مصرف برق در ایران
بررسی ناترازی در مصرف برق | چالش‌ها و راهکارهای مدیریت مصرف انرژی در ایران
اتفاقی که به تشدید ناترازی در حوزه برق و انرژی کمک کرده، این است که شدت مصرف برق و انرژی در کشور نسبت به کشورهای توسعه‌یافته چهار برابر و نسبت به میانگین جهانی دو برابر افزایش یافته است.
ناترازی در حوزه برق
اتفاقی که به تشدید ناترازی در حوزه برق و انرژی کمک کرده، این است که شدت مصرف برق و انرژی در کشور نسبت به کشورهای توسعه‌یافته چهار برابر و نسبت به میانگین جهانی دو برابر افزایش یافته است. جالب است که تقاضای مصرف برق در فرانسه و آلمان، دو کشور صنعتی و بزرگ با جمعیتی تقریباً مشابه ایران، به ترتیب حدود ۵۳ هزار مگاوات و ۷۸ هزار مگاوات است، در حالی که در فصل گرم امسال، تقاضای مصرف برق در ایران از ۸۰ هزار مگاوات عبور کرده است و ۳۵ هزار مگاوات، معادل سه برابر مصرف برق خانگی فرانسه، تنها به سیستم‌های سرمایشی اختصاص دارد.الگوی مصرف برق در ایران در ماه‌های غیرگرم سال برای کل کشور ۲۰۰ کیلووات ساعت در ماه است و در فصل گرم سال، بسته به مناطق جغرافیایی از ۳۰۰ کیلووات ساعت در مناطق عادی تا ۲۵۰۰ کیلووات ساعت در مناطق گرمسیر یک متغیر است. با این که مصرف برق مشترکان در چارچوب الگو مشمول تعرفه‌های یارانه‌ای (حدود ۱۵۰ تومان در هر کیلووات ساعت) می‌شود و با هزینه واقعی انرژی (بالاتر از ۳۰۰۰ تومان در هر کیلووات ساعت) فاصله زیادی دارد، مشترکان مازاد بر الگو مشمول تعرفه‌های پلکانی می‌شوند. اگر مشترکان بخش خانگی میزان مصرف برق خود را نسبت به الگو و مصرف سال قبل کاهش دهند، نه تنها مشمول پاداش ۲۰ برابری خوش‌مصرفی خواهند شد، بلکه می‌توانند در قرعه‌کشی جوایز نفیس پویش با انرژی شرکت کنند.
کاهش تلفات انرژی و افزایش بهره‌وری در شبکه برق | طرح جامع مدیریت مصرف برق در فصل گرم سال
اصلاح نظام تعرفه‌گذاری برق در بخش خانگی و حذف یارانه برای مشترکان پرمصرف در بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۰، بند «ک» تبصره ۱۵ قانون بودجه سال ۱۴۰۱، بند «ل» تبصره ۱۵ قانون بودجه ۱۴۰۲ و ماده ۶ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق پیش‌بینی شده است. طبق ماده ۶ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق، تخصیص یارانه به مصارف بالاتر از الگو ممنوع است و برق مشترکان خانگی با مصرف بالاتر از الگوی مصوب برای مصارف کمتر از الگو، مازاد بر الگو تا یک و نیم برابر، مازاد بر الگو تا دو و نیم برابر و میزان مصرف بیش از دو و نیم برابر، به ترتیب با ضرایب نیم، یک و نیم، دو و نیم و پنج برابر هزینه تأمین برق (بدون احتساب هزینه سوخت) محاسبه و دریافت می‌شود.در شیوه جدید تعرفه‌گذاری که در دو سال و نیم گذشته به مرحله اجرا درآمده، ضمن کاهش مصرف برق بخش خانگی و افزایش امکان تأمین برق برای بخش‌های مولد، تعرفه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور همخوانی داشته و فشار اقتصادی بر اقشار آسیب‌پذیر کاهش یابد. این اقدامات نقش مؤثری در کاهش مصرف برق مشترکان خانگی داشته است، به طوری که در فصل گرم سال ۱۴۰۱، میزان مصرف برق بخش خانگی کشور ۴۸ تراوات ساعت بود و در فصل گرم سال گذشته، با وجود افزایش ۷۵۰ هزار مشترک جدید و افزایش دما، میزان مصرف به ۴۶ تراوات ساعت کاهش یافت.با وجود اینکه در ایران تلاش شده است تا متناسب با مناطق جغرافیایی الگوی مصرف برق متفاوت تعیین شود و برق یارانه‌ای در چارچوب الگو ارائه گردد، همچنین برای مصارف بالاتر از الگو هزینه برق به صورت پلکانی محاسبه شود، بسیاری از کشورهای دیگر از استراتژی‌های محاسباتی متفاوتی استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، در آلمان از استراتژی «critical peak pricing» یا قیمت‌گذاری اوج مصرف برای مدیریت و کاهش مصرف برق در بخش خانگی استفاده می‌شود. بر اساس این استراتژی، تعرفه برق در آلمان از ۲ یورو در هر مگاوات ساعت در ایام کم‌باری تا ۱۰۷ یورو در ساعات پرباری متغیر است. در پرتغال و ایتالیا نیز این استراتژی به کار می‌رود، به گونه‌ای که قیمت هر مگاوات ساعت برق در ساعات اوج بار به مراتب بالاتر از ساعات کم‌باری است.در حالی که در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته تمرکز عمده بر کاهش مصرف برق از طریق ابزارهای قیمتی است، در ایران ابزار قیمتی با شدت نسبتاً پایینی استفاده می‌شود و تمرکز بیشتر بر روی اعطای پاداش صرفه‌جویی، جوایز خوش‌مصرفی و فرهنگ‌سازی در کاهش مصرف برق است. به طور غیرمستقیم، استفاده از ابزارهای قیمتی در کشورهای مشابه آلمان موجب تغییر سبک زندگی شهروندان و افزایش استفاده از لوازم برقی هوشمند شده است. پیش‌بینی می‌شود که در ایران نیز با افزایش استفاده از لوازم برقی هوشمند و با اتخاذ سیاست‌های قیمتی، فرهنگی و زیرساختی، میزان مصرف انرژی برق بخش خانگی کاهش یابد.