نقش رجب | نقش رجب کجاست
معرفی کامل نقش رجب | مکانی با معماری فوق‌العاه و بی‌نقص به سبک یونانی در قلب ایران
نقش رجب در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه به‌همراه نقش رستم به‌عنوان پیوست تخت جمشید در حال ثبت در میراث یونسکو نیز هستند.
نقش رجب در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه به‌همراه نقش رستم به‌عنوان پیوست تخت جمشید در حال ثبت در میراث یونسکو نیز هستند.
نقش رجب از جاهای دیدنی مرودشت در استان فارس و از آثار ملی ایران است.
نقش رجب مرودشت یکی از مهم‌ترین و باشکوه‌ترین آثار فرهنگی دوره حکومت ساسانیان، آخرین سلسله شاهنشاهی پیش از اسلام، در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستم است. این منطقه شامل چهار سنگ‌نگاره می‌شود؛ حجاری‌هایی که آثاری بی‌نظیر هستند و بیننده را میخکوب می‌کنند. با وجود اینکه نقش رجب در میان گردشگران داخلی کمتر شناخته می‌شود، باید بدانید که برخی از آثار حجاری این منطقه همچون تاج‌گذاری بنیان‌گذار سلسله ساسانیان از نقش رستم نیز پیشی می‌گیرند. نقش رجب از دیدنیهای شیراز و همچنین شهر مرودشت است و بازدید از آن به علاقه‌مندان به تاریخ توصیه می‌شود. در ادامه با ما همراه باشید تا شما را با کتیبه های نقش رجب، تاریخچه و اطلاعات بازدید از آن آشنا کنیم.
نقش رجب کجاست؟
نقش رجب در ۱۳ کیلومتری (۱۵ دقیقه با ماشین) شمال شهر مرودشت و در فاصله ۹٫۴ کیلومتری شمال تخت جمشید در سمت راست جاده شاهی قرار دارد. جاده شاهی در ۲۵ قرن پیش شاهراهی بوده که شهرهای بزرگی چون تخت جمشید، پاسارگاد، شوش، شوشتر و رامهرمز را به شهر سارد (پایتخت لیدی) در غربی‌ترین نقطه شبه‌جزیره آناتولی فعلی متصل می‌کرده است. راه شاهی به فرمان داریوش بزرگ در زمان حیات امپراتوری بزرگ هخامنشی ساخته شد و نخستین شاه‌راه بین‌المللی جهان به شمار می‌آید.
نقش رجب در شکاف کوهی به نام کوه رحمت واقع شده است که در دوره ساسانی در مسیر تخت جمشید به شهر استخر قرار داشت؛ استخر یا اصطخر یکی از بزرگ‌ترین شهرهای باستانی ایران و زادگاه اردشیر و شاپور بوده است. فاصله نقش رجب با شیراز، ۶۷ کیلومتر (۵۴ دقیقه با ماشین) است. این جاذبه مشهور با تهران نیز ۸۵۴ کیلومتر فاصله دارد که برای طی کردن آن با ماشین، باید حدود ۹ ساعت رانندگی کنید.
- آدرس: استان فارس، مرودشت، جاده مرودشت - سارویی
تاریخچه نقش رجب
ریشه سلسله «ساسانیان» روشن نیست؛ با این وجود گفته می‌شود کهساسان یکی از رجال محلی و نگهبان پرستشگاه «آناهیتا» بوده و اصالت وی در اصل به دودمان «هخامنشی» باز‌می‌‌‌‌‌‌گشته است. البته او هویت خود را از فرمانروای آن ناحیه به نام «پاپک» پنهان داشته بود.در افسانه آمده است که «پاپک» در خواب می‌بیند که پسر «ساسان» فرمانروای جهان می‌شود؛ برای همین، دختر خود را به ازدواج «ساسان» در می‌آورد. حاصل این ازدواج «اردشیر اول» است که از تاریخ ۲۲۰ پس از میلاد سلسله ساسانیان را بنیان می‌گذارد.
