آموختن از معماری گذشته ایران

-ایران سرزمین بی‌قراری است و نوسانات شدیدی دارد. به معنای دیگر فاصلهٔ میان حداقل و حداکثر برای مثال در درجهٔ حرارت زیاد است.

-تغییر اقلیم در واقع آنچنان را آنچنان‌تر می‌کند و فاصله حداقل و حداکثر را افزایش می‌دهد. در ایران نیز اصولاً به دلیل بی‌قراری، این فاصله همیشه زیاد بوده است.

-با نگاه به این موضوع ، به‌عنوان مثال می‌شود به این پرسش توجه کرد که علی رغم اینکه ایران سرزمینی کوهستانی است و در چنین سرزمینی دسترسی به سنگ به‌عنوان مصالح ساختمانی بسیار آسان است، چرا در گذشته در روستاها و شهرهای ایران که عموما در دامنه کوه‌ها و یا نزدیک به آنها هستند، از سنگ بجز در پی و پایه و ستون استفاده نشده است؟

-یکی از مهمترین دلایل این است که سنگ در برابر نوسانات زیاد درجه حرارت و رطوبت نمی‌تواند مقاومت کند و متلاشی می‌شود اما خشت و آجر در برابر این نوسانات مقاوم هستند. در صورتی که امروز وقتی به شهرهای ایران در طول هفتاد سال گذشته نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید که بیشترین مصالحی که در نمای ساختمان استفاده شده، سنگ است و این یعنی ما متوجه این نوسانات نیستیم. حال اگر بخواهیم از تجربهٔ تاریخی ساخت‌وساز در کشورمان بهره بگیریم، باید از مصالحی مثل آجر استفاده کنیم.

-اما از نوسانات دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، فاصله زیاد میان سایه و آفتاب در نقاط مختلف ایران است. برای مثال در شهری مثل یزد گاهی تا بیست درجه اختلاف دما میان سایه و آفتاب وجود دارد. این یعنی ما می‌توانیم از این اختلاف میان سایه و آفتاب و مدیریت آن یک معماری را ایجاد کنیم که محیط مطبوع زیست برای ما به وجود آورد؛ همان چیزی که در معماری گذشته ما وجود داشته است. دلیلی که در شهرهایی مثل یزد شاهد کوچه‌هایی باریک با دیوارهای بلند هستیم نیز همین است که سایه ایجاد و تردد در کوچه و معابر را راحت‌تر ‌کند.

-اینها تمهیداتی بوده که در گذشته به کار برده می‌شده و امروزه نیز قابل استفاده است. اما چون یکی از ویژگی‌های جامعهٔ مهندسی ما این است که نگاه از بالا به پایین نسبت به تجربیات گذشته دارد، باورمان این است که چیز زیادی وجود ندارد که از گذشتگان بیاموزیم و این موضوع باعث شده از ان چیزی که آموختنی است بی‌بهره باشیم.

سید محمد بهشتی

رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری