آیا استفاده از آسانسور می‌‌تواند باعث ابتلا به کرونا شود؟

پس از ورودوخروج هر فرد مبتلا به کووید ۱۹ در آسانسور، ذرات آلوده به ویروس همچنان در محیط باقی می‌مانند؛ اما احتمال ابتلا به بیماری از این طریق واقعا چقدر است؟

اگر شما هم ازجمله افرادی هستید که در آپارتمان‌‌ها زندگی می‌‌کنید، حتما تا‌‌به‌‌حال با دغدغه‌‌ی احتمال ابتلا به ویروس کرونا در محیط آسانسور مواجه شده‌‌اید. حتی اگر بنابر توصیه‌‌ها از سوارشدن به آسانسور به‌‌همراه سایر ساکنان خودداری کنیم، باز‌هم مدام با این وسواس فکری درگیر خواهیم بود که آیا ممکن است ویروس همچنان جایی در فضای درون آسانسور باقی مانده باشد؟

لینسی مار، دانشمند حوزه‌‌ی ذرات معلق در دانشگاه ویرجینیاتِک، در پاسخ به این پرسش می‌‌گوید: «موضوع آسانسورها بسیار مشکل‌ساز است و این [احتمال ابتلا] واقعا به خود آسانسور بستگی دارد».

بیشتر آسانسور‌‌ها آن‌‌قدر بزرگ نیستند که افراد بتوانند در آن فاصله‌‌ی ۱/۸ متری را از یکدیگر حفظ کنند. بنابراین، این ریسک وجود دارد که افراد بیمار بتوانند ویروس را به دیگران منتقل کنند. این قضیه، به‌ویژه درباره‌ی آن دسته از بیمارانی صدق می‌‌کند که ماسک نزده‌اند‌، سرفه می‌‌کنند، در حال صحبت هستند یا به‌‌دلیل فعالیت بدنی زیاد در حال نفس‌‌نفس‌‌زدن باشند.

حتی اگر به‌‌تنهایی از آسانسور استفاده کنید، روش‌‌های دیگری برای انتقال ویروس کرونا به افراد وجود دارد؛ هرچند ریسک چنین اتفاقی اندک است. کلیدهای آسانسور و دستگیره‌‌های درون کابین می‌‌توانند واسطه‌‌ای برای انتقال ویروس به دستان و سپس بینی یا دهانتان باشد. گذشته از همه‌‌ی این‌‌ها، به‌‌نظر می‌‌رسد هنوز مشکل هوای آلوده‌‌ی درون کابین نیز پابرجاست. آیا واقعا ممکن است هوای درون کابین به‌‌‌دلیل تردد فرد بیمار به ذرات معلق حاوی ویروس کرونا آلوده شده باشد؟

چندی پیش، ریچارد ال‌‌. کورسی، رئیس دانشکده‌‌ی مهندسی و علوم رایانه در دانشگاه ایالتی پورتلند و متخصص کیفیت هوای فضاهای بسته، تصمیم گرفت با ساخت مدلی برمبنای اصول مهندسی مکانیک سیالات، ایمنی استفاده ‌‌از آسانسورها را بررسی کند. او متوجه شد بسته ‌‌به نوع آپارتمان و آسانسور استفاده‌شده، هزاران سناریو مختلف با نتایج متفاوت ‌‌تصور‌پذیر خواهند بود. برای مثال، ابعاد آسانسور چقدر است؟ با چه سرعتی میان طبقات حرکت می‌‌کند؟ مدت بازماندن در‌‌ها و درنتیجه احتمال اختلاط هوای بیرون و درون کابین چقدر است؟ آیا آسانسور سیستم تهویه‌‌ی هوا دارد یا خیر؟

دکتر کورسی تصمیم گرفت آسانسوری فرضی با مشخصات سرعت حرکت و زمان باز و بسته شدن در و سیستم تهویه‌‌ی معمولی را مدل‌‌سازی کند. در این مدل، فرض شد فرد مبتلا برای رفتن از طبقه‌‌ی هم‌کف به طبقه‌‌ی دهم، ۳۱ ثانیه را در کابین آسانسور سپری کند. بنابر فرضیات، در این مدت فرد مذکور از ماسک استفاده نمی‌‌کرد و در حال سرفه‌‌کردن و صحبت ‌‌با تلفن‌همراه بود و ذرات ریز حاوی ویروس در فضا منتشر می‌‌کرد. بنابراین، بخشی از این ذرات به کف آسانسور و برخی به دیواره و بقیه در هوا معلق می‌‌ماندند.

بنابر فرضیات، آسانسور در طبقه‌‌ی دهم متوقف می‌‌شود و در‌‌های آن ۱۰ ثانیه باز می‌‌مانند تا فرد مبتلا از آنجا خارج شود. به‌‌دلیل اختلاف فشار هوای درون و بیرون، موج گردشی از هوا به‌‌وجود می‌‌آید و با خروج فرد مبتلا، بخشی از ذرات آلوده به فضای بیرون کشیده می‌‌شود. درنتیجه‌ی ‌‌این فعل‌‌وانفعالات، غلظت آلودگی در هوای کابین به نصف کاهش می‌‌یابد. در بسته می‌‌شود و آسانسور مستقیم به طبقه‌‌ی هم‌کف بازمی‌‌گردد؛ یعنی جایی که فرد دوم منتظر سوارشدن به آسانسور است. در‌‌ها مجددا باز می‌‌شوند و هوای لابی به درون کابین گردش پیدا می‌‌کند و با ورود فرد دوم، غلظت هوای درون کابین باردیگر نصف می‌‌شود.