آغاز سلسله ساسانیان و هخامشیان در افسانه‌ها شبیه هم است و اغلب «اردشیر» و «شاپور» را با «کورش» و «داریوش» مقایسه می‌کنند
آغاز سلسله ساسانیان و هخامشیان در افسانه‌ها شبیه هم است و اغلب «اردشیر» و «شاپور» را با «کوروش» و «داریوش» مقایسه می‌کنند. ساسانیان همچون هخامنشیان دین زرتشت را رسما به‌عنوان دین دولت و تقویم هخامنشی را به‌عنوان تقویم رسمی معرفی کردند، آن‌ها جشن نوروز را ادامه دادند و لبه تاج‌های خود را به‌شکل کنگره‌های پلکان «تخت جمشید» آراستند.
کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌های ساسانی به قصد جاودان کردن تاریخ سلسله ساسانی و اطلاع‌رسانی برای آیندگان به نگارش درمی‌آمدند و معمولا موضوع مشترک تمام آن‌ها، نشان دادن تبار شاهی و منشا سلطنتی پادشاهان و حق الهی در دست‌یابی به قدرت و فر ایزدی است که خود ریشه در اعتقادات باستانی و اندیشه سیاسی دوره ساسانی دارد.
در نقش رجب یا نقش شهریاران، بل محوطه روباز غار مانندی روبه‌رو خواهید شد که بر سه بدنه شمال شرقی و جنوبی، سه مجلس از مراسم‌های تاج‌گذاری شاهان در آن حجاری شده است.روبه‌روی نقش رجب محوطه یا میدانگاه بزرگی قرار دارد که گفته می‌شود در زمان‌های گذشته مکانی آباد بوده و در آن خانه‌هایی وجود داشته است. طبق نظر برخی محققان چشمه آبی نیز در آن مکان وجود داشته و در حقیقت این منطقه تفرجگاه زیبایی بوده است. همین دلایل در کنار نزدیکی این منطقه به شهر باستانی استخر سبب شد تا شاهان ساسانی مراسم بزم و تاج‌گذاری‌های خود را در آن انجام دهند. این مسئله با توجه به حجاری نقش آب روان در کوه رحمت نیز قابل اثبات است.
همچنین گفته می‌شود که به احتمال خیلی زیاد اردشیر بابکان در حوالی شهر استخر به دنیا آمده و تاج‌گذاری خود را در حوالی همین مکان انجام داده است. به همین دلیل نقش‌برجسته‌های مجلس تاج‌گذاری وی و شاهان بعدی در این مکان قرار گرفته‌اند. وجود این سه نقش ساسانی در این مکان نباید موجب تعجب بیننده شود؛ زیرا پادشاهان هخامنشی مراسم تاج‌گذاری خود را در پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه «کورش کبیر» برگزار می‌کردند و بعید نیست که ساسانیان نیز به به پیروی از هخامنشیان، مراسم تاج‌گذاری خود را به همان مجللی برگزار کرده باشند.
نقش رجب در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شماره ۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این منطقه به‌همراه نقش رستم به‌عنوان پیوست تخت جمشید در حال ثبت در میراث یونسکو نیز هستند.
سالانه گردشگران داخلی و خارجی بسیاری از نقش رجب دیدن می‌کنند. آن‌ها این جاذبه را مکانی با معماری فوق‌العاه و بی‌نقص به سبک یونانی در قلب ایران می‌دانند. گردشگری از انگلیس پس از بازدید از نقش رجب در فروردین سال ۱۳۹۸ این‌طور می‌نویسد: می‌دانستید که بیش از ۲۴۰۰ سال پیش در ایران بنرهای تبلیغاتی وجود داشته؟ نه! ما هم نمی‌دانستیم. نقش رجب یکی از آن بیلبوردهای تبلیغاتی است.
وجه تسمیه نقش رجب
اطلاعات دقیقی درباره دلیل نام‌گذاری نقش رجب وجود ندارد؛ اما گفته می‌شود که اولین بار، کاستن نیبور، جهانگرد دانمارکی، از این اثر با نام نقش رجب یاد کرده است؛ وی در سال ۱۱۷۶ قمری به ایران سفر کرد. طبق گفته برخی تاریخ‌نگاران نیز در زمان‌های قدیم قهوه‌خانه‌ای در نزدیکی این مکان قرار داشته که صاحب آن فردی به نام رجب بوده است؛ به همین دلیل، مردم که اطلاعاتی از این نقوش نداشتند آن را نقش رجب نامیدند. فرصت‌الدوله شیرازی در دوره قاجاریه در آثارالعجم نیز می‌گوید که مردمان بومی این پیکره‌ها را «نقش قهرمانان» می‌خوانند.
