به­ نظرمی­رسد اقتصاد ونزوئلا پس­از افول شدیدی که داشت درحال بازگشت است. اما وضعیت سیاسی اقتدارگرایی آن ثابت مانده است. صرف­نظر از اثرات کاهش احتمالی تحریم­ های اعمال­شده ازسوی ایالات متحده ، این پدیده یک سؤال کلیدی را مطرح می­کند . آیا مادورو به­ دنبال راهی برای کاهش اعتراض­ها و باقی­ماندن در قدرت است ؟

ونزوئلا درسال 2022 تغییر کرده است . ونزوئلایی­ ها دوباره برای آخرهفته برنامه ­ریزی می­کنند . رستوران­ها ، مراکز خرید ، پارک­ها ، کلوپ­های شبانه و بارهاباردیگر پرشده­اند. در سوپرمارکت­ها ، سبدهای خریدمانند گذشته خالی نیستند و وضعیت فروشگاه ­ها بهتر شده است . مطبوعات رسمی گزارش می­ دهند که حدود 203هزار شرکت کارآفرینی جدید در ونروئلا به ­ثبت رسیده است . مردم درتمام طول روز درحال کار و فعالیت هستند و برای تأمین نیازهای اولیه باید خیلی کار کنند. ونزوئلا از پایان سال 2021 ، زمانی­که اقتصاد آن دلاری شد ، در روندی­که تقریبا ناشناخته ماند ، «درحال افول نیست».

اگرچه برخی کمبودها در خدمات بهداشتی و درمانی و دیگر خدمات اساسی وجود دارد و میانگین درآمد مردم هنوز هم نامشخص است اما هم­اینک ونزوئلایی­ها در موقعیت خوبی قرار دارند زیرا تاحدودی قدرت خرید خود را به­دست آورده­اند و همراه با آن ، امید نیز به خانه ­های ونزوئلایی­ها بازگشته است. اتفاقات کنونی در جهان به­ نفع اقتصاد فروپاشیده ونزوئلا نیز بوده است. افزایش قیمت نفت برای دولت تسکین مالی بوده و باعث بهبود   شگفت­ انگیز موقعیت دیپلماتیک این کشور شده است. واضح­ترین نشانه این موضوع ، اعلامیه اخیر دولت جو­بایدن برای کاهش محدودیت­های شرکت نفت شورون برای اکتشاف نفت در ونزوئلاست.

اما چیزی بیشتراز نگرش مردم و چشم­انداز اقتصادی تغییر کرده است. دولت نیکلاس مادورو انعطاف­پذیری خود را درمورد کنترل­های تجاری و نرخ ارز افزایش داده و حتی سهام خود را در شرکت­هایی که در زمان         روی­کارآمدن هوگوچاوس مصادره شده (و ورشکسته شده ­اند) فروخته است. از دیدگاه داروینیستی ، او فقط باهدف زنده ­ماندن ، یعنی در قدرت­ماندن ، خود را با شرایط وفق داده است.

رئیس­ جمهور ونزوئلا مدعی شد که پس­از پنج­سال درحال نشان­دادن نشانه ­هایی از بهبود است.

نیکلاس مادورو در کنگره این کشور گفت که اقتصاد در سه ­ماه ­سوم سال گذشته 6/7درصد رشد کرد و احتمالا درکل سال 2021 بیش­ازچهاردرصد رشد کرده و این موضوع را یک دست­آورد شگفت­انگیز خواند. اگر ارقام مادورو دقیق باشد ، که البته با برآوردهای اقتصاددانان به­ طورقابل توجهی متفاوت است ، این اولین رشد تولید ناخالص داخلی این کشور نفت­خیز در هشت­سال گذشته خواهد بود. دراین­مدت اقتصاد ونزوئلا حدود 75درصد کوچک شده و یکی از بزرگ­ترین اقتصادهای آمریکای جنوبی را به یکی از کوچک­ترین اقتصادهای خود تبدیل کرده است.

کردیت سوئیس اخیرا اعلام کرد که انتظار دارد رشد سال 2021 ونزوئلا به 5/8درصد برسد و رشد بیشتر از 5/4درصدی در سال 2022 را پیش­بینی کرده است. این بانک گفت که ارزیابی آن تاحد زیادی ناشی از بهبود تولید نفت و همچنین دلاری­شدن بیشتر ، افزایش واردات ، بهبود درآمدهای مالیاتی و سایر عوامل است . سایر اقتصاددانان به­این­حد خوش­بین نیستند ، اما موافق­اند که پس­از بدترین وضعیت همه­گیری ویروس کرونا ، اقتصاد دوباره درحال رشد است.

