کشورهای منطقه چه برنامه‌ای برای هوش مصنوعی دارند؟ | شتاب فناوری

در صنایع پزشکی و داروسازی، فناوری‌های هوش مصنوعی به دانشمندان در ایجاد الگوریتم‌هایی کمک می‌کنند که ساختارهای پروتئینی را تجزیه و تحلیل می‌کنند تا داروهای خاصی را برای درمان عدم تعادل در ساختارشان طراحی کنند. توانایی انجام این تحلیل‌ها بر اساس پایگاه‌های داده گسترده، چالشی دیرینه برای دانشمندان بوده است که بیش از نیم‌قرن را دربر می‌گیرد.

در بخش فناوری و رسانه‌های اجتماعی، مراکز تحقیقاتی پیش‌بینی می‌کنند که سال ۲۰۲۳ برای شرکت‌هایی فعال در این حوزه که از هوش مصنوعی برای تجزیه و تحلیل تصاویر، ویدئوها و متون و هدایت آنها به کاربران بر اساس الگوهای مشاهده قبلی استفاده می‌کنند، سال حساسی خواهد بود. رسانه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر استفاده عمیق از این فناوری‌ها را آغاز کرده‌اند، اما تحقیق و توسعه بیشتر در این زمینه امکان تجزیه و تحلیل دقیق‌تر و عمیق‌تر محتوای کاربران را فراهم می‌کند.

پیش‌بینی گسترده‌ای وجود دارد که فناوری‌های هوش مصنوعی روش‌های آموزشی و برنامه‌های درسی را متحول کند و معلمان را از وظایف اداری مانند آماده‌سازی، اصلاح و ارزشیابی رها کند. علاوه بر این، مطالعات نشان می‌دهد که هوش مصنوعی به پیشرفت قابل توجهی در فعالیت‌های صنعتی منجر خواهد شد، به ویژه از نظر ارزیابی فرصت، تجزیه و تحلیل بازار، پیش‌بینی روند تقاضا، و تولید محصول سفارشی برای برآورده کردن نیازهای مشتری.

در اصل، هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که شکل، بهره‌وری و سودآوری همه بخش‌های اقتصادی را به‌طور قابل توجهی تغییر دهد. در نتیجه، بسیاری از شرکت‌های بزرگ در سرتاسر جهان در حال سرمایه‌گذاری برای استفاده از فرصت‌های این فناوری‌ها هستند. به‌طور مشابه، بسیاری از دولت‌های خاورمیانه اهمیت این چشم‌اندازها را درک کرده‌اند و سخاوتمندانه در این زمینه خاص سرمایه‌گذاری می‌کنند.

هوش مصنوعی یک تغییر بزرگ در اقتصاد جهانی خواهد بود و بسیاری از پتانسیل‌های ارزشی قابل استفاده هستند. بر اساس برآورد موسسه مک‌کینزی هوش مصنوعی می‌تواند تا 7 /15 تریلیون دلار به اقتصاد جهانی در سال 2030 کمک کند، که بیشتر از مجموع تولید فعلی چین و هند است. از این میزان، 6/6 تریلیون دلار احتمالاً از افزایش بهره‌وری و 1 /9 تریلیون دلار از مزایای مصرف‌کنندگان حاصل می‌شود.

 مک‌کینزی ارزش طیف وسیعی از موارد استفاده از هوش مصنوعی را در صنایع مختلف در صورت استفاده در سطح جهانی ارزیابی کرد و اینکه چگونه این ارزش بر اساس فعالیت تجاری تقسیم شد. به عنوان مثال، در کالاهای بسته‌بندی خرده‌فروشی و مصرف‌کننده، مدیریت زنجیره تامین و موارد استفاده تولیدی که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، هوش مصنوعی پتانسیل تولید ارزشی به ارزش 6 /2 درصد و 8 /1 درصد از فروش جهانی صنعت را داشت. در خدمات مالی نیز فرصت بزرگی در موارد استفاده از ریسک مانند کشف تقلب و مدیریت بدهی وجود دارد.

به دست آوردن این پتانسیل هرگز آسان نخواهد بود، زیرا به سطح بالایی از تغییرات سازمانی برای تعبیه فناوری هوش مصنوعی و روش‌های جدید کار نیاز دارد. اما کار و تحقیقات جهانی در طول پنج سال گذشته مشخص کرده است که چه چیزی شرکت‌های با عملکرد بالا را -آنهایی که 20 درصد یا بیشتر از درآمد خود را از هوش مصنوعی به دست می‌آورند- از سایرین متمایز می‌کند.