کتیبه های نقش رجب
نقش‌برجسته‌های نقش رجب در فضایی به‌شکل نیم‌دایره در شعاع کمتر از ۳۰ مترحجاری شده‌اند و به‌ترتیب از چپ به راست عبارت از مجلس اول، مجلس دوم، کتیبه کرتیر و مجلس سوم هستند. افزون بر این، یک سنگ‌نوشته سه زبانه به خط (پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی، یونانی) از شاپور یکم و یک سنگ‌نوشته به خط پهلوی ساسانی پیرامون معراج کرتیر بر صخره‌های این مکان نگاشته شده‌اند.
مجلس اول؛ شاپور (دومین پادشاه ساسانی) و درباریان
در مجلس اول، شاپور اول را سوار بر اسبی تنومند به‌همراه ۹ نفر از بزرگان کشور در حال حرکت می‌بینید
نقش‌برجسته یا کتیبه مجلس اول، مستطیلی به طول ۶ متر، عرض چهار متر و ارتفاع ۱٫۵ متر از سطح زمین است که در جبهه شمالی نقش رجب قرار دارد. در این نقش‌برجسته شاپور اول، دومین پادشاه ساسانی (جانشین و فرزند اردشیر بابکان) را سوار بر اسبی تنومند و آراسته با زینی مزین به منگوله‌های بلوطی شکل به‌همراه ۹ نفر از بزرگان کشور در حال حرکت می‌بینید؛ شاپور اول در این سنگ‌نبشته لباسی بلند و چین‌دار، چکمه‌هایی به پا و موهایی مجعد دارد. چکمه شاپور بسیار ظریف است و بندهای آن مزینه به روبان‌هایی آویخته به اطراف است. متاسفانه صورت شاپور و همچنین قسمت‌هایی از تاج و دست راست وی و صورت و دست و پای اسب به‌شدت آسیب دیده‌اند.
با دیدن نقش‌برجسته مجلس اول حس می‌کنید که گویی همه آن‌ها برای شرکت در مراسم شادی یا یک رویداد مهم آماده شده‌اند. روی سینه اسب شاپور، چهار سطر متن به خط پهلوی ساسانی کنده شده است و در کنار آن کتیبه‌ای با همین مضمون به خط یونانی و در ۶ سطر دیده می‌شود. در کتیبه چهار سطری آمده است: اهورامزداپرست، خداوندگار شاپور، شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از طرف خدا، پسر اهورامزداپرست خداوندگار اردشیر شاهنشاه ایران و انیران، فرستاده از سوی خدا، پسر خداوند بابک شاه.
تمام نزدیکان و درباریان شاه دارای گردنبندهایی مزین به گل‌های گرد هستند و روبان‌های کلاه آن‌ها آویزان است. نخستین فرد ایستاده پشت سراسب شاپور، با اندامی نسبتا بزرگ، با پوشش شاهزادگان ساسانی است و از جایگاه و نقش کلاه دیهیم‌دار او می‌توان حدس زد که هرمز، پسر شاپور است. وی در آن زمان، شاه ارمنستان و نامزد ولیعهدی شاپور بود. تزیینات لباس هرمز در این نقش شامل کلاهی با دیهیم روبان‌دار، لباس بلند روی شلوار چین‌دار و کمربندی گل‌دار است. دست‌های هرمز با آستین بلند لباس پوشانده شده است و روی غلاف شمشیر قرار دارد. هرمز پس از مرگ شاپور قبل از سال ۲۷۰ میلادی به پادشاهی رسید؛ ولی تنها یک سال و چند ماه حکومت کرد و سپس جان خود را از دست داد.
