خروج آمریکا از معاهده آسمان باز، زمینه‌ساز خروج از «استارت جدید»؟

رئیس‌جممهوری آمریکا تصمیم گرفته است تا از توافق مهم تسلیحاتی دیگری خارج شود. او و دیگر مقامات آمریکایی روز پنجشنبه اعلام کردند، به روسیه اطلاع خواهند داد، ایالات‌متحده از معاهده «آسمان‌های باز» خارج می‌شود؛ معاهده‌‌ای که سه دهه پیش برای تردد آزادانه کشورها در حریم هوایی یکدیگر منعقد شد. تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، نشان‌دهنده آمادگی او برای خروج از آخرین توافق مهم نظامی با روسیه است: توافق «استارت جدید» واشنگتن و مسکو با محوریت محدودیت استقرار موشک‌های اتمی تا 1550 فروند که در ماه فوریه 2021 تنها چند هفته پس از روی‌کارآمدن رئیس‌جمهوری آینده آمریکا منقضی می‌شود. با این حال، حتی وقتی که دولت آمریکا از قصد ترامپ برای خروج از توافق آسمان‌های باز پرده برداشت؛ شخص او از احتمال مذاکره با روسیه برای تمدید توافق استارت جدید سخن گفت. ترامپ در یکی از سخنرانی‌هایش در کاخ سفید در‌این‌باره گفت: «این شانس وجود دارد که ما بتوانیم به توافق جدیدی برسیم یا کاری کنیم که توافق حفظ شود. به نظر من اتفاقی که می‌افتد این است که ما نسبت به خروج از این توافق اعلام آمادگی می‌کنیم، اما آنها برمی‌گردند و می‌خواهند که معامله کنند». این فرضیه ترامپ حتی از نظر مشاوران او بعید به نظر می‌رسد. با این حال هم‌زمان با این اظهارات ترامپ، مارشال بیلینگسلی، مذاکره‌کننده جدید تسلیحاتی دولت آمریکا گفت: این کشور برنامه دارد تا مذاکرات مفصلی را درباره آینده توافق استارت جدید با روس‌ها ترتیب دهد. در خلال همین بحث‌ها، ترامپ از توافق تسلیحاتی مشابهی گفته که علاوه بر روسیه و آمریکا، طرف جدیدی هم دارد و آن چین است. این در حالی است که چینی‌ها به نظر نمی‌رسد در اولین نشست درباره این توافق حضور پیدا کنند، هرچند بیلینگسلی قاطعانه از پیوستن پکن به این مذاکرت گفته است.

کارشکنی مسکو

اما درباره توافق آسمان‌های باز، مقامات آمریکایی مدت‌هاست که معتقدند، مسکو با محدودکردن پروازها بر فراز یک شهر، این توافق را نقض کرده است؛ شهری که به اعتقاد مقامات آمریکایی محل استقرار تسلیحات اتمی‌ای است که توانایی هدف‌قرار‌دادن شهرهای اروپایی را دارند. مقامات آمریکایی همچنین می‌گویند، واقعه سال 2017 و پرواز یک هواپیمای روسی بر فراز املاک شخصی ترامپ در بدمینستر نیوجرسی او را بسیار عصبانی کرده بود و از آن زمان رئیس‌جمهور آمریکا را به فکر خروج از این توافق انداخته بوده است. علاوه بر این پنتاگون و آژانس‌های اطلاعاتی آمریکایی در گزارش‌های محرمانه خود آورده‌اند که روس‌ها از پروازهای خود در آمریکا برای نقشه‌برداری از زیرساخت‌های مهم این کشور استفاده می‌کنند؛ زیرساخت‌هایی که ممکن است هدف حملات نظامی یا سایبری قرار بگیرند.  

