وقتی فیل‌‌ها می‌جنگند، علف‌‌ها لگدمال می‌‌شوند

به نوشته روزنامه نیویورک‌‌تایمز، چند ماه قبل، آنها در مانورهای حافظ صلح که توسط ارتش آزادی‌‌بخش خلق چین برگزار می‌‌شد، شرکت کردند و در سال۲۰۲۰، تایلندی‌‌ها اهداف خود را گسترده‌‌تر و توافق‌‌نامه‌‌ای را امضا کردند تا دانشجویانشان در یک آکادمی دفاعی در مسکو آموزش ببینند. چشم‌‌انداز ژئوپلیتیک پس از تهاجم اوکراین اغلب به یک جنگ سرد جدید تشبیه شده است. درحالی‌که دشمنان اصلی همان‌‌ها هستند، ایالات متحده، روسیه و به‌طور فزاینده‌‌ای چین، نقش‌‌‌‌ها را به‌شدت در جهان تغییر داده است؛ نظم جهانی که برای بیش از سه‌چهارم قرن ادامه داشت.

دولت‌هایی که جمعیتشان بیش از نیمی از بشریت را نمایندگی می‌‌کنند، از جانبداری خودداری کرده‌‌اند و از استانداردهایی مانند «ما-در مقابل آنها» که مشخصه بیشتر دوران پس از جنگ جهانی دوم بود، اجتناب کرده‌‌اند. در رای‌‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل در ماه جاری مبنی بر تعلیق روسیه از عضویت در شورای حقوق بشر، ده‌ها کشور از جمله تایلند، برزیل، آفریقای جنوبی، مکزیک و سنگاپور رای ممتنع دادند. (قطعنامه به هر حال تایید شد.) بخش‌هایی از آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین که زمانی میدان‌‌های جنگ نیابتی ابرقدرت‌ها بودند، استقلال خود را به خطر می‌‌انداختند. بازگشت یک بلوک از کشورهای غیرمتعهد به دوره‌ای بازمی‌‌گردد که در آن رهبران جنبش پسااستعماری در برابر اینکه سرنوشت خود توسط امپریالیسم شکل گرفته بود، مقاومت کردند. در آن زمان همچنین به اعتماد به نفس کشورهای کوچک‌تر که دیگر به یک حامی ایدئولوژیک یا اقتصادی وابسته نیستند، اشاره می‌شد که راه خود را طی می‌‌کنند. زاخاری ابوزا، متخصص امنیت در کالج ملی جنگ در واشنگتن می‌گوید: «بدون شک، کشورهای جنوب شرقی آسیا نمی‌‌خواهند وارد یک جنگ سرد جدید شوند یا مجبور به جانبداری در رقابت قدرت‌های بزرگ شوند.» او می‌‌افزاید: همان‌طور که خود آنها می‌‌گویند، در آسیای جنوب‌شرقی، وقتی فیل‌‌ها می‌جنگند، علف‌‌ها لگدمال می‌‌شوند.»

ابوزا تصریح کرد: «مجبور به همسو شدن با یک قدرت یا قدرت‌های دیگر، بسیاری از کشورها را در سرتاسر جهان در پایان جنگ سرد به‌شدت فقیر و توسعه‌نیافته باقی گذاشت.» در نتیجه، حتی ایالات متحده، فاتح جنگ سرد نمی‌‌تواند روی حمایت برخی از شرکای سنتی خود در محکومیت صریح روسیه به‌دلیل حمله به یک کشور مستقل و دموکراتیک حساب کند. مداخله ناتو در لیبی در سال۲۰۱۱ و حمله آمریکا به عراق در سال۲۰۰۳ بی‌‌اعتمادی به غرب را افزایش داده است. هر دو اقدام نظامی باعث شد تا سال‌ها پس از آن، کشورهای آن مناطق با پیامدهای سیاسی دست و پنجه نرم کنند. اِبنزر اوبادار، کارشناس ارشد مطالعات آفریقا در شورای روابط خارجی می‌‌گوید: «نکته اصلی این است که کشورهای آفریقایی از سوی کشورهای غربی که متهم به عدم رعایت مسائل اخلاقی درباره حاکمیت خود هستند، در برابر آنها احساس بی توجهی می‌‌کنند.»

اندونزی، یک دموکراسی گسترده که زمانی توسط یک دیکتاتور مورد علاقه ایالات متحده به‌دلیل موضع ضد کمونیستی خود اداره می‌‌شد، گفته است که از ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌جمهوری روسیه، زمانی که این کشور میزبان نشست‌‌های گروه۲۰ در سال جاری باشد، استقبال خواهد کرد. همچنین در رای‌‌گیری سازمان ملل برای حذف روسیه از شورای حقوق بشر، رای ممتنع داد. تام لمبونگ، وزیر بازرگانی سابق اندونزی می‌‌گوید: «دولت ما استراتژی سوال‌‌برانگیزی را در جهت نادیده گرفتن بزرگ‌ترین زلزله ژئوپلیتیک ۷۰ سال اخیر در دستور کار قرار داده است و به‌عنوان رئیس امسال گروه ۲۰ کاری کرده که ذهن مرا به‌شدت آشفته کرده است.»

