تخت سلیمان | تاریخچه تخت سلیمان
تخت سلیمان یک مکان واقعی با داستان های افسانه ای | تخت سلیمان کجاست و چه تاریخچه ای دارد؟
یکی از ابتدایی‌ترین سوالاتی که در ذهن‌تان ممکن است نقش ببندد این است که «تخت سلیمان کجاست؟» مجموعه تاریخی و آثار باستانی کم نظیر تخت سلیمان واقع در جنوب شرق استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرق تکاب، روستای نصرت آباد است.
تخت سلیمان کجاست و چه تاریخچه ای دارد؟
یکی از ابتدایی‌ترین سوالاتی که در ذهن‌تان ممکن است نقش ببندد این است که «تخت سلیمان کجاست؟» مجموعه تاریخی و آثار باستانی کم نظیر تخت سلیمان واقع در جنوب شرق استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرق تکاب، روستای نصرت آباد است.
تخت سلیمان یکی از بخش‌های استان آذربایجان غربی است که آثار باستانی ارزشمندی را در قلب خود جای داده است. افسانه‌های متعددی در ارتباط با این مکان وجود دارد؛ برخی می‌گویند که محل زندگی سلیمان نبی بوده و برخی دیگر آن را محل تولد زرتشت می‌دانند.
تخت سلیمان چه بخش‌هایی دارد؟
مجموعه تاریخی تخت سلیمان متشکل از دریاچه تخت سلیمان، آتشکده آذرگشنسب، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، کوه زندان سلیمان و چشمه‌ها و بقایای تاریخی متعددی است که در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد.
یکی از ابتدایی‌ترین سوالاتی که در ذهن‌تان ممکن است نقش ببندد این است که «تخت سلیمان کجاست؟» مجموعه تاریخی و آثار باستانی کم نظیر تخت سلیمان واقع در جنوب شرق استان آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرق تکاب، روستای نصرت آباد است.
شهرستان تکاب با سه استان زنجان، آذربایجان شرقی و استان کردستان مرز مشترک دارد. تکاب از شمال غرب به شهرستان هشترود، از غرب به شهرستان شاهین‌دژ، از شمال شرق به استان زنجان، از جنوب به شهرستان سقز، از جنوب غرب به شهرستان دیواندره، و از جنوب شرق به شهرستان بیجار می‌رسد.
تاریخچه تخت سلیمان
تخت سلیمان با قدمت تاریخی بیش از ۳ هزار سال، در هر دوره‌ای با نام‌های مختلفی شناخته می‌شد. در حقیقت اینجا شهری باستانی و مقدس برای ایرانیان پیش از اسلام بوده و در دوره‌های مختلف محل زندگی اقوامی از قبیل مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بود ولی این منطقه اوج قدرت را در دوره ساسانیان تجربه کرده است
آثار تاریخی موجود در مجموعه تخت سلیمان حاکی از آن است که قدمت این محل به دوره پارینه سنگی، عصر آهن یک، دو و سه می‌رسد و شامل نشانه‌هایی از استقرار مردم در دوره سکاها، ماناها، مادها، هخامنشیان و اشکانیان در تخت سلیمان است. بقایای دهکده‌ای مسکونی در شمال غربی دریاچه، یکی از این موارد است که طبق پژوهش‌ها به دوره هخامنشی مربوط می‌شود. نام دیگر تخت سلیمان، شیز بوده و برخی می‌گویند شیز محل تولد زرتشت است، ولی نظر مورخان در این خصوص ضد و نقیض است.
برخی دیگر بر این باورند که نام تخت سلیمان برگرفته از سلیمان نبی نیست و نام پادشاه یهودی که سلیمان نام داشت را روی آن نهاده‌اند.
برخی از مورخان می‌گویند که ساخت این مجموعه و آتشکده آن به خواست پادشاه ساسانی معروف، بهرام گور صورت گرفته و در طی گذر سال‌ها توسط پادشاهان ساسانی دیگر توسعه یافته است. اما متاسفانه در سال ۶۲۴ میلادی هنگام حمله امپراتوری روم به ایران، پایتخت ساسانی و حکومت ساسانی ویران شد و از آن زمان دیگر رونقی در آن صورت نگرفت.
بعد از اسلام، موبد موبدان این محوطه باستانی با سردار فاتح آذربایجان به توافق رسید که در ازای پرداخت مالیات، آتشکده را ویران نکند و به همین علت آتشکده مهم آذرگشنسب تا ۴۰۰ سال بعد مورد حفاظت قرار گرفت. وقتی ایلخانان مغول بر روی کار آمدند، پادشاهان ایلخانی از این محل برای پایتخت ییلاقی استفاده می‌کردند و آقاخان، در قرن هفتم هجری، ایوان شرقی، سالن شورا، و بنای هشت ضلعی را به مجموعه تخت سلیمان اضافه کرد.
