المپیک پاریس آزمونی برای موفقیت راه‌حل‌های جدید | تغییر بازی‌ها

مشعل المپیک از 26 جولای شهر نورها را مزین کرد و بزرگ‌ترین رویداد ورزشی جهان در پاریس برگزار ‌شد. پس از انتخابات زودهنگام مجلس ملی فرانسه در هفته‌های اخیر این کشور هنوز فاقد یک دولت است، اما پایتخت آن از سی‌وسومین رویداد المپیک میزبانی می‌کند. مسابقات درساژ در زمین‌های باشکوه ورسای و والیبال در نزدیکی برج ایفل برگزار می‌شوند. برگزارکنندگان امیدوارند بهترین تصویر از فرانسه را برای طرفداران ورزش، مدیران کسب‌وکارها و سیاستمداران خارجی به نمایش گذارند. یکی از هزاران داوطلب شرکت‌کننده در رویدادها فضا را سرشار از «انرژی مثبت مسری» توصیف می‌کند.

اما همه مردم محلی خوشحال نیستند. اقدامات امنیتی به خاطر ترس از تروریسم تشدید شده‌اند و بیشتر مناطق مرکز پاریس منطقه ورودممنوع هستند. رستوران‌ها و دیگر کسب‌وکارهای این مناطق راکد شده‌اند و نرخ اشغال هتل‌های پرتجمل آنها 20 تا 50 درصد کاهش یافته است. در مجموع 44 درصد از مردم پاریس در نظرسنجی‌ها این المپیک را اتفاقی ناگوار می‌دانند و 50 درصد گفته‌اند که قصد دارند شهر را ترک کنند. پل هاتی، عضو شورای شهر می‌گوید، به نظر می‌رسد یک جشن بین‌المللی در پاریس و بدون حضور مردم آن برگزار می‌شود. 

چنین واکنش‌هایی در شهرهای میزبان المپیک غیرعادی نیست. هیچ‌کس دوست ندارد در زندگی‌اش اخلال ایجاد شود. اما بازی‌های پاریس نگرانی‌های دیگری را نیز برمی‌انگیزانند: آیا میزبانی واقعاً ارزشش را دارد؟ لازم است یک فاجعه محیط زیستی ایجاد کنیم؟ با تصمیمات سیاسی مربوط به مشارکت و اعتراضات چه باید کرد؟ کمیته بین‌المللی المپیک همواره تلاش می‌کند با این موضوعات برخورد کند و چرخه تردیدهایی را بشکند که پیرامون هر رویداد المپیکی را می‌گیرند. المپیک پاریس به ما نشان می‌دهد که آیا این کمیته توانسته است راه‌حل‌های جدید هوشمندانه‌ای برای مسائل قدیمی پیدا کند؟

یک قرن از آخرین‌باری که پایتخت فرانسه میزبان المپیک بود می‌گذرد. در آن زمان سه هزار ورزشکار از 44 کشور در 126 رویداد ورزشی رقابت کردند. در مسابقات امسال 10 هزار و 500 ورزشکار از 206 کشور در 329 عنوان ورزشی به مصاف هم می‌روند. تقریباً 9 میلیون بلیت به فروش ‌رسید که رکوردی جدید تلقی می‌شود. بازی‌ها باعث شد سرمایه‌گذاری‌های کلانی در تاسیسات و امکانات پاریس انجام شود. شبکه مترو با هزینه 42 میلیاردیورویی 200 کیلومتر توسعه می‌یابد و 4 /1 میلیارد یورو برای پاکسازی رودخانه سن هزینه شده است. 

اما آیا شهرها از میزبانی المپیک نفع می‌برند؟ اقتصاد میزبانی موضوعی چالش‌برانگیز است. بررسی مطالعات مربوط به تاثیر اقتصادی بازی‌ها در سال 2016 به این نتیجه می‌رسد که اثرات کوتاه‌مدت نزدیک به صفر و اثرات درازمدت مبهم هستند. از 13 رویداد تابستانی که تا سال 2016 برگزار شده بودند 10 مورد ضررده بودند و هزینه تمامی آنها از بودجه مقرر بیشتر بود. پژوهش اخیر دانشگاه آکسفورد برآورد می‌کند که به‌طور میانگین هر رویداد المپیک 195 درصد از بودجه اصلی خود فراتر می‌رود. پیش‌بینی می‌شود این رقم در المپیک پاریس 115 درصد باشد.