پشت سر هرمز، فرزندان دیگر شاهنشاه شاپور نقش شده‌اند که از روی نشان‌های منقوش بر کلاه آن‌ها، می‌توان فهمید که آن‌ها، شاهزاده شاپور شاه میشان (با نشانی ویژه میشانشاه روی کلاه به شکل گردباد)، شاهزاده نرسی، شاه سکستان و بهرام، شاه گیلان هستند. تصویر ملکه بانوی بانوان (آذر ناهید) با تاجی گرد و کوچک بر سر نیز پشت سر شاپور دیده می‌شود. در ردیف دوم درباریان را می‌بینید که گفته می‌شود شاپور بیدخش، فرماندار نظامی گرجستان و پاپک رئیس، نگهبانان شاهنشاهی هستند. در ردیف پایین‌تر نیز نمایندگان دودمان‌های بسیار معروف قارون و سوزن به چشم می‌خورند.
مجلس دوم؛ تاج‌گذاری اردشیر بابکان ( بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی )
نقش‌برجسته یا کتیبه مجلس دوم، مستطیلی به طول ۴٫۵ متر و عرض ۲٫۵ متر است که مراسم تاج‌گذاری اردشیر بابکان (بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی) را با هشت مرد در کنار بانوان و کودکان نشان می‌دهد. در این نقش‌برجسته صحنه تاج‌گذاری اردشیر بابکان به این شکل به تصویر در آمده است که وی در حال دریافت دیهیم (تاج یا حلقه پادشاهی) از اهورامزدا است.
در کتیبه مجلس دوم، اردشیر بابکان با مویی کوتاه، لباسی بلند تا زانو و شمشیری به دست در سمت چپ قرار گرفته است و کلاه مخصوص شاهان ساسانی (کریمبوس) را بر سر دارد. انتهای ریش اردشیر پهن است و مور سر او، برخلاف موی پرشت شاپور، کوتاه است. وی به منظور احترام به اهورامزدا انگشت سبابه خود را بلند کرده و با دست راست در حال دریافت تاج پادشاهی است.
در مجلس دوم، مراسم تاج‌گذاری اردشیر بابکان (بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی) با هشت مرد در کنار بانوان و کودکان نشان داده شده است
پشت سر اردشیر بابکان دو مرد دیده به چشم می‌خورند که یکی از آن‌ها ریش ندارد و مگس‌پرانی را بالای سر شاه نگه داشته است؛ فردی که در تمامی نقش‌برجسته‌ها کنار شاه دیده می‌شود. محققان این مرد را از روی نقش کلاه وی (دو برگ به‌هم‌پیوسته) تشخیص داده‌اند؛ زیرا در همه نقش‌برجسته‌ها این نشانه روی کلاه وی دیده می‌شود. فرد دیگری که پشت سر شاه دیده می‌شود، به‌احتمال زیاد یکی از نجبا و بزرگان عالی مقام کشوری است که دست راست خود را به نشانه سلام ساسانی برای ادای احترام به شاه و اهورامزدا بلند کرده و دست چپ او به اجبار تشریفات درباری در آستین، پنهان است. وی پیرمردی است که انتهای ریش او پهن است.
اهورامزدا در کتیبه مجلس دوم با یک بالاپوش بلند شبیه به اردشیر اول، تاجی کنگره‌دار و موهای بلند که رو شانه‌هایش افتاده است، دیده می‌شود؛ او در حال دادن تاج پادشاهی با دست راست و شاخه برسم (شاخه‌ای مقدس که معمولا گیاه‌های رستنی مثل گندم هستند) با دست چپ به شاه است.
پشت سر اهورامزدا نیز دو بانوی حجاری شده دیده می‌شوند که به احتمال زیاد مادر و همسر اردشیر بابکان هستند و به وسیله ستونی که علامت چادر سلطنتی یا کاخ اندورنی است از این نقش جدا شده‌اند. بانویی که موهای او از حلقه‌ای گذر کرده، توسط یک کلاه ساسانی و یک دیهیم روبان‌دار پوشیده شده و دست خود را به نشانه احترام بالا گرفته است، به احتمال زیاد می‌تواند ملکه دینک (Dinak) باشد؛ البته باستان‌شناسان نظر قطعی درباره این دو نقش ندارند. در کنار این دو بانو متنی وجود دارد که مضمون آن چنین است: دین زرتشت در حال انقراض بود که من، اردشیر شاه آن را زنده کردم.
