مهسا مژدهی: صبح چهارشنبه یکی از مشهورترین زندانیان ایرانی در آمریکا، به تهران برگشت. حالا هفده ایرانی دیگر در زندان های ایالات متحده زندانی اند. 16 آذر ماه سال گذشته یک ایرانی دیگر در آمریکا به نام مسعود سلیمانی هم همزمان با آزادی ژاو وانگ، فردی که در ایران زندانی بود، آزاد شد. سیروس عسگری که تازه به کشور بازگشته دومین نمونه از افراد سرشناس ایرانی است که قربانی تحریم های آمریکا شده و حالا بالاخره آزاد شده اند. اما مقامات ایالات متحده می گویند آزادی عسگری ربطی به مبادله زندانیان میان دو کشور ندارد. اما ماجرای تبادل زندانیان میان دو کشور از کجا شروع شد؟

چرا شهروندان ایرانی در آمریکا زندانی اند؟

در حالی که تنها شش آمریکا در ایران زندانی هستند(5 نفر از آنها دو تابعیتی اند)، هنوز 17 ایرانی در زندان های ایالات متحده هستند. با شروع همه گیری کرونا انتظار می رود دولت آمریکا دست به آزادی این زندانیان بزند اما چنین اتفاقی نیافتاد. از میان ایرانیان زندانی، به غیر از دونفر بقیه متهم به دور زدن یا نقض تحریم های آمریکا هستند. این اتهامی است که بعد از تحریم دوباره کشورمان از سوی ایالات متحده در اردیبهشت سال نود و هفت رسمیت پیدا کرد. ترامپ همانطور که قولش را به طرفدارانش داده بود، از توافق هسته ای خارج شد و دست به سلسله تحریم هایی علیه ایران زد . این تحریم ها هر چند تنها از سوی آمریکا اعمال شدند اما عملا دست ایران را برای معاملات تجاری با جهان بستند. چرا که اغلب کشورها با وجود مخالفتی که با این رفتار آمریکایی ها داشتند، به دلیل ترس از جریمه های سرسام آور و ... مبادلات اقتصادی را به کم ترین میزان خود رساندند. در این میان ایالات متحده برخی ایرانیان را در این کشور به جرم نقص تحریم ها زندانی کرد.

پیشنهاد ایران برای ازادی زندانیان

روز دوشنبه، ۱۸ آذر سال گذشته، محمد جواد ظریف  در توییتر ضمن بیان این که ایران به "تبادل فراگیر" زندانیان با ایالات متحده تمایل دارد نوشت: «توپ در زمین آمریکاست.» علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران هم در نشست خبری خود بر توئیت ظریف صحه گذاشت و گفت: «باز هم در زمینه تبادل زندانیان با آمریکا حاضریم اقدام کنیم». ربیعی تاکید کرد که این بده‌بستان زندانیان زمینه‌ای برای انجام مذاکره با واشنگتن نیست و شرط مذاکره برداشتن تحریم‌ها از جانب آمریکاست و مذاکره هم در چهارچوب گروه ۱+ ۵ انجام خواهد شد. این تبادل زندانیان با میانجیگری سوئیس انجام شده بود.

هجدهم اردیبهشت ماه، کمتر از شش ماه بعد از آزادی مسعود سلیمانی و ژاو وانگ، نیویورک تایمز در گزارشی مدعی مذاکرات میان ایران و ایالات متحده برای تبادل زندانیان دو کشور شد. این روزنامه مدعی شده بود که مذاکره برای تبادل مایکل وایت 48 ساله و یک پزشک ایرانی-آمریکایی با هویت نامشخص در جریان است و به نقل از ابوالفضل مهرآبادی معاون دفتر حافظ منافع ایران در سفارت پاکستان در واشنگتن گفته «این مذاکرات هنوز به نتیجه نرسیده است.» این خبر در حالی منتشر شد که شب قبل از آن پمپئو اعلام کرده بود سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران در تلاش برای ازادسازی زندانیان این کشور در ایران است.

در اردیبهشت ماه علی ربیعی سخنگوی دولت ایران در نشست خبری خود گفت، ایران آماده تبادل کامل زندانیان با آمریکاست، اما واشنگتن هنوز به این تبادل پاسخی نداده است. این گفته های ربیعی، بازتاب رسانه ای زیادی داشت و ناظران گفتند در صورتی که چنین اتفاقی انجام بگیرد، یکی از نادرترین نوع همکاری  بین تهران و واشنگتن اتفاق افتاده است. همان روز جواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان توضیحات ربیعی را در پاسخ به خبرنگاران کامل کرد.  او گفت جمهوری اسلامی ایران برای "تبادل فراگیر زندانیان" با ایالات متحده آمادگی دارد. وزیرخارجه همچنین تاکید کرد که ایران این اراده را از مهرماه سال 1397 بیان کرده اما از سوی طرف آمریکایی پاسخی به درخواست ایران داده نشده است.

آزادی زندانیان به معنای کاهش تنش هاست؟

برخلاف آنچه نیوریورک تایمز در گزارش خود نوشته بود، تبادل زندانیان در آذرماه سال گذشته با همکاری سوئیس اتفاق افتاد و تهران و واشنگتن مذاکره ای با یکدیگر بر سر این افراد نداشتند. در مورد اخیر، یعنی در ماجرای آزادی سیروس عسگری، استاد دانشگاه شریف که به اتهام دور زدن تحریم ها دو سال و نیم در زندان بود، او در ماه نوامبر گذشته تبرئه شده بود. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز سه‌شنبه گفت که آزادی «سیروس عسگری»، دانشمند ایرانی بازداشت‌شده در آمریکا در قالب مبادله زندانی با ایران نبوده است. همچنین «مورگان اورتگاس»، مدعی شد که ایالات متحده آمریکا از دسامبر ۲۰۱۹ به دنبال بازگرداندن عسگری به ایران بوده است. او همچنین گفته که بازگشت او به ایران در قالب مبادله زندانی با ایران صورت نگرفته است. اورتگاس در مصاحبه با پایگاه نشنال‌اینترست گفته بود: «همان‌طور که وزارت خارجه ایران امروز تأیید کرد آقای عسگری مشارکتی در هیچ برنامه مبادله زندانی با ایران نداشته است.» سید عباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه ایران امروز ادعاهای مطرح‌شده درباره تبادل سیروس عسگری با متهمان آمریکایی بازداشت‌شده در ایران را رد کرد و گفت آزادی دانشمند ایرانی پس از تبرئه عسگری از اتهامات صورت گرفته است.

نظر ناظران در مورد ازادی زندانیان ایرانی متهم به نقض تحریم ها، متفاوت است. برخی مدعی هستند که می توان این اتفاق را به معنای نرمش دو طرف برای گفتگوهای بیشتر در نظر گرفت. به اعتقاد این دسته، ایالات متحده و ایران بالاخره در یک مورد توانسته اند با یکدیگر به توافق برسند. اما بسیاری از ناظران هم معقتدند مسیری که ترامپ در یک سال گذشته در آن قدم گذاشته و ایران را با افزایش تحریم ها تحت بیشترین فشارها قرار داده و از سوی دیگر دست به ترور شهید سردار سلیمانی زده، بی بازگشت است و تهران به مذاکره با کاخ سفید دست نخواهد زد. به اعتقاد این گروه از ناظران، آزادی زندانیان تحت تاثیر تلاش های سوییس و البته همکاری تهران و واشنگتن با این کشور بوده است اما به معنای کاهش تنش ها نبوده و بستر لازم برای اینکه تبادل زندانیان را تبدیل به همکاری های بیشتر میان دو کشور کند فعلا وجود ندارد.