60 درصد گونه های گیاهی جنگل چیتگر تهران نابود شد!

ایوب رضایی، جنگل شناس باغ گیاه شناسی ملی ایران،  درمورد جنگل ها چیتگر تهران گفت:« در جنگل های چیتگر گرما، آلودگی، کاهش بارندگی و ورود آفات و حشرات چوب خوار که از نشانه های گسترش تاثیر تغییرات اقلیمی است، به تنه و چوب های درختان این ناحیه آسیب زده و تعدادی از آنها را از بین برده است. حدود 60 درصد گونه های گیاهی جنگل چیتگر تهران نابود شده و این ناحیه دیگر محیط مناسبی برای رشد برخی گونه های گیاهی نیست.»

 بسیاری از جنگل ها و باغ های گیاه شناسی موجود در تهران با وجود آلودگی های شدید هوا که تنفس را حتی برای انسان ها هم به سخت و دشوار می کند، همچنان به حیات خود در این محیط آلوده ادامه می دهند. گویی که آلودگی نه تنها برای مردم ساکن تهران بلکه برای گیاهان هم به بخشی از زندگی عادی آنها تبدیل شده درحالی است که اثرات مخرب آن، می تواند گونه های گیاهی را به کشتن دهد. سوال اینجاست که باغ های گل و گیاه در دل شهر آلوده تهران با چه روش هایی نگهداری می شوند که ادامه زندگی برای آنها امکان پذیر می شود؟ ایوب رضایی، جنگل شناس باغ گیاه شناسی ملی ایران، در جواب به این سوال به گفتگو پرداخته است.

رضایی با اشاره به خو گرفتن برخی از درختان و گونه های گیاهی به زندگی در فضای شهری، به وجود خاصیتی به نام «گیاه پالایی» در گروهی از گیاهان پرداخت و در توصیف آن گفت:« بعضی از درختان به صورت خودکار خاصیت «گیاه پالایی» دارند و مانند یک تصفیه خانه عمل می کنند؛ یعنی آلاینده های سنگین مانند سرب و کادیوم را از طریق برگ ها یا ریشه از هوا می گیرند و اکسیژن پس می دهند. برای نمونه گیاه دارتالاب یکی از گیاهانی است که این خصیصه را دارد اما بومی ایران نیست. این گیاه بیشتر در کنار رودخانه ها و اماکنی که آب های آلوده کارخانه ها در اطراف آنها جریان دارد، کاشته می شود. دارتالاب با ویژگی گیاه پالایی خود آلودگی را از آب می گیرد و آن را پاکیزه و شفاف می کند.»

وی تاکید کرد که این عملکرد درختان بیشتر درخصوص پاکسازی آلودگی آب و خاک کارساز است و برای تصفیه آلودگی هوا سیستم دیگری وجود دارد.

در این مورد درختان در 2 گروه چرخه های C3 و C4 قرار می گیرند که هر گروه عملکردهای متفاوتی دارند. بسیاری از مردم گمان می کنند که در حالت معمول درختان باید کربن دی اکسید را از هوا بگیرند و اکسیژن پس دهند. گیاهانی که چرخه C4 دارند، شب ها با گرفتن اکسیژن از هوا و پس دادن کربن دی اکسید فعالیت می کنند. به عنوان مثال درخت گردو یکی از درختانی است که در گروه C4 قرار دارد و به علت نوع فعالیت آن که برعکس چیزی است که به بسیاری از مردم از کودکی آموزش داده شده، توصیه می شود که مردم هیچ گاه شب ها در زیر درختان گردو نخوابند چرا که این عمل می تواند منجر به مرگ آنها شود. درحالی که گروه درختان C3 روزها فعال هستند و با پس دادن اکسیژن در طول شبانه روز به تصفیه هوا کمک می کنند که از جمله آنها می توان به چنار اشاره کرد. به طور کل یک درخت بالغ که 20 سال به بالا عمر داشته باشد می تواند در هر متر مکعب 12 تن کربن دی اکسید را به اکسیژن تبدیل کند و تامین کننده اکسیژن یک خانواده چهار نفره باشد.

او درخصوص چگونگی نگهداری از گیاهان در باغ های گیاه شناسی اظهار کرد:« نحوه مراقبت از گیاهان موجود در باغ های گیاه شناسی مانند مراقبت های معمول از تمامی گیاهان است که اکثر مردم به آنها آگاه هستند. بدین ترتیب نگهداری از گیاهان و رشد آنها با تامین آب و نور کافی، زهکشی و فراهم کردن خاک مناسب و تدارک رطوبت و دمای سازگار با هر گیاه انجام می گیرد.»

