فناوری‌های نوظهور

در نهمین شماره از مفاهیم نوآوری به سراغ یکی از پرکاربردترین تعابیر در ادبیات فناوری و نوآوری؛ یعنی عبارت «فناوری‌های نوظهور» یا همان (Emerging Technologies) می‌رویم. اوایل که با این تعبیر برخورد می‌کردم، فکر می‌کردم یک تعبیر ذوقی است و نباید روی تعریف آن تأمل زیاده از حد کرد. سال 82 از جانب یکی از نهادهای مرتبط با فناوری به من این مأموریت داده شد تا درخصوص این مفهوم کنکاشی عمیق‌تر داشته باشم. حاصل آن مطالعه در آن سال این بود که اگرچه این عبارت به یک معنای خاص و اصطلاحی استفاده می‌شود، اما برای آن تعریف مورد اجماعی هم وجود ندارد. البته تا همان سال، یکی از بهترین مراجع لاتین درخصوص مدیریت فناوری‌های نوظهور توسط مدرسه کسب‌وکار وارتون

(Wharton Business School) به چاپ رسیده بود که از نظر من همچنان بهترین کتاب در زمینه مدیریت فناوری‌های نوظهور است و به زودی ترجمه آن به بازار نشر خواهد رسید.  در سال 2015 میلادی ژورنال تخصصی ریسرچ پالیسی (Research Policy) مقاله‌ای را توسط جمعی از بهترین محققان دنیا در زمینه سیاست‌گذاری و مدیریت فناوری منتشر کرد که عنوانش بود: «فناوری نوظهور چیست؟» نفس اینکه در سال 2015 میلادی درباره چیستی یک مفهوم هنوز بحث علمی می‌شود، مؤید این نظریه است که این مفهوم همچنان جدید و نو است. این مقاله پنج ویژگی را برای نوظهوردانستن یک فناوری ضروری می‌داند:

1- این فناوری‌ها به طور عمیقی بدیع و تازه هستند: ممکن است کارکردی متفاوت نداشته باشند، اما برای تحقق آن کارکرد از اصول و مبانی و روش‌هایی کاملا متفاوت استفاده می‌کنند.

2- این فناوری‌ها در مقایسه با دیگر فناوری‌ها سرعت رشد نسبتا بالایی دارند (اینکه دانشمندان و محققان این رشد سریع را بر اساس چه مقیاس‌ها و سنجه‌هایی مشخص می‌کنند، موضوع دیگری است که در خود مقاله به آن پرداخته شده).

3- فناوری‌های نوظهور هویت و تشخص دارند. نشانه بسیاری از موضوعات جدید که به این درجه از تشخص نرسیده‌اند، این است که حول آنها ادبیات علمی یکتایی شکل نگرفته، واژگان و حتی مخفف‌ها و علامت‌ها معنای یکسان و استانداردی نیافته‌اند. فناوری‌های نوظهور از این مرحله گذشته‌اند و حول آنها ادبیات علمی شناخته‌شده‌ای در تمام دنیا شکل گرفته است.

4- یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی‌های فناوری‌های نوظهور آن است که دارای تأثیرات غالب و چشمگیری بر سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی پیرامونشان هستند. این تغییر نمایان عمدتا از طریق تغییر در ترکیب کنشگران، نهادها، الگوهای تعامل فیمابین آنها و فرایندهای خلق دانش مرتبط با این فناوری‌ها رخ خواهد داد.

 5- با همه اینها آخرین مشخصه فناوری‌های نوظهور عدم قطعیت و ابهام فراوان همراه با این فناوری‌هاست؛ عدم قطعیتی که در مورد برون‌دادهای این فناوری‌ها و نیز موارد استفاده از آنها وجود دارد، هرچند غیرارادی و نامطلوب باشد و ابهامی که ناشی از معانی و برداشت‌های گوناگونی است که گروه‌های مختلف اجتماعی از آن فناوری خواهند داشت. بااین‌حال برای همه کسب‌وکارهایی که با فناوری سروکار دارند و مخصوصا کسب‌وکارهای نوپا و نوآفرین، درک مفهوم و اقتضائات خاص فناوری‌های نوظهور ضرورت دارد. تعداد زیادی از استارتاپ‌ها حول یک فناوری نوظهور شکل می‌گیرند، ولی موارد بسیاری دیده شده که خود بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها توجه به شرایط و ویژگی‌های خاص این فناوری‌ها را ندارند؛ مثلا به سرعت رشد این فناوری‌ها (که طبیعتا در هر کسب‌وکار مرتبطی تبعاتی خواهد داشت) یا اینکه عدم قطعیت حول فناوری چه دلالت‌هایی به لحاظ راهبردی خواهد داشت. اینها نکاتی است که کم‌وبیش باید به آنها توجه کرد. چیزی که در این میان کمک‌حال استارتاپ‌ها و تیم‌های جوان است اینکه مؤسسات مختلفی در دنیا به‌طور مداوم در حال پایش، تحلیل و ارزیابی حال و آینده فناوری‌های نوظهور هستند. یکی از سنت‌های رایجی که در مؤسسات تخصصی مطالعات فناوری در دنیا وجود دارد اینکه هرساله فهرست فناوری‌های نوظهور و خوش‌آتیه‌ای را که پتانسیل ایجاد تحولات برافکن را در دنیا دارند، شناسایی و معرفی می‌کنند. فراتر از اینها همان‌طور که در یادداشت قبلی ذکر شد، مجموعه مطالعاتی که آقای ریچارد واتسون در مورد فناوری‌های آینده دارد و نقشه جالبی که از این فناوری‌های نوظهور تهیه کرده است، مبنای جالب و مهمی برای کسانی است که علاقه‌مند هستند در مورد فناوری‌های نوظهور بیشتر بدانند. (برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنم سایت www.nowandnext.com را ملاحظه کنید) امیدوارم روزی این مجال پیش بیاید که ابعاد مختلف و هیجان‌برانگیز نقشه فناوری‌های نوظهور آقای واتسون را بتوانیم در همین صفحه برای همراهان استارتاپی واکاوی کنیم.