دریاچه تخت سلیمان به‌شکل طبیعی در این منطقه ایجاد شده و وجود همین دریاچه موجب رونق و محبوبیت این منطقه در آن دوره شده بود. راز و رمزها و افسانه‌های متعددی در مورد نحوه ایجاد دریاچه و گنج پنهان در اعماق آن وجود دارد که سوالات زیادی را در ذهن گردشگران ایجاد می‌کنند.
این سوالات هنوز هم به‌صورت ابهام در میان مورخان و مردم باقی مانده است چرا که مردم محلی و مورخان باورهای مختلفی در مورد نحوه ایجاد تخت سلیمان و دریاچه آن دارد. اما در حقیقت این دریاچه در ابتدا چشمه کوچکی بوده که در طی سالیان طولانی به‌شکل دریاچه درآمده است. دریاچه طبیعی تخت سلیمان تکاب از چشمه‌ای در عمق ۱۲۰ متری زمین می‌جوشد.
بر طبق افسانه‌ها حضرت سلیمان(ع) پس از کوبیدن عصای خود بر روی زمین در آن منطقه به وجود آمده است. آب این چشمه جوشان که هزاران سال قدمت دارد از چاکراهای اصلی انرژی به سطح زمین می‌آید. گفته می‌شود که تنفس کره زمین از طریق این چاکرا صورت می‌گیرد و بازدید از آن فواید زیادی برای وضعیت جسمی و روحی انسان دارد.
جالب است بدانید که طبق فرضیه گایا، ۱۶ حلقه انرژی در اطراف زمین وجود دارد و محل تقاطع این حلقه‌ها در کل ۵۲ چاکرا یا چرخه را به وجود آورده‌اند که سه راس اصلی آن از قبیل اهرام مصر، کعبه و تخت سلیمان است. این دریاچه بخشی از مجموعه تخت سلیمان است که در تاریخ ۲۹ آذرماه ۱۳۱۶ در فهرست آثار تاریخی ایران به‌ثبت رسید.
در سال ۱۳۸۰ پرونده ثبت جهانی نیز در یونسکو به جریان افتاد و در تیرماه سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) به عنوان چهارمین اثر تاریخی ارزشمند ایران پس از چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان به‌ثبت جهانی رسید. بر اساس اعتقادات موبدان زرتشتی دریاچه تخت سلیمان به الهه آب‌ها ناهید یا آناهیتا تعلق دارد و به همین دلیل داخل دریاچه به عنوان نذری طلا و سکه می‌انداختند.
داستان و اسرار کوه زندان تخت سلیمان
بر اساس افسانه‌های قدیمی و محلی برخی براین باورند که مجموعه تاریخی تخت سلیمان محل زندگی سلیمان نبی بوده و از زمانی که حضرت سلیمان پای بر زمین این منطقه نهاده، موجب آبادانی و حاصلخیزی آن شده است و به همین دلیل هم است که نام آن را تخت سلیمان گذاشته‌اند.
نام دیگر کوه زندان سلیمان، زندان دیو است که ارتفاع آن حدودا بین ۹۷ متر تا ۱۰۷ متر و قطر دهانه گودال آن نیز به صورت تقریبی به ۶۵ متر می‌رسد و ارتفاع خود گودال به ۸۰ متر می‌رسد. اغلب ما داستان‌های جالب وشگفت‌انگیز درباره حضرت سلیمان و قدرتی که داشته شنیده‌ایم.
داستان زندان سلیمان هم یکی از مواردی است که قدرت ماورایی سلیمان نبی را نشان می‌دهد. گفته می‌شود که حضرت سلیمان در آن دوره زندانی داشته که دیوهای بدجنس را در آن زندانی می‌کرد. زندان سلیمان تکاب یکی از جاذبه‌های مرموز و جالب تخت سلیمان است که گردشگران کنجکاو زیادی را به خود جذب می‌کند.
زندان سلیمان همانند کوهی تو خالی است و حدود ۳ کیلومتر از خود تخت فاصله دارد. کوه زندان سلیمان در ابتدا چشمه بوده و با گذشت سالیان طولانی این چشمه خشکیده و به کوهی توخالی که همانند سیاه چالی ترسناک است تبدیل شده است.