از آنجا که کشورها و شرکت‌ها در سراسر جهان به‌طور پیوسته از هوش مصنوعی استقبال می‌کنند، گزارش اخیر بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس نشان می‌دهد که می‌تواند جای 300 میلیون شغل تمام‌وقت در سراسر جهان را بگیرد.

تاثیر هوش مصنوعی بر مشاغل کاملاً غیرقابل انکار است، از استفاده از تجزیه و تحلیل پیش‌بینی برای مشاغل گرفته تا توصیه‌های شخصی به مشتریان، هوش مصنوعی به‌طور فزاینده‌ای کارایی و سود را به عملیات تجاری معرفی می‌کند. هوش مصنوعی نحوه کار شرکت‌ها را تغییر می‌دهد، به‌ویژه شرکت‌های فعال در این حوزه در خاورمیانه که سایر کسب‌وکارها را قادر می‌کند تا مزیت رقابتی را نسبت به دیگران حفظ کنند. کارشناسان بر این باورند که پتانسیل نهفته‌ای در میان شرکت‌های هوش مصنوعی مستقر در خاورمیانه وجود دارد. به‌محض شروع چهارمین انقلاب صنعتی، دولت‌ها و کسب‌وکارها در سراسر منطقه خاورمیانه به پتانسیل هوش مصنوعی پی بردند و در جهت تغییر فرآیندهای خود در راستای استفاده از چنین فناوری‌های متحولانه‌ای تلاش کردند. برخی از بهترین شرکت‌های هوش مصنوعی در خاورمیانه قصد دارند تاثیر اقتصادی بر منطقه را افزایش دهند، و همین موضوع باعث شده تا رقابتی جدی در منطقه در این حوزه شکل بگیرد.

وضعیت هوش مصنوعی در خاورمیانه

در تلاش برای افزایش بهره‌وری و کارایی، کشورهای سراسر جهان در حال رقابت برای ادغام هوش مصنوعی (AI) در ادارات دولتی و بخش‌های اقتصادی خود هستند. چندین کشور در خاورمیانه از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، اردن و ترکیه مشتاق رقابت در این زمینه هستند. به عنوان مثال، توانایی «Chat GPT» برای استفاده از هوش مصنوعی برای تولید متون، پاسخ به سوالات، و ارائه تحلیل‌های اصلی -حتی اگر ابتدایی و ساده باشند- علاقه عمومی و انبوهی از واکنش‌ها را برانگیخته است. با این حال، این برنامه تنها سطح گام‌های عظیمی را که فناوری هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف علمی و تجاری انجام داده است، خراش می‌دهد. پس از سال‌ها پیشرفت کند فناوری، هوش مصنوعی بالاخره محدودیت‌های خود را کنار گذاشته و گام‌های بلندی برداشته است.

بر اساس اعلام موسسه تحقیقات مک‌کینزی،‌ هوش مصنوعی در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس (GCC)‌ این پتانسیل را دارد که ارزش‌آفرینی واقعی 150 میلیارددلاری داشته باشد. این مقدار معادل 9 درصد از مجموع GDP کشورهای این منطقه است، اگرچه سرعت توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی حاکی از آن است که ممکن است شتاب رشد بسیار بیشتر از این ارقام باشد.

انتشار نمونه‌هایی از اینکه چگونه سازمان‌های منطقه در حال حرکت برای جذب ارزش هوش مصنوعی هستند، به خوبی نمایانگر آن است که تحولات در منطقه تا چه حد سریع و جدی است. کریم شرکت مستقر در دوبی فعال در حوزه هوش مصنوعی اعلام کرده که از این فناوری برای مسدودسازی 35 هزار کاربر متقلب در پلت‌فرم‌های پرداخت، حمل‌ونقل و تحویل غذا بهره جسته است. دستیار مجازی مجهز به هوش مصنوعی که از سوی اداره آب و برق دوبی به‌کار گرفته ‌شده از زمان راه‌اندازی‌اش در سال 2017 به حدود 8 /6 میلیون درخواست پاسخ داده است. مرکز انقلاب صنعتی چهارم در آرامکو نیز اعلام کرده از سال 2010 از طریق نظارت بر شرایط و انجام اقدامات پیشگیرانه با کمک علم داده و هوش مصنوعی به میزان 50 درصد انتشار گاز مشعل را کاهش داده است.