به گفته او، توجه به خاستگاه بومی یا رویشگاه مخصوص هر گیاه بسیار حائز اهمیت است. در کشور ما 5 رویشگاه مختلف وجود دارد که هر یک گیاهان خاصی را تحت پوشش و پرورش خود قرار می دهند. نکته قابل توجه درمورد نگهداری از گیاهان در باغ های گیاه شناسی آن است که گونه های گیاهی موجود در آنها، باید بومی همان منطقه باشد. برای مثال شما نمی توانید گیاهی که در شمال کشور رشد می کند و خاستگاه بومی اش آن منطقه است را به تهران بیاورید و از آن انتظار رشد داشته باشید. طبعا عدم شباهت شرایط خاستگاه بومی گیاه و منطقه ی رشد آن، به نابودی و مرگ زودرس آن می انجامد. برای نمونه درخت کیوی، ازگیل یا گردوی جنگلی که به آن لَرگ می گویند در تهران قابلیت رشد و بالندگی ندارد. اما درختانی همچون چنار یا همیشه سبز ها اصطلاحا «همه جا زی» هستند و می توانند در تمام نقاط ایران و تهران رشد کنند.

مناسب ترین گیاهان برای تهرانی های آپارتمان نشین چیست؟

رضایی درمورد مراقبت از گیاهان در تهران و آپارتمان ها توضیح داد:« برای مراقبت از هر گیاه چند فاکتور اساسی و تاثیرگذار وجود دارد که مهم ترین آنها رطوبت، بعد از آن نور و سپس دما است. اگر این 3 فاکتور در کنار هم در یک منطقه وجود داشته باشند، گیاه می تواند به خوبی در آن مکان رشد کند. آپارتمان نشین های تهران که به نگهداری گیاهان مختلف در محیط آپارتمان خود علاقه مند هستند، می توانند گیاهان «سایه پسند» را انتخاب کنند. این گیاهان نیاز چندانی به فاکتور نور ندارند و به همین دلیل برای آپارتمان نشین هایی که ممکن است خانه هایشان به علت وجود ساختمان های سر به فلک کشیده در سطح شهر خیلی نورگیر نباشند، گزینه مناسبی است. گیاهان همیشه سبز همچون سرو و کاج در زمره گیاهان سایه پسند قرار می گیرند.»

تغییرات اقلیمی چه تاثیری بر زیست گونه های گیاهی دارد؟

وی در ادامه به مبحث تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر زیست گونه های گیاهی اشاره کرد و اذعان داشت:« تغییرات اقلیمی موضوع مهمی است که در درازمدت می تواند موجب انقراض گونه های گیاهی شود. عوامل مختلفی مانند گرمای هوا، کاهش بارندگی، دخالت های انسانی، ورود آفات و بیماری ها، افزایش سطح آب دریاها و... بر بروز تغییر در گیاهان بر اثر تغییرات اقلیمی موثر هستند. در جنگل های چیتگر تهران گرما، آلودگی، کاهش بارندگی و ورود آفات و حشرات چوب خوار که از نشانه های گسترش تاثیر تغییرات اقلیمی است، به تنه و چوب های درختان این ناحیه آسیب زده و تعدادی از آنها را از بین برده است.»

رضایی همچنین تصریح کرد که بسیاری از گیاهان سوزنی برگی که در باغ های گیاه شناسی ایران نگهداری می شوند، بومی ایران نیستند اما شرایط محیطی آنها تقریبا با ایران یکی است و به همین دلیل از کشور ها و رویشگاه های دیگر وارد ایران می شوند. سوزنی برگ های بومی ایران تنها گیاهانی با اسامی عرف، زربین یا نوش بودند. بنابراین تقریبا تمام سوزنی برگ های موجود در سطح شهر از خارج به کشور ما وارد می شوند.

وی افزود:« در تهران تا چند سال پیش به طور میانگین 400 میلی متر در سال بارندگی داشتیم اما اکنون کمتر از 200 میلی متر در سال بارندگی داریم و به همین علت بخشی از سوزنی برگ های وارداتی به ایران بر خلاف گذشته، دیگر قابلیت زیست در این اقلیم را ندارند. به عنوان مثال کاج تهران یا آلبریا یا آذربایجان، نخستین گونه از سوزنی برگ های وارداتی به ایران است که که در گذشته به تهران وارد می شد و به راحتی رشد می کرد اما اکنون در حال نابودی است. درحال حاضر حدود 60 درصد گونه های گیاهی جنگل چیتگر تهران از بین رفته و این ناحیه دیگر محیط مناسبی برای رشد آلبریا نیست.»