دیگر متحدان ایالات متحده تصمیم خود را (مبنی بر حمایت یا نادیده گرفتن اقدامات روسیه) به این دلیل اعلام کرده‌‌اند که آمریکا سال‌های سال است که در عرصه جهانی غایب است. سال گذشته، زمانی که چین دیپلماسی واکسن خود را در سراسر جهان گسترش داد، ایالات متحده در ابتدا دست به احتکار واکسن برای کشور خود زد و مردم جهان را از واکسن آمریکایی محروم کرد. پیش از آن، در دوران ریاست‌‌جمهوری دونالد جی.ترامپ، ایالات متحده از شراکت ترانس پاسیفیک یک پیمان تجاری گسترده که برای مقابله با شیوه تجارت چین بود، خارج شد. کشورهایی مانند ویتنام که شهرت خود را برای پیوستن به آن به خطر انداخته بودند، بار دیگر از سوی واشنگتن مورد خیانت قرار گرفتند.

مکزیک، متحد دیرینه ایالات متحده بر بی طرفی خود تاکید کرده و رئیس‌‌جمهور آن کشور یعنی آندرس مانوئل لوپز اوبرادور تحریم‌‌های روسیه را رد کرده است. «تونی پایان» از موسسه سیاست عمومی بیکر دانشگاه رایس می‌‌گوید: «بی‌‌طرفی مکزیک بدون جانبداری نیست. مکزیک انگشت در چشم واشنگتن کرده است.» حدود یک‌سوم جای سفیران آمریکا در آمریکای لاتین و دریای کارائیب خالی مانده است. جاهای خالی شامل برزیل، بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه و کشور قاره آمریکاست. ولادیمیر رووینسکی، استاد دانشگاه آیسیسی در کالیِ کلمبیا می‌‌گوید: «بسیاری در آمریکای لاتین متوجه شده‌‌اند که ایالات متحده آنها را در نهایت به حال خود رها می‌‌کند.»

البته روسیه نیز نمی‌‌تواند روی وفاداری خودکار متحدان تاریخی خود حساب کند. جدای از احساس ناخوشایند رفاقت با مسکو، ایدئولوژی آنها دیگر از جذابیت برخوردار نیست. روسیه نه پول نقد و نه نفوذ ژئوپلیتیک اتحاد جماهیر شوروی را دارد. ونزوئلا، سرسخت‌ترین حامی روسیه در آمریکای لاتین، در پی حمله به اوکراین، از هیات بلندپایه آمریکایی پذیرایی کرد. نیکاراگوئه که یکی از اولین کشورهایی بود که از به رسمیت شناختن مناطق جدایی‌‌طلب در شرق اوکراین توسط روسیه حمایت کرد، از آن زمان شور و شوق خود را کاهش داده است. در جریان رای‌گیری سازمان ملل در ماه مارس که حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرد، کوبا به جای حمایت از مسکو، رای ممتنع داد؛ هرچند که این کشور و نیکاراگوئه بعدا تلاش برای بیرون راندن روسیه از شورای حقوق بشر را رد کردند.

رناتا کلر، متخصص کوبا در دانشگاه نوادا رنو می‌‌گوید: «آنها در تلاشند تا یک مرزی را رعایت کنند، مرزی ببین جشن نگرفتن از حمله روسیه به اوکراین و همچنین محکوم نکردن آشکار آن کشور و استدلال به نفع صلح می‌‌کنند.» قابل توجه‌‌ترین طفره رفتن مربوط به آفریقا است که تقریبا نیمی از کشورهایی را تشکیل می‌‌دهند که در رای‌‌گیری ماه مارس سازمان ملل رای ممتنع دادند. سامیه سولوهو حسن، رئیس‌‌جمهوری تانزانیا در مصاحبه‌‌ای با اشاره به حمله روسیه به اوکراین گفت: «ما نمی‌‌دانیم چرا آنها می‌‌جنگند.» اما او به این نکته هم اشاره کرد که مطمئن نیست که این یک تجاوز آشکار در این درگیری باشد.