یافته‌های شرکت ریسرچ ‌اند مارکت نشان می‌دهد که بازار فناوری پیشرفته در منطقه شاهد نرخ رشد مرکب سالانه 8 /47درصدی خواهد بود که عربستان سعودی و امارات متحده عربی پیشرو هستند. بر اساس این گزارش، ارزش بازار هوش مصنوعی تنها در امارات تا سال 2026 به 9 /1 میلیارد دلار خواهد رسید که نشان‌دهنده رشد 2 /36درصدی است. رهبران کسب‌وکار در منطقه خاورمیانه نیز هوش مصنوعی را در سال‌های آینده برای رشد عملیاتی خود حیاتی می‌دانند. بر اساس مطالعه‌ای که به‌وسیله شرکت مشاوره جهانی Proviti Middle East انجام شده است، بیش از 80 درصد از مدیران عامل در منطقه معتقدند این فناوری برای آینده کسب‌وکار آنها حیاتی است و بیش از 70 درصد از آنها در این بخش پررونق سرمایه‌گذاری می‌کنند.

با درک پتانسیل هوش مصنوعی، عربستان سعودی به شدت در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کند، زیرا صندوق ثروت مستقل پادشاهی در سال 2019 از سرمایه‌گذاری 500 میلیارددلاری در هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های نوظهور در دهه آینده خبر داد. پادشاهی همچنین ابتکارات متعددی از جمله ایجاد سازمان اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان سعودی و دفتر ملی مدیریت داده‌ها را برای تسریع اجرای هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف پادشاهی آغاز کرده است.

امارات همچنین در حال افزایش مشارکت خود در این فناوری است و استراتژی ملی هوش مصنوعی 2031 را با تمرکز بر جذب استعدادها برای مشاغل آینده، تامین مالی مراکز تحقیقاتی و نوآوری، توسعه زیرساخت‌ها و اکوسیستم‌های داده مناسب، همراه با یک محیط قانونگذاری متوازن راه‌اندازی کرده است.

هوش مصنوعی در چشم‌انداز عربستان سعودی 2030

از سال 2016، پادشاهی عربستان سعودی چشم‌انداز 2030 خود را اجرا می‌کند، برنامه‌ای جامع برای کاهش اتکا به نفت به عنوان موتور اصلی اقتصاد و تبدیل کشور به یک نیروگاه سرمایه‌گذاری جهانی. برای حمایت از این چشم‌انداز، عربستان یک استراتژی ملی بر مبنای توسعه هوش مصنوعی را شرح داده که هدف آن ادغام تکنیک‌های هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌ها در تمام بخش‌های اقتصادی است.

در راستای این استراتژی، اداره اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان سعودی برای نظارت بر اجرای آن و ابتکارات مرتبط ایجاد شد. این مرجع همچنین آکادمی SADAIA را مدیریت می‌کند که هدف آن تجهیز کارکنان بخش دولتی و خصوصی به مهارت‌های استفاده از هوش مصنوعی و ادغام آن در مسوولیت‌های شغلی آنهاست.

مقامات عربستان سعودی هدف خود را در حوزه داده و هوش مصنوعی، توسعه پلت‌فرم‌های کلان‌داده و ابزارهای تجزیه و تحلیل، با همکاری بخش خصوصی، برای ترکیب تکنیک‌های هوش مصنوعی در چند حوزه کلیدی قرار داده‌اند:

دولت: این کشور در نظر دارد با پیوند دادن تمام داده‌های نهادهای عمومی و بهبود دسترسی به این داده‌ها و ایجاد یک بخش دولتی مبتنی بر مدیریت هوشمند تراکنش‌های رسمی را خودکار کرده و با تایید آنها از طریق تکنیک‌های هوش مصنوعی، به حداکثر بهره‌وری و اثربخشی دست پیدا کند.

آموزش: در حوزه آموزش نیز با نوسازی برنامه‌های درسی دانشگاهی به‌منظور گنجاندن مطالعه فناوری‌های هوش مصنوعی و نقش آنها در همه بخش‌ها، قصد بهبود کیفیت آموزش و پذیرش عمومی آن را دارد.

 مراقبت‌های بهداشتی: با ادغام هوش مصنوعی در تحقیقات پزشکی و صنعت دارو به کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی کمک کند.

انرژی: با بهینه‌سازی مدیریت زنجیره تامین انرژی از طریق برنامه‌ها و الگوریتم‌هایی که باعث افزایش راندمان این بخش و تولید و جذب آن می‌شود، از انرژی‌های فسیلی فاصله گرفته و به سمت کاهش ردپای کربن پیش برود.