در همین حال کارشناسان مسائل امنیتی آمریکا ضمن تأیید این مسئله که چنین اقدامی از سوی روسیه قطعا «تهدیدی غیرقابل قبول علیه امنیت ملی آمریکاست» گفته‌اند‌ جمع‌آوری چنین اطلاعاتی در توافق آسمان‌های باز، ممنوع نشده است و بیشتر اطلاعاتی که مقامات آمریکایی نسبت به ‌‌آنها حساسیت نشان داده‌اند، در گوگول‌ارث و تصاویر ماهواره‌‌ای موجود در اینترنت قابل دسترسی هستند.‌تصمیم ترامپ که برای خروج از این توافق از ماه آوریل در فضای رسانه‌‌ای و سیاسی شایعه شده بود، قطعا متحدان آمریکا ازجمله کشورهای عضو ناتو را خشمگین‌تر خواهد کرد؛ کشورهایی که دیگر امضاکنندگان این توافق هستند. این کشورها به احتمال قریب‌به‌یقین در این معاهده می‌مانند اما این تهدید وجود دارد روسیه هم با قطع پروازهای این کشورها به تصمیم آمریکا، واکنش نشان دهد؛ پروازهایی که متحدان واشنگتن به ویژه کشورهای حوزه دریای بالتیک از آنها برای زیرنظرداشتن تحرکات نیروها در مرزهایشان استفاده می‌کردند.‌تا اینجا اما تنها معاون وزیر خارجه روسیه به خروج آمریکا از این معاهده واکنش نشان داده است: «خروج واشنگتن از توافق کنترل تسلیحاتی آسمان‌های باز نه‌تنها به اساس امنیت اروپا بلکه به منافع کلیدی امنیتی متحدان آمریکا ضربه می‌زند». الکساندر گروشکو توضیح داده است که آمریکا خروجش از این توافق را با «دلایل فنی» توجیه کرده است، در‌حالی‌که این مسائل می‌توانست در چارچوب خود توافق حل‌وفصل شود.

توافق آسمان‌های باز سومین توافق مهم تسلیحاتی است که آمریکا در دوران ترامپ از آن خارج می‌شود. این توافق پس از دوره‌‌ای مذاکره در دولت جورج بوش پدر و در سال 1992 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی حاصل شد. در آن زمان هدف از توافق آسمان‌های باز این بود که با شفاف‌سازی تحرکات تمامی کشورها، احتمال وقوع یک جنگ جدید به حداقل برسد. اما حقیقت این است، خروج آمریکا از این توافق با توجه به پیشرفت‌های ماهواره‌‌ای شاید به خودی خود چندان اهمیت نداشته باشد اما از آن جهت که می‌‌تواند زمینه‌ساز خروج واشنگتن از معاهده استارت جدید باشد بسیار نگران‌کننده است.  ‌ترامپ در قامت رئیس‌جمهوری آمریکا دو سال پیش هم از توافق هسته‌‌ای ایران با کشورهای 1+5 که پس از مذاکرات در دولت باراک اوباما، سلف او حاصل شده بود، خارج شد. ترامپ سال گذشته هم از پیمان تسلیحات هسته‌‌ای میان‌برد با روسیه خارج شد و آن زمان هم تأکید کرد که مسکو این پیمان را نقض کرده و واشنگتن در توافقی که طرف مقابل آن را نقض می‌کند، نمی‌ماند. ترامپ زمانی که از آن توافق خارج می‌شد هم گفته بود که اطمینان دارد روس‌ها برای دستیابی به یک توافق جدید پیش‌قدم می‌شوند که البته تا امروز نشده‌اند. تکرار چندین‌باره این مسئله باعث شده تا سناتورهای آمریکایی نگران «بی‌پروایی» ترامپ در خروج از معاهدات بین‌المللی و تأثیرات منفی آن بر منافع آمریکا و متحدانش شوند. تعدادی از سناتورهای آمریکایی بر مبنای همین نگرانی لایحه‌‌ای را به مجلس ارائه داده‌اند که براساس آن «هرگونه خروج و زیرپاگذاشتن معاهدات بین‌المللی توسط رئیس‌جمهوری آمریکا بدون تأیید کنگره غیرممکن باشد».