موانع مالی

با رشد مراسم المپیک علاقه‌مندی رسانه‌ها و پول‌های حامیان مالی به آن افزایش یافت. در حال حاضر کمیته بین‌المللی المپیک همچنان اکثر درآمدهای بازی‌ها -از حق پخش تا پول‌های حامیان مالی- را می‌گیرد. درآمد حاصل از حق پخش رویدادها از 2 /2 میلیارد دلار در دوره 1996-1993 به 5 /4 میلیارد دلار در 2021-2017 (با قیمت‌های سال 2021) رسید. در همان مدت حامی‌گری مالی (اسپانسری) از 480 میلیون به 3 /2 میلیارد دلار افزایش یافت. از میان حامیان مالی اصلی المپیک پاریس می‌توان به امپراتوری مجلل LVMH اشاره کرد. اما رشد هزینه‌ها از رشد حامی‌گری مالی بیشتر بود. بازی‌های 1924 پاریس (با قیمت‌های سال 2022) حدود 9 میلیون دلار هزینه داشت و برآورد می‌شود امسال هزینه‌ها به 9 میلیارد دلار برسد. اما قطعاً کمیته برگزارکنندگان مجبور خواهد شد پول بیشتری را برای هزینه‌های مازاد اختصاص دهد. بخش خصوصی از طریق کمیته بین‌المللی المپیک، بنگاه‌های شریک، بلیت‌ها و مجوزها بخش بزرگی از کل صورتحساب را پرداخت می‌کند.

تلاش‌های تیمی

در گذشته کشورهای متقاضی میزبانی پول زیادی برای شکست دادن رقبا خرج می‌کردند. از شهر میزبان انتظار می‌رفت در یک برنامه زمانی کوتاه مکان‌های جدید و باشکوهی را برای برگزاری بازی‌ها بسازد. آن مکان‌ها اغلب بعدها متروکه می‌شدند. به عنوان مثال در سال بعد از برگزاری بازی‌های المپیک 2016 ریودوژانیرو 12 مکان از 27 ورزشگاه ساخته‌شده میزبان هیچ رویداد ورزشی دیگری نبودند. کریستف دوبای، مدیر اجرایی کمیته بین‌المللی المپیک می‌گوید، «با توجه به تجربه بازی‌های قبلی، جذابیت پیشنهاددهی کاهش یافت».  به‌تبع آن افکار عمومی نیز سخت‌گیرانه‌تر شد. رای‌دهندگان مونیخ در یک دهه قبل پیشنهاد میزبانی بازی‌های المپیک زمستانی سال 2022 را رد کردند. همین اتفاق در کراکف و سنت‌موریس روی داد. در مقابل، پکن موفق به دریافت میزبانی شد و 800 هزار مترمربع زمین را با برف مصنوعی پوشاند. شهروندان هامبورگ پیشنهاد میزبانی بازی‌های تابستانی امسال را رد کرده‌ بودند. فقط دو شهر پاریس و لس‌آنجلس متقاضی میزبانی بودند. این روند نزولی از 9 متقاضی برای بازی‌های سال 2012 به هفت متقاضی برای سال 2016 و شش متقاضی برای سال 2020 ادامه یافته بود. مقامات تصمیم گرفتند میزبانی سال 2024 را به پاریس و سال 2028 را به لس‌آنجلس واگذار کنند.

به نظر می‌رسد که کمیته بین‌المللی المپیک از تجربه‌های گذشته درس آموخته و روش‌های درخواست میزبانی را تغییر داده است. به تعبیر آقای دوبای این کمیته از «مسابقه زیبایی» به سمت ابزارهای مشارکتی و «شریک ترجیحی» پیش می‌رود. متقاضیان می‌گویند این روش غیرشفاف‌تر است و کمیته می‌گوید که هزینه درخواست را تا 80 درصد کاهش می‌دهد. بریزیبن اولین شریکی است که با این روش انتخاب می‌شود و سئول از جمله متقاضیانی است که از این روش رضایت ندارد. میزبانان احتمالی سال 2036 از هم‌اکنون صف کشیده‌اند.

