توهم دارد. شخص وقتی که مواد مصرف می کند از این زندگی خودش لذت می برد. وقتی او مواد مصرف می کند فکر می کند راکفلر سرمایه دار آمریکایی است. این فرد، با توهم زندگی می کند.
*در کنار اثر مخرب طولانی مدت و شادی کاذب ناشی از مصرف این مواد، اثر منفی کوتاه مدت مصرف این مواد چگونه است؟
-در کوتاه مدت، اثراتش بیش تر جسمی است و شخص به آنها توجه نمی کند. شاید کلیه یا قلب او دچار مشکل شود و پوست یک مقدار او به هم بریزد و ریزش مو پیدا کند یا دندان هایش خراب شود.
همچنین اگر بخواهد مواد را به صورت تزریقی استفاده کند، ممکن است جای تزریق دچار مشکل شود یا دچار سوزش معده شود. اما این مشکلات، برای این فرد مهم نیست و آن حالت و حسی که از مصرف مواد مخدر می گیرد مهم است.
برای مثال او ساعت شش غروب، مواد را مصرف می کند تا فردا صبح، در یک دنیای دیگر است و هر چه بخواهد برای خودش تصور می کند. برای مثال، هواپیما را در آسمان می بیند و می گوید من خلبان هستم و در این حالت لذت می برد.
*آیا تقسیم بندی خاصی وجود دارد که چه تعداد از افراد معتاد، مواد مخدر سنتی مصرف می کنند و چه تعداد از مواد مخدر صنعتی؟
-در ایران 60 درصد معتادان، مصرف کنندگان مواد مخدر هستند و 40 درصد هم به سمت مصرف روانگردان می روند. اولین ماده روانگردان نیز، حشیش یا گُل است و بعد شیشه است. مصرف گُل در سال های اخیر به شدت افزایش پیدا کرده و این باعث شده که سن اعتیاد در کشور پایین بیاید. البته مصرف شیشه، چندان رشد نکرد.
دیدگاه تان را بنویسید