سمرقند، بخارا و فراموش‌شدگان تاریخ در قاب رنگی

‌باورش سخت است که این عکس‌های رنگی باکیفیت بیش از صد سال پیش گرفته‌شده‌اند. عکسهایی که برای دور ماندن از خطر جنگ و انقلاب و تخریب یکبار از روسیه به اروپا و سپس از زیرزمینی در پاریس به کتابخانه کنگره آمریکا منتقل شده‌اند. مجموعه‌ی نادری که تا به امروز از نظرها پنهان‌ بوده‌است.

‏در روزهای پایانی امپراتوری روسیه، پیش از آنکه جنگ جهانی و انقلاب بلشویکها چهره شهرها و جوامع را دگرگون کند، تزار وقت روس، سرگئی پروکودین-گورس

کی، عکاس و شیمی‌دان را مأمور کرد تا به اقصی‌نقاط امپراتوری سفر و تنوع جوامع را با تکنولوژی عکاسی رنگی که خود توسعه داده بود ثبت کند.

عکس زیر دانش‌آموزان یهودی و آموزگارشان در سمرقند را نشان می‌دهد.

هر عکس‌ در واقع ۳ عکس سیاه‌وسفید است که با فیلتر قرمز، زرد، و آبی از یک موضوع گرفته‌شده‌اند. نتیجه کار باید با دستگاه نورافکن نمایش داده می‌شد تا به صورت رنگی دیده شود. به همین دلیل این تصاویر عملاً تا چند سال پیش که کتابخانه کنگره آنها را دیجیتال کند از نظرها پنهان بود.

شاید شگفت‌انگیزترین عکسهای این مجموعه ثبت با‌کیفیت و رنگی جزئیات معماری است. باورش سخت است که عکس زیر بیش از صد سال پیش از دیوار خانه‌ای اعیانی در سمرقند گرفته‌شده است.

‏چند عکس کم‌نظیر دیگر از ده‌ها عکس از سمرقند بین سالهای ۱۹۰۷ تا ۱۹۱۵،

سرگئی پروکودین-گورسکی در سال ۱۹۱۸ پس از انقلاب روسیه، کشور را ترک و به اروپا می‌رود. او موفق می‌شود بیشتر نگاتیوها را از روسیه خارج و در زیرزمین خانه‌اش در پاریس نگه‌‌دارد. پس از مرگش در سال ۱۹۴۴، خانواده‌اش عکس‌ها را از بیم از بین رفتن به کتابخانه کنگره آمریکا می‌فروشند.

در سال ۲۰۰۴ کتابخانه کنگره ۱۹۰۲ نگاتیو شیشه‌ای این مجموعه را که در اختیار دارد اسکن و با کمک الگوریتمی کامپیوتری ترکیب می‌کند تا عکسهای رنگی‌ حاصل شود. 

عکسی رنگی علیم‌خان، امیرِ بخارا حاصل روی‌هم‌اندازی دیجیتال سه نگاتیو سیاه و سفید گرفته شده با فیلتر قرمز، سبز و آبی.

زن کُرد و فرزندانش در آرتوین (شهری در ترکیه امروزی).

‏چند نمونه دیگر از عکسهای سرگئی پروکودین-گورسکی از زنان در همسایگیِ ایران.

‏و در آخر عکسی سیاه‌وسفید از مجموعه که مکتب خالی از دختران متعلق به سارتی‌های سمرقند را نشان می‌دهد و تخته سیاهی که روی آن به خط خوش نوشته شده: 'مکتبِ سمرقند.