براساس گزارش بانک مرکزی ونزوئلا ، تورم ماهیانه در دسامبر 6/7درصد بود که دوازدهمین ماه متوالی بود که کمتراز مرز 50درصدی است و اقتصاددانان عموما آن را آستانه ابرتورم می­دانند . به­گفته این بانک ، تورم سالانه درسال گذشته 686 درصد بود که نسبت­ به ­سال قبل از آن سه ­هزاردرصد کاهش داشت. نرخ افزایش قیمت­ها باعث شد که بیشتر مشاغل ونزوئلا به ­استفاده از دلار روی ­بیاورند. دلاری که اکنون برای حدود دوسوم کل معاملات دراین­کشور استفاده می­شود. بانک مرکزی نیز برای حمایت­از بولیوار مداخله کرده است. کردیت سوئیس گفت : کلید بهبود اخیر تورم ، مداخله بانک مرکزی در بازار ارز بوده است که نرخ ارز را مهار می­کند.

به­گفته رصدخانه مالی ونزوئلا (OVF) که یک نهاد غیردولتی است که افزایش قیمت­ها را کمی متفاوت    اندازه­گیری می­کند ، تورم شدید درسال 2017 آغازشد و متوقف نشده است ، و این سومین دوره طولانی تورم در تاریخ است که تنها نیکاراگوئه در اواخر دهه 1980 و یونان درطول جنگ­جهانی دوم از آن شدیدتر بوده­اند.

ازنظر لوئیس سالامانکا ، دانشمند علوم سیاسی و استاد دانشگاه تغییر مسیر مادورو ناشی از تغییرات ایدئولوژیک نیست ، بلکه ناشی از عملگرایی لازم برای ماندن در میرافلورس (کاخ ریاست­جمهوری ونزوئلا) است. مادورو هنوز در ایدئولوژی خود یک جاویستا (طرفدار و پیرو هوگوچاوس رئیس­جمهور سابق ونزوئلا) است. اما او همچنین یک فرصت­ طلب با ذهنی حیله­گر است. او با ورق­های خود بازی می­کند تا ببیند کشور چه واکنشی نشان می­دهد و توانسته است در راستای کمپین «ونزوئلای اصلاح­شده» حرکت کند.

نیکلاس مادورو رئیس­جمهور ونزوئلا در توئیتی به ­تازگی اعلام کرد که «زمان بهبود اقتصادی ونزوئلا فرارسیده است ! اما حقوق­ها و مستمری­ها را باسرعت مطمئن و با بولیوار ارگانیک بهبود می­دهیم و این روند متوقف نخواهد شد.»

کارشناسان برآورد می­کنند که در 9سال دوره ریاست­جمهوری مادورو ، اقتصاد ونزوئلا بیش­از 80درصد کوچک شده است . علل آن به­طور گسترده موردبحث قرار گرفته است. ورشکستگی صنعت­نفت ، خویشاوندسالاری ، افزایش مخارج عمومی بدون افزایش ظرفیت تولید ، اختلاس میلیاردها دلار از منابع عمومی ، مصادره ، متمرکزشدن اقتصاد و کنترل­های متعدد بربخش تجاری مهم­ترین موضوعاتی هستند که به­عنوان دلیل ضعف شدید اقتصاد ونزوئلا شناخته می­شوند.

بحران اقتصادی خانوارهای ونزوئلا درسال 2016 به نقطه اوج خود رسید. درآن سال 70درصد از آن­ها           به­ طورمتوسط هشت کیلوگرم وزن کم کردند. بسیاری در بهترین­حالت می­توانستند فقط یک­بار در روز غذا بخورند. عکس­ها و فیلم­هایی از مردم درحال خوردن زباله در شبکه­ های اجتماعی دست­به­دست می­شود و این اتفاق هنوز در برخی شهرهای این کشور دیده می­شود.

درسال 2018 ، یک­سال پس­از اجرای تحریم­ های ایالات متحده علیه مقامات ونزوئلا ، مادورو شروع­به نشان­دادن اولین نشانه ­های عملگرایی کرد. درهمان­سال ، او یک برنامه بهبود اقتصادی را اعلام کرد که شامل هزینه­های عمومی بیشتر ، مالیات­های مرتبط با خرید محصولات و انعطاف­پذیری جزئی نرخ ارز میشد . تصمیم­گیری­ها در سال­های بعد ادامه یافت . او کنترل­های اصلی اعمال­شده برتولید و قیمت­ها را تعدیل کرد ، اجازه داد  دلاری­ سازی مبادلاتی پیش برود ، راه را برای ترانزیت رایگان محصولات در گمرک بازکرد و به­تازگی درگیر تبدیل پولی شده است. برای هنکل گارسیا ، مدیر شرکت مشاوره اکونومتریکا ، این تغییر لزوما درمورد اقدامات اساسی نیست ، بلکه درمورد تغییرموضع است . او معتقد است کاهش کنترل­ها در نظام اقتصادی نشانه ­هایی از بهبود را نشان می­دهد.