در افسانه‌ها آمده است سلیمان نبی زمانی که یکی از دیوهایش از دستورات ایشان نافرمانی کرده و انگشتر خارق‌العاده‌اش را که با آن بر موجودات جهان حکمرانی می‌کرد را می‌دزدد، حضرت برای تنبیه دیو، زندان کوه سلیمان را می‌سازد و دیو را درون آن زندانی می‌کند.
هنوز هم خیلی‌ها بر این باورند که انگشتر حضرت سلیمان را آن دیو درون دریاچه تخت سلیمان انداخته است. جالب است که هنگام بازدید از کوه زندان تخت سلیمان می‌توان گازهایی را مشاهده کرد که از دهانه آن بیرون می‌آیند. برخی می‌گویند که این دودهایی که از دهانه کوه خارج می‌شوند نشان‌دهنده دیو عصبانی زندانی شده درون آن است و مردم محلی می‌گویند که هرکسی داخل این کوه رود توسط دیو کشته می‌شود!
اما جالب است بدانید که کوه زندان سلیمان، کوهی آتشفشانی است و گازهایی که از درون آن خارج می‌شوند گواهی بر این حقیقت است. البته این کوه در گذشته چشمه بوده و شکل امروزی آن حاصل رسوبات آن است که طی سال‌های زیادی به وجود آمده است.
مجموعه تاریخی تخت سلیمان جاذبه‌های تاریخی متعددی دارد که برای علاقه‌مندان به آثار باستانی و تاریخی گزینه‌ای عالی به شمار می‌رود. علاوه بر دریاچه تخت سلیمان و کوه زندان سلیمان و یا همان کوه دیو مشهور جاذبه‌های دیگری نیز در تخت سلیمان وجود دارد که هر کدام به دوره‌های تاریخی مختلفی بازمی‌گردند.
به‌طور مثال در بالای کوه سلیمان اثری تاریخی دیده می‌شود که به دوره‌های مختلفی نسبت داده شده است؛ برخی از افراد این اثر تاریخی را به قوم مانایی‌ها و برخی دیگر به حضرت سلیمان و برخی نیز به دوره ساسانیان نسبت داده‌اند. در اطراف کوه زندان سلیمان نیز چشمه‌های طبیعی با خواص درمانی فوق‌العاده وجود دارد.
این شهر در دوره‌های مختلف مقر اقوامی از قبیل مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و برخی از جاذبه های گردشگری مجموعه باستانی تخت سلیمان عبارتند از آتشکده گشنسب، بناهای دوره ایلخانی، و چند بنای تاریخی ساسانیان و… .
آتشکده آذرگشنسب
آتشکده آذرگشنسب یا آتشکده آذرشسپ یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آتشگاه‌های ایرانیان در زمان ساسانیان ایرانیان بوده است. در کل در دوره ساسانیان سه آتشکده بزرگ و مهم وجود داشته که یکی از آن‌ها همین آتشکده آذرگشنسب است که در شهر گنجک یا همان تخت سلیمان قرار دارد.
اهمیت این آتشکده تا حدی بود که هر یک از پادشاهان ساسانی پس از نشستن بر تخت، با پای پیاده به زیارت آن می‌رفتند و سهمی از غنائم جنگی را به آتشکده پیشکش می‌کردند. در حقیقت مجموعه تخت سلیمان در دوران حکومت ساسانیان آذرگشنسپ نام داشته از نظر مذهبی برای ایرانیان قبل از اسلام اهمیت زیادی داشته است.
گفته شده که پادشاهان ساسانی پیش از نبرد و هنگام داشتن هر گونه مشکلی به‌زیارت آذرگشنسپ می‌رفتند و سکه، طلا و اموال ارزشمند خود را نذر آن می‌کردند. آتشکده آذرگشنسب یا آتشکده آذرشسپ، به آذرخوش نیز معروف بوده و این آتشکده نشانه‌ای از اتحاد و هم‌بستگی دولت مرکزی با دین زرتشت بود و نمادی از دولت ساسانی بشمار می‌رود.
ایوان باشکوه خسرو از آثار ارزشمند تاریخی ساسانیان است و به احتمال زیاد در زمان پادشاه خسرو اول که معروف به انوشیروان نیز است احداث گردیده است. طرح ایوان خسرو تا حدودی به ایوان مدائن شباهت دارد اما از لحاظ وسعت کوچک‌تر از ایوان مدائن است. ارتفاع این ایوان حدود ۱۹ متر و دهانه آن تقریبا ۱۲ متر و عمق آن ۲۷ متر هست. اما متاسفانه به‌خاطر زلزله‌ای ۸۰ سال قبل رخ داد آسیب زیادی به ایوان خسرو رسیده است.