دو نقش‌برجسته ریزتر نیز بین شاه و اهورامزدا دیده می‌شوند. به احتمال زیاد فردی که کنار پای اردشیر به چشم می‌خورد، پسر او شاپور، بهرام پسر شاپور (نوه اردشیر یکم) یا هرمز اول است که حامل افسر شهریاری است. فرد سمت راست نیز کنار پای اهورامزدا ایستاده است و یک شاخه برسم در دست دارد؛ گفته می‌شود که او جانشین یا نمادی از اهورامزدا است؛ اما هویت او تا به امروز مشخص نشده است. برخی نیز بر این باور هستند که نفر سمت راست با گرزی به دست، بهرام، ایزد جنگ و نگهداری ایران است؛ وی به‌صورت هرکول یونانی و بدون لباس به تصویر کشیده شده است.
کتیبه کرتیر
کتیبه کرتیر سال‌ها پس از حجاری مجلس دوم، در زمان پادشاهی بهرام دوم در سمت چپ آن کنده شد. این سنگ‌نگاره به کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی با نفوذ دوره ساسانی، تعلق دارد و تنها سنگ‌نگاره‌ای است که هیچ شاهی در آن به چشم نمی‌خورد. جالب است بدانید که در آن زمان هیچ‌کس به‌جز پادشاه حق ایجاد سنگ‌نبشته را نداشت و وجود این کتیبه نشان از نفوذ و قدرت این موبد زرتشتی در آن دوره دارد.
در سنگ‌نگاره سوم نقش رجب، کرتیر، مردی سال‌خورده را بدون ریش با کلاهی بر سر و پوشش رسمی بر تن می‌بینید که با دست راست خود در حال اشاره کردن به کتیبه و ادای احترام به مجلس تاج‌گذاری اردشیر بابکان است. او موهای مجعد بلندی دارد که تا گردن وی پایین آمده‌اند. کرتیر کلاهی نیز بر سر و گردنبندی مروارید شکل بر گردن دارد. کرتیر، دوره پادشاهی چند تن از پادشاهان ساسانی را به خود دیده و از زمان پادشاهی اردشیر بابکان تا نرسه زندگی کرده است.
کرتیر برای مدت یک سده در دوره ساسانی، همه‌کاره حکومت و پادشاهی این سرزمین بود و اختیار تمام امور کشور را به دست داشت. کرتیر از نگاه تاریخ‌نگاران، مردی با تعصبات دینی خشک و سرسختی‌های غیرمعمول بود که برای به رسمیت شناختن آیین زرتشت به‌عنوان دین رسمی این سرزمین در آن دوره با تعصب از هیچ تلاشی فروگذار نکرد و تا پیروزی کامل از پای ننشست.
کتیبه کرتیر به خط پهلوی ساسانی و در ۳۱ سطر نوشته شده است که امروزه حدود ۲۰ سطر آن سالم مانده و قابل خواندن هستند. کرتیر در این کتیبه به معرفی خود و خدمات دینی خود در دوره پادشاهان ساسانی و معراج خویش در مراسم کردگان (kirdagān) اشاره می‌کند. توضیحات مراسم معراج‌کردگان در سنگ‌نبشته‌های نقش رستم و سرمشهد به طور کامل آمده‌اند؛ اما در نقش رجب تنها اشاره مختصری به آن شده است.
کرتیر، یکی از موبدان زرتشتی با نفوذ دوره ساسانی است که در سنگ‌نگاره آن هیچ شاهی به چشم نمی‌خورد
کرتیر در سنگ‌نگاره سوم نقش رجب از خدمات مربوط به آتشکده‌ها و موقوفاتی که به آن‌ها تخصیص داده است سخن می‌گوید. این متن سپس در مورد نام‌های مختلف کرتیر در دوره شاهان ساسانی مثل موبد و هیربد در زمان شاپور اول، کرتیر موبد هرمز در زمان هرمز و بهرام اول و کرتیر موبد در زمان بهرام دوم ادامه می‌یابد. در آخر کتیبه نیز نام دبیر کرتیر (بوختگ) آمده است. نکته جالب درباره کتیبه کرتیر این است که نام موبد موبدان با سنگ فرز (سنگی تیز برای برش دادن) بریده شده است. بخشی از کتیبه به شرح زیر است:
چهار نقش‌برجسته از کرتیر به جا مانده است؛ کتیبه‌هایی که به‌طور کلی بیانگر دو موضوع اصلی و مهم هستند؛ یکی از این موضوعات معرفی کرتیر و عناوین و القاب وی و همچنین شرح اقدامات او در دوره هر پادشاه است و دیگری شرح عروج کرتیر است. این چهار نقش‌برجسته در سنگ‌نگاره کرتیر در سرمشهد هشتاد کیلومتری کازرون، سنگ‌نگاره کرتیر در نقش رستم، سنگ‌نگاره کرتیر در کعبه زرتشت و سنگ‌نگاره کرتیر در نقش رجب قرار دارند.