بااین­حال ، گارسیا معتقد است که اثر برگشتی همه­گیری عامل اصلی رشد اقتصادی درسال 2021 بود او     می­گوید : «این بیماری همه­گیر باعث شد که اقتصاد درسال 2020 به­طور قابل­توجهی منقبض شود.زمانی­که قرنطینه انعطاف­پذیر شد ، ما به­سطوح قبلی بازگشتیم و این موضوع موجب رشد اقتصادی شد . اگر درسال 2022 رشد 15درصدی داشته باشیم ، که به­نظر محتمل است ، و رشد سال 2021 را به­آن اضافه کنیم ، بازهم امسال اقتصادی کوچکتر از سال 2019 خواهیم داشت. بااین­حال ، صحبت درمورد بهبود اقتصادی بدون ارائه زمینه مناسب به­نظر من نارمبوط است.»

همچنین کارشناسان تنها بخش­هایی را که نشانه­های بهبودی را نشان داده­اند . بخش بازرگانی و واردات می­دانند و نشانه ­هایی وجود دارد که بخش­های تولیدی و صنعتی عملا رشد خاصی نداشته­اند . آنها موافق هستند که رشد شکننده است زیرا سیاست­ها فاقد تغییرات نهادی و سیاست­های کلان اقتصادی منسجم برای حمایت­از رشد پایدار است. مادورو معمولا تصمیم­های متناقضی می­گیرد. او کنترل­ها را انعطاف­پذیر می­کند اما همزمان    هزینه ­های عمومی را افزایش می­دهد که به ­نوبه­ خود باعث افزایش پول غیرارگانیک و افزایش تورم می­شود.

ازسوی­دیگر ، نتایج این رشد هنوز به­تمام سطوح جامعه نرسیده است . یک مطالعه توسط پژوهشگاه      سیاست­گذاری آنووا که در ششم ماه می منتشر شد ، نشان داد که بهبود وضعیت اقتصادی ، درآمد فقیرترین افراد را افزایش نداده است ، درحالی­که 10درصد ثروتمندترین ، بیشترین بهره را از بهبود وضعیت اقتصادی برده­اند.

عمر زامبرانو ، اقتصاددان و بنیان­گذار آنووا ، توضیح می­دهد که این بهبود نسبی تنها شکاف نابرابری را افزایش داده است . فعالیت ­های تولیدی که درحال فعال­شدن هستند باعث ایجاد شغل یا بهبود قابل­توجهی در حقوق و مزایا نمی­شوند ، و به ­همی ن­دلیل بخش زیادی از جامعه ونزوئلا ازاین بهبودها بی­نصیب خواهند بود.

مطمئنا دسترسی به خدمات و فرصت­های مرتبط­با مشاغل در کاراکاس با واقعیت ونزوئلایی­هایی که در سایر نقاط کشور زندگی می­کنند در تصاد است . براساس آخرین نظرسنجی مؤسسه اکووی که به­وسیله دانشگاه کاتولیک آندرس به­بو و در سپتامبر گذشته منتشر شد و پژوهشی را بین فوریه و مارس انجام داده است. 5/94درصد از مردم ونزوئلا از نظر درآمد فقیر هستند و 6/76درصد در فقر شدید زندگی می­کنند.

اقتصاد می­تواند دراین سیستم رشد کند ، اما گارسیا هشدار می­دهد : «بدون نهادهای مرتبط ، محدودیت­های زیادی برای بهبود وجود دارد. تعریف حد نهادهای موردنیاز غیرممکن است . عناصر محدودکننده زیادی وجود دارد ، به­عنوان­مثال ، بخش خدمات شهری یکی از این محدودیت­هاست. اگر وضعیت برق و شبکه انتقال آن بهبود یابد ، به­تنهایی وضعیت کشور را با بهبود قابل­توجهی روبه­رو می­کند. اگر یک تغییر سیاسی همراه با اصلاحات نهادی با بازیگران جدیدی که اعتماد را به­وجود می­آورند، وجود داشته باشد ، پتانسیل ونزوئلا را       به­حداکثر می­رساند.»