معبد آناهیتا در بخش شرقی آتشکده آذرگشنسب قرار دارد و گویی به ناهید تعلق داشته است. معبد آناهیتا همانند حیاطی به‌شکل مربع است و چهار ستون مستطیلی دارد. این معبد همچنین طاق آجری با دو دهنه دارد که به‌طرف دالان‌های باریک هدایت می‌شود.
هر یک از این دالان‌ها از بخش میانی به اتاق‌های بلند و باریک ختم می‌شوند و اتاق‌های شرقی و غربی معبد آناهیتا یک در دیگر دارد که به‌سوی حیاط اصلی آتشکده راه دارد. ستون‌ها و دیوارها از جنس سنگ‌های تراشیده و قطور است. طاق‌های آجری و سبک معماری ضربی شکل، شکل ستون‌ها و دیوارهای معبد، همگی نشان می‌دهد که این معبد در دوران ساسانی یا اوایل دوران اسلامی احداث شده است.
معبد آناهیتا محلی مقدس برای ایرانیان باستان بوده و برای ستایش ایزدبانوی آب و زایش استفاده می‌شد.
سنگ اژدها که در ضلع جنوب غربی تخت سلیمان قرار دارد، یکی از جاذبه‌های تاریخی مرموز و خاص تخت سلیمان است که در فهرست آثار طبیعی ملی به ثبت رسیده است. دیواره سنگ اژدها به‌طور تقریبی ۱ متر و نیم تا دو متر ارتفاع و ۲۵۰ متر طول دارد.
بر اساس افسانه‌های محلی، سنگ اژدها در گذشته اژدهایی بزرگ بوده که توسط حضرت سلیمان شکست داده می‌شود و به‌شکل سنگ درمی‌آید. با این وجود، برخی دیگر می‌گویند که این سنگ بزرگ مسیر عبور رودخانه‌ای بوده که آب که آب دریاچه تخت سلیمان را به زمین‌های کشاورزی هدایت می‌کرد و در طی سالیان دراز به‌شکل امروزی در آمده است.
در بخش غربی ایوان خسرو دو بنای هشت ضلعی از جنس سنگ، آجر و گچ دیده می‌شود. اگرچه این بناهای هشت ضلعی در شرایط خوبی قرار ندارد اما سبک معماری بنا، نوع و گچ‌بری کاشی‌‌های آن حاکی از قدمت تاریخی آن و ارتباط آن با ایلخانیان است.
تالار شورا که قدمت آن به دوره سلطنت پادشاهان ایلخانی می‌رسد، از اماکن برجسته و اصلی برای برگزاری جلسات مهم و تصمیم‌گیری در مورد مسائل مهم کشوری بوده است. آثار تاریخی کشف شده در تالار شورا امروزه به‌صورت موزه‌ای درآمده که هنگام بازدید از تخت سلیمان می‌توانید از این بقایای تاریخی ارزشمند هم دیدن کنید.
جالب است بدانید پشت تاریخ دیرینه به وجود آمدن این مجموعه، افسانه‌ها و داستان های مختلفی توسط مردم محلی و مورخان گفته شده است. افسانه ها و داستان های تخت سلیمان بسیار جالب است و هر کدام سوالات متعددی را در ذهن شنوندگان ایجاد می‌کند.
به گفته افسانه‌های محلی که از سالیان دور به امروز رسیده است، دریاچه تخت سلیمان مانند معجزه‌ای بی‌بدیل در دوران زندگی حضرت سلیمان ابتدا به‌صورت چشمه به وجود آمده است. گفته می‌شود که این منطقه محل زندگی حضرت سلیمان بوده و پس از اینکه حضرت سلیمان عصای خود را بر روی زمین می‌کوبد، ناگهان چشمه‌ای به خواست خدا از زیر زمین می‌جوشد و هر روزه با گذر زمان گسترده‌تر شده و به شکل دریاچه تخت سلیمان تکاب امروزی تبدیل می‌شود.