مجلس سوم؛ تاج‌گذاری شاپور اول (فرزند اردشیر بابکان)
آخرین مجلس نقش رجب در سمت راست، تاج‌گذاری شاپور اول (پسر اردشیر بابکان) را نشان می‌دهد؛ سنگ‌نگاره‌ای در قابی به‌طول تقریبی ۴٫۵ متر و عرض سه متر که گفته می‌شود با الهام از سنگ‌نگاره اردشیر در نقش رستم، حدود دو سال پس از تاج‌گذاری شاپور و قبل از پیروزی او بر امپراتوری روم (شاه گاردین سوم) حجاری شده است.
نقش‌برجسته مجلس سوم بسیار تمیز و با رعایت تناسب، کنده‌کاری شده است و به عنوان یکی از شاهکارهای حجاری در دوره ساسانیان شناخته می‌شود. در این نقش، شاپور سوار بر اسبی قوی‌هیکل و آراسته نشسته است و در مقابل او اهورامزدا نیز سوار بر یک اسب در حال دادن تاج شاهی به شاپور دیده می‌شود.
اهورامزدا و شاپور لباس‌های شبیه به هم به تن دارند و اسب‌های آن‌ها نیز شبیه هم هستند. پشت سر شاپور ۹ نفر از درباریان نزدیک به وی به چشم می‌خورند که فرد اول به‌احتمال خیلی زیاد پسرش هرمز، ولیعهد او است. روی سینه اسب شاه کتیبه‌ای نوشته شده که بخشی از متن آن از به شرح زیر است: این پیکری است از بغ مزدا پرست، خدایگان شاپور شاهان شاه ایران و انیران که چهره از یزدان دارد، نواده خدایگان بابک شاه.
کشف کتیبه جدید در نقش رجب
به‌تازگی یک کتیبه جدید در نقش رجب بر گور دخمکی کشف شده است. ابوالحسن اتابکی (دانش آموخته زبان‌های باستانی دانشگاه شیراز و دکتری تاریخ) درباره کشف این کتیبه می‌گوید:
دخمک نوعی گودال سنگی است که بهدینان زرتشتی (وابسته به دوره ساسانی و نخستین سده‌های اسلامی) به‌شکل فراگیر در دشت مرودشت و به‌ویژه در پیرامون شهر استخر از آن‌ها برای دفن مردگان خود استفاده می‌کردند.
بهترین زمان بازدید از نقش رجب
بهترین زمان بازدید از نقش رجب، اوایل بهار، پاییز و زمستان است
استان فارس آب و هوای گرم و خشکی دارد؛ بنابراین بهتر است که در زمان عید (اوایل بهار) یا پاییز و زمستان به این منطقه سفر کنید. ساعت بازدید از نقش رجب در نیمه اول سال، ۸:۳۰ صبح تا هفت عصر و در نیمه دوم سال، هشت صبح تا پنج عصر است. هزینه بلیط نقش رجب نیز در سال ۱۴۰۰ برای گردشگر داخلی، چهار هزار تومان و برای گردشگر خارجی، ۵۰ هزار تومان است.
