روند آستانه برای مناقشه قره‌باغ هم کارایی دارد| ظریف با سفر به منطقه نقش ایران را فعال‌تر کند

ولی کوزه‌گر کالجی در تحلیل خود از این که چرا ایران باید در منازعه قره باغ وارد مساله میانجی گری شود، گفت: تنها کشوری که در مجاورت منطقه مورد منازعه قره‌باغ قرار دارد، ایران است، حتی گرجستان هم که در منطقه قفقاز است دور از منطقه درگیری می باشد. ما آنقدر نزدیک هستیم که حتی خمپاره‌ها به روستاهای ایران اصابت می‌کند و به‌نوعی امنیت ملی و امنیت مرزهایمان را مورد تهدید قرار می دهد.

وی یادآور شد: ایران سابقه میانجگری در ابتدای دهه 90 را دارد البته متاسفانه به دلایلی و علی‌رغم انعقاد قرارداد صلحی که در تهران انجام شد، این میانجگری ناموفق بود.

این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری همچنین بیان کرد: بعد از آتش‌بسی که در سال 1994 انجام شد، ایران همواره برای میانجی گری اعلام آمادگی کرده به شرطی که هر دو دولت ارمنستان و جمهوری آذربایجان بخواهند، گرچه بعد از آتش بس، گروه مینسک (متشکل از نمایندگان روسیه، فرانسه و آمریکا) برای پی گیری این مناقشه ایجاد شد اما ایران و ترکیه دو همسایه این منطقه از ترکیب گروه کنار گذاشته شدند، این گروه هم نتوانست دستاوردی داشته باشد و دلیل ناکامی آن همین بود که کشورهایی مثل فرانسه و آمریکا که دور از منطقه هستند در ترکیب این گروه قرار گرفتند اما ایران و ترکیه کنار گذاشته شدند.

وی افزود: جمهوری آذربایجان همیشه به این ترکیب معترض بود و درخواست داشت ترکیه هم عضو این گروه باشد، در مقابل ارمنستان هم گفته بود در صورتی که ترکیه اضافه شود ایران هم باید در این گروه قرار گیرد لذا این مساله هیچ وقت مورد توافق واقع نشد.

این پژوهشگر حوزه آسیای مرکزی و قفقاز اضافه کرد: مناقشه قره‌باغ از طریق گفت‌وگوهای سه‌جانبه ارمنستان، آذربایجان و روسیه هم دنبال شد اما هیچ کدام از اینها یعنی نه مذاکرات سه جانبه و نه گروه مینسک نتوانستند تا الان موفق عمل کنند و از جنگ و درگیری در منطقه جلوگیری به عمل آید و در حال حاضر ایران هم به عنوان همسایه این دو کشور و مجاور با قره‌باغ اولین درخواستش آتش ‌بس فوری است تا از تشدید تنش جلوگیری شود، اما باید ببینیم در عمل دولت آذربایجان و ارمنستان آیا حاضر هستند از پیشنهاد ایران استقبال کنند.

کوزه گر کالجی همچنین اظهار کرد: از سوی دیگر شاهد هستیم که در عرصه میدانی جمهوری آذربایجان دست بالاتر را دارد و از نظر او اکنون وقت آتش بس نیست. راه دیگری که می تواند پیش روی حل این مساله وجود داشته باشد، گفت‌وگوهای چهارجانبه با روسیه است تا با همکاری این کشورها مسائل حل شود.

این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری ابراز داشت: یکی دیگر از راه‌هایی که می‌تواند در حل مساله‌ی قره‌باغ موثر باشد استفاده از فرآیند آستانه است یعنی روسیه، ترکیه و ایران که همسایگان قفقاز هستند این موضوع را از طریق گفت‌وگو حل کنند. در سوریه هم شکاف‌هایی جدی وجود داشت ولی فرآیند آستانه توانست بسیاری از تنش‌ها و درگیری‌ها را تعدیل کند، در واقع این فرآیند 2+3 یعنی (روسیه، ایران و ترکیه به عنوان همسایگان و جمهوری آذربایجان و ارمنستان طرفین مناقشه) می‌تواند تضمین و گارانتی برای طرف آذری و ارمنی باشند. این کشورها قدرت‌های دخیل در این بحران‌ هستند.

وی خاطر نشان کرد: قره‌باغ منطقه استراتژیکی نیست یعنی نه نفتی دارد و نه گازی و نه خطوط لوله نفت و گاز از این منطقه عبور می‌کند که قدرت‌های بین‌المللی بخواهند دخالت کنند. در این مساله کشورهای همسایه هستند که آسیب می‌بینند و باید کمک کنند تا طرح صلحی که انجام می‌شود ضمانت اجرا داشته باشد.

این پژوهشگر حوزه آسیای مرکزی و قفقاز در مورد حضور احتمالی آمریکا در این منطقه نیز اظهار کرد: آمریکا هیچ وقت در مناقشه قره‌باغ نقش مستقیم نداشته و فعالیتش در قالب گروه مینسک بوده است. این منطقه مانند بالکان، افغانستان و یا اوکراین نیست که آمریکا وارد شود و برایش جنبه استراتژیک داشته باشد، باید واقع‌بینانه به این مساله نگاه کنیم قره‌باغ برای ایران، روسیه و ترکیه استراتژیک است اما برای فرانسه و آمریکا اینگونه نیست.

وی همچنین بیان کرد: در حال حاضر ایران دعوت به خویشتنداری کرده اما به نظرم وزیر خارجه کشورمان باید به این منطقه سفر کند، با وزرای خارجه دو کشور دیدار داشته باشد و ضمن حفظ اصول بی‌طرفی دیپلماسی فعال و پویایی را در منطقه داشته باشیم.

کوزه گر کالجی همچنین گفت که سیاست خارجی ایران در مناقشه ناگورنو- قره باغ هشت اصل را دنبال می‌کنند که تحقق آنها می تواند به این مناقشه برای همیشه پایان دهد دارد:

1- به رسمیت شناختن حق حاکمیت دولت آذربایجان بر منطقه قره باغ و هفت منطقه پیرامونی آن، 2- عدم به رسمیت شناختن جمهوری آرتساخ و دیگر تحولات سیاسی در منطقه قره باغ، 3- رویکرد متوازن و حفظ روابط هم زمان با دولت های ارمنستان و جمهوری آذربایجان (برخلاف ترکیه، عربستان سعودی، پاکستان و یمن که در حمایت از جمهوری آذربایجان، از برقراری روابط دیپلماتیک با ارمنستان در سه دهه گذشته خودداری کرده اند)، 4- مخالفت با جنگ و اعمال قوه قهریه برای حل و فصل بحران قره باغ، 5- حفظ حقوق و امنیت ارامنه قره­ باغ در طرح های صلح قره ­باغ، 6- مخالفت با مداخله قدرت های فرامنطقه ای در حل و فصل بحران قره باغ، 7- مخالفت با استقرار نیروهای حافظ صلح بین المللی در خطوط تماس قره باغ در مجاورت مرزهای ایران، 8- میانجی­گری در روند حل و فصل مناقشه در صورت تمایل و درخواست دولت های ارمنستان و آذربایجان (مشابه تجربه میانجی گری ایران در ابتدای دهه 1990 بین باکو و ایروان در قفقاز و دولت تاجیکستان و حزب نهضت اسلامی در تاجیکستان) هشت اصلی است که می تواند مورد توجه سیاست خارجی ایران باشد.