برخی دیگر از افسانه‌ها حاکی از آن است که یکی از پادشاهان ایرانی به نام هرمزد، هنگامی که خبر به دنیا آمدن حضرت عیسی(ع) را می‌شنود فرستاده‌ای را برای عرض تبریک به نزد حضرت مریم(س) می‌فرستد و حضرت مریم کیسه‌ای خاک به فرستاده می‌دهد تا به دست پادشاه هرمزد برساند؛ اما آن فرستاده در مسیر بازگشت بیمار می‌شود و کیسه خاک را در محل فعلی تخت دفن می‌کند. پادشاه هرمزد زمانی‌که که از این ماجرا مطلع می‌شود، دستور می‌دهد بنایی در آنجا احداث کنند و هنگامی که شروع به کار می‌کنند چشمه‌ای از زیر زمین می‌جوشد.
یکی دیگر از افسانه های تخت سلیمان مربوط به گنج فراوان و ارزشمند کوروش کبیر است. بر اساس افسانه‌ها، بعد از غلبه کوروش کبیر بر پادشاه لیدیه که کروسوس نام داشت، وی خزانه اشیای قیمتی کروسوس، پادشاه لیدیه، را داخل آب دریاچه تخت سلیمان می‌اندازد و از آن زمان تا به امروز این گنج در اعماق آب دریاچه پنهان است. اگرچه افراد زیادی سعی بر یافتن این گنج داشته‌اند، اما گفته می‌شود که به‌خاطر وجود رسوبات آهکی معلق در آب و عمق زیاد این دریاچه که فشار بسیاری را بر کاوشگران وارد می‌کند، تاکنون کسی موفق به یافتن گنجینه مشهور کوروش کبیر در دریاچه نشده است.
همچنین، برخی دیگر می‌گویند که انگشتر حضرت سلیمان در داخل آب دریاچه قرار دارد. بر اساس افسانه‌ها، این انگشتر حضرت سلیمان قدرتی ماورایی داشته و حضرت سلیمان با آن انگشتر کارهای شگفت انگیزی می‌کرده است. گفته می‌شود که تخت سلیمان محل حکمرانی سلیمان نبی بوده و به همین دلیل نام ایشان را روی این محل نهاده‌اند. برخی دیگر نیز بر این باورند که تخت سلیمان محل ولادت زرتشت بوده است. وجود افسانه ها و داستان های متعدد در خصوص منطقه تاریخی تخت سلیمان باعث ایجاد سوال‌های متعددی در ذهن مورخان و افراد مختلف شده است.
پیشینه غواصی در تخت سلیمان
اگرچه در گذشته امکان شنا و غواصی در دریاچه فراهم بوده، اما امروزه شنا کردن در آب دریاچه تخت سلیمان به‌طور قطعی ممنوع است. آب این دریاچه املاح معدنی زیادی دارد که باعث به وجود آمدن رسوبات آهکی زیادی در آن می‌شود و حتی دیواره‌های اطراف دریاچه هم نشان‌دهنده این واقعیت است.
وجود رسوبات آهکی معلق در آن باعث غرق شدن افرادی زیادی در این دریاچه شده است به همین دلیل برای جلوگیری از غرق شدن در دریاچه تخت سلیمان، شنا کردن در این دریاچه ممنوع شده است. در گذشته غواصان کاوشگر زیادی برای جست‌وجوی گنج کوروش به اعماق آب این دریاچه رفته‌اند، اما به‌خاطر فشار زیاد آب و رسوبات داخل آن موفق به یافتن این گنج تاریخی نشده‌اند.
جاهای تاریخی اطراف تخت سلیمان
بناهای تاریخی تخت که در دور دریاچه قرار دارد عبارت است از آتشکده آذرگشنسپ، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، راهروهای تخت ، سنگ اژدها، و بناهای دوره ایلخانی.
علاوه بر این‌ها آثار تاریخی دیگری نیز در اطراف این مجموعه وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. یکی از جاهای تاریخی نزدیک، چمن متحرک چملی نام دارد که از جمله جاذبه‌های طبیعی شگفت‌انگیز به شمار می‌رود. چمن متحرک چملی تقریبا حدودا ۳۸ کیلومتر با تخت فاصله دارد. این جاذبه منطقه‌ای باتلاقی و چمنزار و نیزارهای وسیعی در اطرافش دارد.
روی برکه این منطقه قطعه چمنی وجود دارد که با وزش باد همانند جزیره‌ای متحرک به جهت‌های مختلف حرکت می‌کند. یکی دیگر از جاذبه های تاریخی اطراف تخت سلیمان زندان برنجه نام دارد که از جمله آثار ملی طبیعی ایران نیز به شمار می‌رود. زندان برنجه حدود ۲۸ کیلومتر با تکاب فاصله دارد. زندان برنجه همان زندان معروف دیو حضرت سلیمان است. کوه بلقیس هم از جمله جاهای تاریخی اطراف این منطقه است.