جاهای دیدنی اطراف نقش رجب
نقش رستم
نقش رستم شیراز محوطه‌ای تاریخی در کوه‌های استان فارس و از آثار ملی ایران است که کهن‌ترین بناها، آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی (خشایار شاه، داریوش، اردشیر اول و داریوش دوم)، باقی‌مانده برج و باروی پادشاهان،نقش‌برجسته‌ها و کتیبه‌های ایران باستان در آن قرار گرفته‌اند. تمایز نقش رستم نسبت به دیگر جاذبه‌های تاریخی فارس، قرار گرفتن آثاری از سه دوره تاریخی ایلامیان (۲۰۰۰ تا ۶۰۰ سال پیش از میلاد)، هخامنشیان (۶۰۰ تا ۳۳۰ سال پیش از میلاد) و ساسانیان(۲۲۴ تا ۶۵۱ پس از میلاد) در آن است. منطقه نقش رستم برای پادشاهان هخامنشی و ساسانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و به همین دلیل بسیاری از آثار به‌جا مانده از این دوره‌ها را در نقش رستم می‌توان یافت.
دلیل نام‌گذاری منطقه نقش رستم به این نام را بر اساس افسانه‌ای قدیمی می‌دانند. بر اساس این افسانه، این منطقه محل رویارویی رستم و اسفندیار بوده است و رستم، قهرمان افسانه‌ای شاهنامه در این منطقه توانسته اسفندیار را شکست دهد. این مجموعه در دل کوه قرار دارد و کوه نقش رستم با شیبی تند به‌سمت جنوب غربی امتداد می‌یابد.نقش برجسته ایلامی، بهرام دوم، شاپور اول، نرسی، اردشیر بابکان، هرمز دوم و سنگ‌نبشته آرامی روی آرامگاه داریوش اول و نقش نبشته دار کرتیر از نقش‌برجسته‌های مجموعه نقش رستم هستند.
کعبه زرتشت یکی دیگر از جاذبه های گردشگری استان فارس در مجموعه نقش رستم است که درست مقابل آرامگاه داریوش دوم قرار دارد. روایت‌های مختلفی درباره کاربری این بنا در گذشته مطرح می‌شود. نام‌گذاری این بنا به نام کعبه زرتشت کاملا جدید است و به حدود ۱۵۰ سال پیش بازمی‌گردد. برای دلایل انتخاب این نام نیز روایت‌های مختلفی وجود دارد که از میان آن‌ها می‌توان به مرکز پرستش بودن این بنا در ایران باستان اشاره کرد و چون پیامبر ایرانیان در زمان باستان زرتشت و دین آن‌ها نیز زرتشتی بوده است، این لقب را برای این بنا انتخاب کردند.
- فاصله از نقش رجب: ۲٫۷ کیلومتر (چهار دقیقه)
- آدرس: فارس، ۱۰ کیلومتری شمال پرسپولیس، شمال شهرستان مرو دشت، روستای زنگی‌آباد
تخت جمشید
منبع عکس: rashintravel.com (عکاس: نامشخص)
تخت جمشید نمادی از شکوه و عظمت در ایران باستان، یکی از جاهای دیدنی شیراز و از مهم‌ترین اسناد تاریخ تمدن در جهان است. تخت جمشید یادگار پادشاهان هخامنشی از ۲۵۰۰ سال پیش در ایران است. با توجه به عظمت امپراتوری هخامنشیان در ایران باستان که بخش قابل‌توجهی از شرق جهان را شامل می‌شد، می‌توان به شکوه مقر فرماندهی این پادشاهان در تخت جمشید پی برد.
به‌طور کلی، بناها و کاخ‌های تخت جمشید را در محوطه مسطح میانی و اضلاع جنوب و جنوب غربی و شرق این محوطه بنا کرده‌اند. ورودی مجموعه پلکانی سنگ‌فرش شده قرار دارد که با گذشتن از آن به فضای وسیع‌تری می‌رسید. کاخ دروازه ملل با دیوارهای بلند خشتی و چهار ستون بلند، خزانه تخت جمشید،کاخ صد ستون یا تالار تخت، کاخ خشایار شاه یا هدیش، کاخ «ه» یا «H»، کاخ سه دری یا کاخ مرکزی، کاخ بار یا آپادانا، کاخ اختصاصی داریوش یا تچر و آرامگاه‌های شاهی از مهم‌ترین جاهای دیدنی تخت جمشید هستند.