همزمان، کمیته قصد دارد جلوی رشد مراسم را بگیرد تا هم هزینه‌ها و هم آسیب‌های محیط زیستی را کاهش دهد. این کمیته برای تعداد ورزشکاران حاضر در بازی‌های تابستانی سقف گذاشته‌ و به تقاضاهایی برای میزبانی اولویت می‌دهد که به حداقل زیرساختارهای جدید نیاز دارند. از مکان‌های جدیدی که در پاریس مورد استفاده قرار می‌گیرند فقط سه مورد سازه‌های دائمی و هدفمند هستند. برگزارکنندگان امیدوارند که پشتوانه‌های قدرتمند قدیمی بتوانند نیاز به مکان‌های اضافی را تامین کنند. 

مسائل محیط‌ زیستی در صدر امور قرار دارند. بازی‌های ریو و لندن هر کدام بیش از معادل سه میلیون تن دی‌اکسید کربن تولید کردند که تقریباً مساوی کل تصاعد کشور ایسلند با 380 هزار نفر جمعیت است. برگزارکنندگان المپیک پاریس می‌خواهند «سبزترین» بازی‌ها را داشته باشند و  امیدوارند میزان تصاعد را به نصف سطوح ریو و لندن برسانند. آنها قصد دارند فقط از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کنند و تصاعدها را از طریق خرید اعتبارات کربن خنثی کنند. طرفداران محیط زیست هنوز راضی نشده‌اند و برخی ابتکارات نیز سطحی و مصنوعی به نظر می‌رسند. دستگاه تهویه هوا در دهکده المپیک وجود ندارد هرچند آنها همانند دیگر تجهیزات از برق هسته‌ای استفاده می‌کنند. بسیاری از تیم‌ها دستگاه تهویه به همراه آورد‌ه‌اند. 

کمیته بین‌المللی المپیک همزمان با مسائل مالی و محیط‌ زیستی با نگرانی‌های دشوار سیاسی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کند. اصل اولیه المپیک آن است که فراتر از سیاست قرار گیرد و متحدی قدرتمند برای صلح باشد. اما گاهی این مراسم به صحنه زورآزمایی ژئوپولیتیک تبدیل می‌شود. از همه برجسته‌تر می‌توان به بازی‌های 1936 اشاره کرد که ابزاری تبلیغاتی برای آلمان نازی بود. بازی‌های بعدی در مسکو و لس‌آنجلس در دهه 1980 جبهه تقابل جنگ سرد بودند. چین در سال 2008 از بازی‌ها استفاده و خود را یک ابرقدرت معرفی کرد. عربستان سعودی هم احتمالاً با میزبانی بازی‌های 2036 قصد قدرت‌نمایی دارد. 

مسائل مربوط به مشارکت بیشترین توجه را به خود جلب می‌کنند. کمیته بین‌المللی المپیک 206 کمیته ملی المپیک را به رسمیت می‌شناسد (توجه کنید که سازمان ملل 193 کشور عضو دارد) و پذیرای مناطقی مانند کوزوو و فلسطین هم هست. مناطقی که در آرزوی تبدیل شدن به کشور هستند المپیک را سکویی قدرتمند برای رسیدن به هدفشان می‌دانند. شرکت در بازی‌ها کاملاً در اختیار کمیته است. روسیه و بلاروس به خاطر جنگ اوکراین از شرکت در بازی‌های پاریس منع شدند. اما برخی ورزشکاران آنها می‌توانند به عنوان افراد بی‌طرف مشارکت داشته باشند. این امر برخی کشورها را آزرده‌خاطر کرده است. چند روز قبل از مراسم افتتاحیه یک آشپز روسی به ظن توطئه برای برهم زدن ثبات بازداشت شد. تحقیقات در مورد ارتباط احتمالی او با سازما‌ن‌های اطلاعاتی روسیه ادامه دارد. همزمان کمیته بین‌المللی المپیک نپذیرفت مانع از حضور اسرائیل به خاطر جنگ غزه در بازی‌ها شود. حقوقدانان کمیته جنگ غزه را قابل مقایسه با جنگ اوکراین نمی‌دانند. اما منتقدان از عدم ثبات در سیاست‌ها می‌گویند. به تازگی یک عضو چپ‌گرای مجلس فرانسه به خاطر اظهارنظر درباره عدم حضور تیم اسرائیل در پاریس محکوم شد. حادثه غم‌بار المپیک مونیخ 1972 این مسئله را بغرنج‌تر می‌کند. دوپینگ حوزه مناقشه‌برانگیز دیگر است. پس از آنکه معلوم شد روسیه در المپیک زمستانی سوچی 2014 یک برنامه دوپینگ با حمایت دولت داشته است آژانس جهانی مقابله با دوپینگ (WADA) پیشنهاد کرد که حضور تمام ورزشکاران روسی در بازی‌های تابستانی ریو ممنوع شود. کمیته بین‌المللی المپیک تصمیم‌گیری را به تک‌تک فدراسیون‌های ورزشی واگذار کرد و بسیاری از آنها هنوز به ورزشکاران روس اجازه شرکت می‌دهند. 