براساس این مدل، فرد دوم تنها درمعرض تنفس ۲۵ درصد از ذرات آلوده‌‌ای است که فرد اول در زمان حضور خود در محیط آسانسور منتشر کرده بود. با‌این‌حال، دکتر کورسی هشدار می‌‌دهد این اعداد و ارقام ممکن است در آسانسورهای مختلف و بسته ‌به مدت زمان میان باز و بسته‌ ‌شدن در، سیستم تهویه‌‌ی درون کابین و اختلاف فشار هوای درون ساختمان متفاوت باشد.

حال پرسش مهم این است: آیا ممکن است فرد دوم دراثر تنفس ذرات حاوی ویروس درون هوای چنین آسانسوری به بیماری مبتلا شود؟ حین سرفها‌‌ی کوچک، فرد می‌‌تواند چندهزار تا حتی سیصدهزار ذره‌‌ی معلق را در فضا منتشر کند و متأسفانه پزشکان هنوز نمی‌‌دانند چه دُزی از ویروس کرونا (یک ذره یا هزاران ذره) برای ابتلای فرد کفایت خواهد کرد. دکتر کورسی می‌‌گوید:

هدف اصلی این پژوهش آن بود دریابیم با حضور فرد مبتلا در آسانسور، مقادیری از ویروس می‌‌تواند همچنان در هوا باقی بماند. نمی‌‌دانم این دُز آلودگی برای ایجاد ریسک ابتلای چشمگیر کافی خواهد بود یا خیر؛ با‌این‌حال درصورت امکان، استفاده‌ از پله را ترجیح خواهم داد.

هنوز بسیاری از متخصصان بیماری‌‌های عفونی معتقدند ذرات معلق درون هوای آسانسور خالی نمی‌‌تواند خطر چندانی برای ابتلا به بیماری کووید ۱۹ به‌‌همراه داشته باشد. دکتر ایلان شوارتز، استادیار بیماری‌‌های عفونی در دانشگاه آلبرتا، اشاره می‌‌کند حتی درصورتی‌که فرد مبتلا در فاصله‌‌ای نزدیک از سایر اعضای خانواده‌اش زندگی کند، نرخ ابتلا تنها بین ۱۰ تا ۲۰ درصد خواهد بود. از دیدگاه وی، این بدان‌معنا است که واگیری ویروس کرونا بسیار کمتر از بیماری هوابرد دیگر نظیر سرخک (با نرخ ابتلای بین ۷۵ تا ۹۰ درصد) خواهد بود.

با اینکه احتمال دارد ذرات معلق آلوده‌‌ به ویروس کرونا برای مدتی در هوای درون کابین آسانسور باقی بماند، همچنان اصلی‌‌ترین روش انتقال ویروس در جهان واقعی آن است که درمعرض تماس نزدیک با فردی قرار گیریم که سرفه می‌‌کند یا ذرات معلق را طی بازدم‌‌های سنگین به بیرون می‌‌راند. دکتر شوارتز می‌گوید:

می‌‌دانیم ذرات کوچکی هستند که می‌‌توانند در هوا باقی بمانند؛ اما درمجموع، علم همه‌‌گیری‌‌شناسی این سازوکار را به‌‌عنوان روش اصلی انتقال بیماری قلمداد نمی‌‌کند. احتمالا ریسک حضور در آسانسور بیشتر ناشی‌ ‌از احتمال لمس کلیدها باشد تا تنفس هوایی که قبلا فردی دیگر در آنجا تنفس کرده است.

برای آن دسته از افرادی که مکررا از آسانسور استفاده می‌‌کنند، بهترین راهکار همان اقدامات احتیاطی رایج است. اول از همه، سعی کنید تاحدممکن از سوارشدن به آسانسور همراه فردی دیگر خودداری کنید. همچنین، همیشه ماسک به‌صورت داشته باشید؛ حتی اگر همراه فردی دیگر سوار آسانسور شده باشید، بازهم پوشیدن ماسک از انتقال عوامل بیماری‌‌زا از دیگران به شما و برعکس مانع خواهد شد. پس از لمس دکمه‌‌های آسانسور، از لمس صورتتان خودداری کنید و در اسرع وقت دستانتان را بشویید. درنهایت نیز، اگر مجبور شدید از آسانسور به‌‌همراه فرد یا افراد دیگری استفاده کنید، تا وقتی مطمئن نشده‌‌اید تمامی مسافران از ماسک استفاده می‌‌کنند، وارد آسانسور نشوید.

دکتر مار یادآوری می‌‌کند صرف حضور ذرات آلوده ‌‌به ویروس در محیط فرد، به‌‌معنای ابتلای او به بیماری نیست؛ اما باید به‌‌منظور کاهش ریسک، همچنان جانب احتیاط را حفظ کنید. او می‌‌افزاید:

وجود RNA ویروس بدان‌معنا است که ویروس در آن مکان حضور دارد؛ ولی این موضوع نمی‌‌تواند به ما بگوید آیا ویروس همچنان قابلیت ایجاد عفونت را دارد یا خیر. اگر ۱۰۰ نمونه از RNA ویروسی را شناسایی کنیم، آن ‌‌موقع می‌‌گوییم ممکن است ویروسی عفونت‌‌زا وجود داشته باشد. نمی‌‌دانیم چه تعداد از این ویروس‌‌ها برای بیمارکردن فرد کفایت خواهد کرد و این عدد شاید یک یا بیشتر باشد. ریسک چنین مواردی کم است؛ ولی همچنان ترجیح می‌‌دهم در آسانسور از ماسک استفاده کنم.