تخت جمشید یادگار پادشاهان هخامنشی از ۲۵۰۰ سال پیش در ایران است
جالب است بدانید که هم‌زمان با ساخت کاخ‌های عظیم در تخت جمشید، در دیگر امپراتوری‌های بزرگ جهان، برده‌داری رواج داشت و کارهای مربوط به ساخت‌وساز و کارهای سخت و سنگین، بخشی از وظایف برده‌ها بود؛ اما در ایران و در مقر حکومت هخامنشیان، نه‌تنها زنان و مردان در مقابل کار حقوق دریافت می‌کردند، بلکه با توجه به مدارک به جا مانده در کتیبه‌ها، کارگران بیمه بودند و از مزایای مختلفی نیز بهره می‌بردند.
در بازدید از تخت جمشید به هی‌وجه از موزه تخت جمشید غافل نشوید. این موزه کهن‌ترین ساختمان موزه ایران است که با بازسازی کاخ ملکه از مجموعه کاخ‌های تخت جمشید، کاربری آن را تغییر داده و به‌شکل امروزی در آورده‌اند. ساخت این موزه در سال ۱۳۱۱ و به همت پروفسور هرتسفلد که کاوش‌ها در تخت جمشید را رهبری می‌کرد، آغاز شد. تزیینات داخلی موزه تخت جمشید با ساروج قرمز، توجه گردشگران را جلب می‌کند. این رنگ را با توجه به ساختار قدیمی این بنا و به‌دلیل استفاده زیاد هخامنشیان در تزیینات داخلی تخت جمشید، به‌صورت نمادین انتخاب کرده‌اند. تالار پیش از تاریخ، تالار هخامنشی و تالار اسلامی بخش‌های اصلی این موزه را تشکیل می‌دهند.
- فاصله از نقش رجب: ۹٫۴ کیلومتر (۱۲ دقیقه)
- آدرس: استان فارس، مرودشت، اا کیلومتری شمال شرق مرودشت، مجموعه تاریخی باستانی تخت جمشید
پل خان
منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: نامشخص)
پل خان با قدمتی از دوره صفویتوسط امام قلی خان روی رود کر بنا شده است. این اثر که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، ۱۰۱ متر طول و پنج متر عرض دارد؛ ولی در وسط برآمدگی پل آن تا ۵٫۷۰ متر می‌رسد و ارتفاع آن تا محلی که آب می‌ریزد ۱۳ متر و دارای پنج دهنه است. پایه‌های سنگ از ملاتی قدیمی بنام نانک و طاق‌ها با آجر ساختمان شده است.
- فاصله از نقش رجب: ۲۳ کیلومتر (۱۶ دقیقه)
- آدرس: فارس، مرودشت
کاروانسرای قوام آباد
منبع عکس: خبرگزاری برنا (عکاس: نامشخص)
کاروانسرای قوام آباد یکی از یادگار‌ان متعلق به دوره قاجار و از جاهای دیدنی مرودشت است که در فهرست آثار ملی ایران نیز قرار دارد. سنگ، آجر و ساروج از مصالح به کار رفته در ساخت این بنا هستند.کاروانسرای قوام آباد دارای یک دروازه ورودی بزرگ با چهارچوب سنگی به ارتفاع چهار متر و دو سکوی سنگی بزرگ به ارتفاع ۱۲۰ سانتی‌متر، عرض یک متر و طول سه متر در دو سوی این دروازه است. این کاروان‌سرا همچنین سه شاه‌نشین با طاق‌های ضربی و کاشی‌کاری و معماری قدیمی و دو حیاط نیز دارد. پلان این کاروان‌سرا به‌صورت چهار ایوانی بوده و مساحت کل آن ۴,۰۳۸ متر مربع است.
- فاصله از نقش رجب: ۳۳٫۶ کیلومتر (۲۲ دقیقه)
- آدرس: فارس، شهرستان پاسارگاد، ۲۰ کیلومتری جنوب شهر سعادت شهر
در زمان بازدید از نقش رجب مراقب محیط زیست باشید و سعی کنید ردی به‌جز رد پای خود در این اثر تاریخی نگذارید. فراموش نکنید که این سنگ‌نگاره‌ها از هزاران سال پیش به یادگار مانده‌اند و وظیفه هر گردشگر مسئولیت‌پذیری، محافظت از آن‌ها برای نسل‌های بعد است.