درهمین­زمینه لئوناردو ورا استاد اقتصاد دانشگاه مرکزی ونزوئلا در کاراکاس می­گوید : «این افزایش تعرفه­ها ، حقوق و مالیات­ها در اقتصادی که به­سختی توانسته نیروهای محدودی را برای هدایت بهبودی کم­رمق خود گرد آورد ، حماقت حاکمیتی است ونزوئلا به­تازگی بدترین فاجعه اقتصادی را در این قاره تجربه کرده است.»

اما هیچ نشانه­ای مبنی­بر علاقه مادورو به تغییرات نهادی وجود ندارد. برعکس ، به­نظر می­رسد که اقدامات خصوصی­سازی او با هدف­رساندن مقداری اکسیژن به اقتصاد ، بهبود وجه خود در فضای بین­المللی و نشان­دادن اینکه اقتدارگرایی درکشور ممکن است کارساز باشد و حتی باعث رشد آن شود ، باشد. همه این­ها با این­فرض است که دریک محیط باثبات­تر (با دلایل کمتری برای اعتراض) ماندن در قدرت آسان­تر خواهد بود.

سالامانکا هشدار می­دهد که مادورو نیازی به­بهبود وجهه مردمی اسفناک خود ندارد زیرا «او به رقابت انتخاباتی وابسته نیست. مادورو به کنترل دولت ، دادگاه عالی ، دادگستری و نیروهای مسلح متکی است . او همچنین خاطرنشان می­کند که محبوبیتش از زمان آغاز دوره ریاست­جمهوری­اش ، یعنی 9سال پیش ، پایین بوده و اکثر مردم ونزوئلا هیچ تمایلی به او و ریاست­جمهوری­اش ندارند ، غیرممکن است که رئیس­جمهوری با وضعیتی اینگونه در دیگاه عمومی ، در انتخاباتی رقابتی پیروز شود.»

اقدامات اجراشده نشان نمی­دهد که مادورو درنظر دارد در انتخاباتی شرکت کند که حداقل الزامات دموکراسی را برآورده کند. اما یک اقتصاد کارآمدتر می­تواند تاحدودی ناراحتی مردم را تسکین دهد ، اما او دولت را به­عنوان ابزاری برای تداوم خود در قدرت ، به هر طیفی ، کنترل می­کند.

• نیکلاس مادورو در کنگره این کشور گفت که اقتصاد در سه­ماه سوم سال گذشته 6/7درصد رشد کرد و احتمالا درکل سال 2021 بیش­از چهاردرصد رشد کرده و این موضوع را یک دستاورد شگفت­انگیز خواند.
• اتفاقات کنونی در جهان به­نفع اقتصاد فروپاشیده ونزوئلا نیز بوده است . افزایش قیمت نفت برای دولت تسکین مالی بوده و باعث بهبود شگفت­انگیز موقعیت دیپلماتیک این کشورشده است . واضح­است نشانه این موضوع ، اعلامیه اخیر دولت جوبایدن برای کاهش محدودیت­های شرکت­نفت شورون برای اکتشاف نفت در ونزوئلاست.
• عمر زامبرانو ، اقتصاددان و بنیان­گذار آنووا ، توضیح می­دهد که این بهبود نسبی تنها شکاف نابرابری را افزایش داده است . فعالیت­های تولیدی که درحال فعال­شدن هستند باعث ایجاد شغل یا بهبود     قابل­توجهی درحقوق و مزایا نمی­شوند ، و به­همین­دلیل بخش زیادی از جامعه ونزوئلا از این بهبودها بی­نصیب خواهند بود.

آیا آنچه درحال­حاضر در ونزوئلا اتفاق می­افتد یک رونق واقعی در مراحل جنینی خود است ؟ همه­چیز به این واقعیت وابسته است که واشنگتن چه اقداماتی درمورد صنعت نفت این کشور انجام خواهد داد. دراین میان ، کارشناسان معتقدند که تصور ونزوئلایی­ها از بهبود چیزی جز امید نیست. سالامانکا وضعیت کنونی را با اثر تونل مقایسه می­کند : «شما دریک تونل طولانی ، درصف بی­پایان وسایل نقلیه هستید که حرکت نمی­کند . ساعت­ها می­گذرد. شما در پشت تعداد زیادی ماشین هستید . ناگهان خط حرکت می­کند. چه اتفاقی برای درک شما می­افتد ؟ تغییر ایجاد می­شود و شما فکر می­کنید که دارید حرکت می­کنید و این کابوس درحال اتمام است. اما ساعت­ها می­گذرد و هنوز درون تونل هستید. این یک توهم بود. ما هنوز درون تونل گیر کرده­ایم.»

مرتبط: 
 

موضوع سفر نیکلاس مادورو به تهران | شنبه رئیس جمهور ونزوئلا با رئیسی دیدار می کند

«مادورو» شنبه به ایران می‌آید.