هنر رشتی دوزی از گذشته تا به امروز | از خانه های اشراف تا میزهای مدرن با هنر رشتی دوزی

هنر ایرانی 

رشتی‌دوزی یکی از صنایع دستی معروف ایران است که ریشه‌های عمیقی در فرهنگ و هنر استان گیلان دارد. این هنر با استفاده از نخ‌های رنگی و الگوهای متنوع به تزیین پارچه‌ها و تولید محصولات مختلف پرداخته و در طول تاریخ به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمادهای هویت فرهنگی منطقه شناخته می‌شود. رشتی‌دوزی نه تنها به عنوان یک فعالیت هنری و زینتی بلکه به عنوان بخشی از میراث معنوی ایرانیان، در نسل‌های مختلف منتقل شده و به شکل‌های متفاوت در محصولات متنوعی همچون روسری، دستمال‌سر، کیف، و لباس‌های سنتی دیده می‌شود. این هنر علاوه بر زیبایی، در بسیاری از مواقع نمادی از باورها، عقاید و شرایط اجتماعی جامعه در دوران‌های مختلف است. در این مقاله به بررسی تاریخچه، ویژگی‌ها و اهمیت رشتی‌دوزی در حفظ و انتقال فرهنگ ایرانی پرداخته خواهد شد.

رشتی دوزی، از اوج صادرات تا شکوه در موزه‌های جهان

در دوران صفویه، ابریشم‌کشی و صادرات ابریشم گیلان به اروپا به اوج خود رسید و هنر‌هایی همچون رشتی دوزی رونق فراوانی یافت. شهر رشت در دوره شاه عباس دوم، کریم‌خان زند و آغا محمدخان قاجار به دلیل تجارت ابریشم شهرتی جهانی داشت و کاروان‌های متعددی از هند، بخارا، ترکیه و سایر کشور‌ها برای خرید ابریشم به این شهر می‌آمدند و آن را به بنادر دریای مدیترانه و خلیج فارس منتقل می‌کردند.

اما در اواخر دوره قاجار، کاهش بازار صنعت ابریشم گیلان، رشتی دوزی را نیز تحت تأثیر قرار داد و کارگاه‌های بزرگ به کارگاه‌های خانگی تبدیل شدند و این هنر دیگر در بازار‌های عمومی چندان دیده نشد و هنرمندان نیز به دلیل هزینه‌های بالای ابریشم، به سفارش اشراف و تولید اشیای لوکس برای خانه‌های اعیانی مشغول شدند.

رشتی دوزی، میراث جهانی و موزه‌های معتبر

رشتی دوزی، که زمانی یکی از اقلام صادراتی گیلان بود، اکنون در موزه‌های معتبر جهان و ایران همچون موزه متروپولیتن نیویورک، موزه هنر‌های تزئینی اصفهان، موزه آستان قدس رضوی و موزه آینه و روشنایی یزد، به چشم می‌خورد.

آثار استاد حسین رشتی، هنرمند برجسته قاجار، از جمله پرده‌های نفیس این هنر است که در این موزه‌ها نگهداری می‌شوند.

شتی دوزی، ابزار و مواد اولیه

برای خلق آثار رشتی دوزی، از نخ‌های الوان ابریشمی، قلاب مخصوص، جریده و کتل چوبی استفاده می‌شود. این هنر که در گذشته توسط مردان انجام می‌شد، اکنون بیشتر به‌صورت خانگی و توسط بانوان ادامه یافته است.

رشتی دوزی در گذشته برای تولید پرده، لباس، کلاه، جانماز و فرش استفاده می‌شد. امروزه این هنر در تولید رومیزی، کیف‌های زنانه، لباس، زیورآلات و دیگر اقلام تزئینی کاربرد دارد.

رشتی دوزی، ثبت ملی و بین‌المللی

رشتی دوزی به‌عنوان میراث ناملموس ملی در سال ۱۳۹۰ ثبت شد و در سال ۱۳۹۹، شهر رشت به‌عنوان شهر ملی رشتی دوزی معرفی شد. همچنین این هنر موفق به دریافت نشان مهر اصالت یونسکو شده و تمبر آن نیز در سال‌های ۹۶ و ۱۴۰۲ به چاپ رسیده است.شدند.

رشتی دوزی، چشم‌انداز آینده

با توجه به ظرفیت‌های بالای شهر رشت و نیاز به پویایی بیشتر، توسعه و اشتغال پایدار در حوزه رشتی دوزی مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مناسب، خلاقیت هنرمندان، شناخت نیاز مشتریان و به‌روزرسانی تولیدات است. این اقدامات می‌توانند ضامن آینده‌ای روشن برای این هنر اصیل گیلانی باشند.