بر اساس یک گزارش جدید، انتظار می‌رود بازار هوش مصنوعی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از 500 میلیون دلار در سال 2020 به 4 /8 میلیارد دلار تا سال 2026 افزایش یابد.

استراتژی امارات متحده عربی برای هوش مصنوعی

امارات متحده عربی از همان ابتدا به اهمیت همگامی با پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی و پذیرش این فناوری‌ها در تمام بخش‌های اقتصادی پی برد. به همین منظور، در اکتبر 2017، امارات متحده عربی «استراتژی امارات متحده عربی برای هوش مصنوعی» را تصویب کرد که در آن مجموعه‌ای از ابتکارات دولتی که باید تا سال 2031 تکمیل شود، گنجانده شده است.

هدف از این استراتژی استفاده از هوش مصنوعی برای مدیریت شبکه‌های آب با استفاده از داده‌های کلان برای مطالعه روش‌های بهینه‌سازی استفاده از منابع آب و کاهش ضایعات است. همچنین هدف آن استفاده از این فناوری‌ها برای مدیریت بخش ترافیک با توسعه سازوکارهای پیشگیرانه برای پیش‌بینی تصادفات احتمالی و تراکم ترافیک بر اساس آمار روزانه در هر منطقه است. امارات متحده عربی همچنین روی هوش مصنوعی حساب می‌کند تا با مطالعه بهره‌وری آنها در طول سال و سازماندهی پروژه‌های جدید، شبکه‌های برق را توسعه دهد که بر انرژی‌های تجدیدپذیر متکی هستند.

در بخش عمومی، امارات متحده عربی قصد دارد هوش مصنوعی را با خدمات امنیتی، به ویژه در زمینه شناسایی از طریق دوربین، ادغام کند. علاوه بر این، دولت قصد دارد تمام خدمات دولتی را برای ساکنان خودکار کند و در عین حال بار اداری را از طریق فناوری‌های مدیریت داده هوشمند کاهش دهد.

ابتکارات سایر کشورهای خاورمیانه

بسیاری از کشورهای خاورمیانه اقدامات مشابهی را برای پذیرش و ادغام هوش مصنوعی در بخش‌های اقتصادی خود انجام داده‌اند. به عنوان مثال، کویت از سال 2021 بسته‌های مشوق مالیاتی را برای شرکت‌های فناوری متخصص در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کرده است تا آنها را ترغیب کند دفاتر و شرکت‌های وابسته را در کویت تاسیس کنند.

اردن اخیراً «استراتژی اردن برای هوش مصنوعی» را تصویب کرده که شامل یک طرح اجرایی از 68 پروژه جدید است. هدف این طرح اجرایی ایجاد یک سیستم یکپارچه اقتصادی و علمی مبتنی بر فناوری‌های هوشمند برای حمایت از عملکرد بخش خصوصی و دولتی است. استراتژی دولت به دنبال تضمین یک محیط قانونی و نظارتی است که از شرکت‌های فناوری حمایت می‌کند و همچنین ابتکاراتی که از کارهای تحقیقاتی مرتبط با هوش مصنوعی و زمینه‌های استفاده صنعتی آن حمایت می‌کند. در ترکیه، دانشگاه‌ها تخصص جدیدی در زمینه هوش مصنوعی ایجاد کرده‌اند که نیازهای بخش صنعتی ترکیه و پتانسیل رشد آن را در پرتو تکنیک‌های مطالعه داده‌های هوشمند برآورده می‌کند. دولت ترکیه همچنین مراکز و آزمایشگاه‌های تخصصی داده را برای حمایت از شرکت‌های صنعتی ترکیه در فرآیند انتقال به استفاده از هوش مصنوعی در عملیات خود ایجاد کرده است. بخش صنعتی ترکیه این ابتکارات را برای حفظ رقابت‌پذیری صادرات خود ضروری می‌نماید.

وضعیت کنونی موید این است که کشورهای خاورمیانه در رقابت جهانی برای مهار فناوری‌های هوش مصنوعی خیلی عقب نیستند. با این حال، امروزه نیاز مبرمی به توسعه سیستم‌های قانونگذاری این کشورها، علاوه بر ابتکارات با هدف توسعه قابلیت‌های فنی وجود دارد. جمع‌آوری و استفاده از کلان داده‌ها، با هدف استفاده از آنها در تکنیک‌های هوش مصنوعی، اغلب با نگرانی‌های مربوط به قوانین حفظ حریم خصوصی احاطه شده است که باید در نظر گرفته شوند. 

  سیروس مجبوری / نویسنده نشریه