برای تایلند، تصمیم برای آموزش با نظامیان آمریکایی، روسیه و چین و همچنین خرید تسلیحات از هر کشور، بخشی از تاریخ طولانی آن در ایجاد تعادل بین قدرت‌های بزرگ است. دیپلماسی ماهرانه این امکان را به تایلند داده است تا به‌عنوان تنها کشوری که در منطقه مستعمره نمی‌‌شود، ظهور کند. دور شدن کنونی تایلند از ایالات متحده که زمانی واشنگتن از آن به‌عنوان میدانی برای جنگ ویتنام استفاده می‌‌کرد، همچنین از شجره سیاسی نخست‌‌وزیرشان یعنی پرایوت چان اوچا که هشت سال پیش در یک کودتای نظامی به قدرت رسید، نشأت می‌‌گیرد. پل چمبرز، مدرس امور بین‌‌الملل در دانشگاه نارسوان در تایلند گفت: «اگرچه ممکن است تایلند در حال حاضر به عنوان یک دموکراسی به نظر برسد، اما در قلب خود یک حکومت استبدادی است.

رژیمی مانند تایلند، همراهانی از جمله در مسکو خواهد داشت.» همین امر درخصوص اوگاندا نیز صدق می‌‌کند که تقریبا یک میلیارد دلار کمک آمریکا دریافت می‌کند و متحد اصلی غربی در مبارزه با ستیزه‌‌جویان منطقه‌‌ای است. با این حال، دولت یووری موسوینی، رئیس جمهور اوگاندا توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا به‌دلیل الگوی نقض حقوق بشر مورد انتقاد قرار گرفته است. موسوینی با حمله به مداخله غرب در لیبی و عراق واکنش منفی نشان داد. پسر رئیس‌جمهور هم که فرماندهی نیروهای زمینی کشورش را بر عهده دارد، در توییتی نوشت: «اکثریت بشر (که سفیدپوست نیستند) از موضع روسیه در اوکراین حمایت می‌‌کنند.»

اوگاندا، مانند ده‌ها کشور دیگر به‌دلیل یک شریک تجاری برتر جدید؛ یعنی چین می‌‌تواند مسوولیت صحبت‌هایی از این دست را بر عهده بگیرد. این واقعیت اقتصادی، حتی اگر پکن وعده‌های بیش از تعهد خود بدهد، کشورهایی مانند اوگاندا را که زمانی به ابرقدرت‌های دیگر وابسته بودند، در برابر انتخاب‌‌های ژئوپلیتیک شدیدا محافظت کرده است. کشورهای دارای موقعیت استراتژیک مانند جیبوتی، میزبان کمپ لمونیه، بزرگ‌ترین پایگاه دائمی ایالات متحده در قاره آفریقا، از این دست هستند. چند سال پیش، پس از دعوت اسماعیل عمر گوئله، رئیس‌‌جمهوری این کشور، پکن اولین پایگاه نظامی خارج از کشور خود را در جیبوتی تاسیس کرد. اسماعیل عمر گوئله همچنین وام‌‌هایی از چینی‌‌ها برای کمک به توسعه بنادر، مناطق آزاد تجاری و راه‌‌آهن دریافت کرد. کوبوس ون اِستادن، در موسسه امور بین‌‌الملل آفریقای جنوبی می‌‌گوید: «مشارکت روبه رشد چین به کشورهای آفریقایی سرمایه‌‌گذاری جایگزین، بازارهای جایگزین و ایده‌های جایگزین توسعه را ارائه کرده است. اما اگر این روزها دنیا راحت‌‌تر احساس چند قطبی می‌‌کند، اثرات موج‌‌دار جنگ در اوکراین یادآور این است که جهانی‌‌شدن به سرعت کشورهای دوردست را به هم پیوند می‌‌دهد.» افزایش قیمت جهانی سوخت، غذا و کود که همگی در نتیجه جنگ در اوکراین به وجود آمده است، مشکلات را در آفریقا و آسیا تشدید کرده است.

شرق آفریقا که در حال حاضر با خشکسالی ویرانگر دست و پنجه نرم می‌‌کند، اکنون حداقل ۱۳ میلیون نفر را درگیر گرسنگی شدید دارد. جمعیت‌‌های خارج از اروپا به خوبی می‌‌دانند که پناهندگان آنها - مانند سوری‌‌ها، ونزوئلایی‌‌ها، افغان‌‌ها، سودان جنوبی و روهینگیاهای میانمار- نمی‌‌توانند به‌دلیل استقبال از اوکراینی‌‌های آواره، انتظار استقبال از آنها را داشته باشند. از سویی سازمان‌ها هشدار می‌دهند به‌دلیل مشکلات به‌وجودآمده از بحران اوکراین، کمک‌‌رسانی‌‌ها به کشورهای آسیب‌‌پذیر شکننده می‌‌شود. حسن، رئیس‌‌جمهور تانزانیا با اشاره به روسیه و اوکراین می‌‌گوید: «هنگامی که این کشورها در حال جنگ هستند، همه جهان متاثر می‌‌شوند.»