آمریکا هنوز از دست آژانس جهانی مقابله با دوپینگ عصبانی است، چون حاضر نشد علیه شناگران چینی که ماه‌ها قبل از بازی‌های 2021 توکیو از ماده محرک عملکرد استفاده کرده بودند اقدامی انجام دهد. اعضای آن تیم شنا سه مدال طلا بردند. آژانس می‌گوید پرونده‌ای برای بررسی ندارد و چین هم آمریکا را به تهمت‌پراکنی متهم می‌کند. اگر کسی از آن شناگران در المپیک پاریس مقام بیاورد تنش‌ها تشدید می‌شوند.

با سرعت به پیش

اصلاحات کمیته بین‌المللی المپیک نقطه شروع خوشایندی هستند. اما می‌توان در آینده کارهای بیشتری برای تسهیل میزبانی بازی‌ها انجام داد. یک نظر آن است که بازی‌ها پخش شوند. شهرهای مختلف در کشورهای مختلف می‌توانند میزبان رویدادهای گوناگون باشند. این روش از نظر اقتصاددانان بهترین راه کاهش هزینه‌هاست. وقتی چند مکان برای رویدادها هزینه می‌کنند سهم هر کدام از آنها کمتر می‌شود. همچنین این مدل می‌تواند نگرانی‌های شهروندان در مورد فشار بر میزبان را آرام کند. همچنین حکومت‌های خودکامه نمی‌توانند از المپیک به نفع خود بهره‌برداری کنند. منافع محیط‌ زیستی نیز افزایش می‌یابد. کمیته بین‌المللی المپیک در حال حاضر با این تمرکززدایی موافق نیست. آقای دوبای می‌گوید، این کار «قدرت اتحادبخشی بازی‌ها را تضعیف می‌کند». اما این فرآیند تا حدی در جریان است. برخی از مسابقات بسکتبال و هندبال المپیک پاریس در شهر لیل (Lille) در فاصله 140مایلی برگزار می‌شود. مسابقات موج‌سواری هم در تاهیتی با فاصله 10 هزار مایل برگزار می‌شوند.

در واقعیت، قدرت چشمگیر بازی‌ها نه از گردهم‌آوردن فیزیکی افراد، بلکه از جلب توجه جهانیان به مدت 14 روز نشات می‌گیرد. المپیک توکیو بیش از سه میلیارد بیننده داشت و انتظار می‌رود تعداد بینندگان المپیک پاریس از آن هم فراتر رود. ترنس برنز، مشاور سابق کمیته می‌گوید، مردم اعتقاد دارند که مراسم المپیک مسائلی مانند دوپینگ، ژئوپولیتیک و فساد را پشت سر می‌گذارد. او اشاره می‌کند که المپیک لحظات ژئوپولیتیک حساس‌تری مانند دو جنگ جهانی و جنگ سرد را پشت سر گذاشته است. به گفته او «مراسم المپیک آخرین نقطه خوبی است که ما می‌توانیم در آن به عنوان گونه بشری گردهم آییم».