بانک مرکزی؛ اقتصاد ایران از رکود خارج شد | مردم؛ رکود اقتصادی همچنان پابرجاست

اگر در اقتصاد یک کشور دو دوره 3 ماهه، رشد اقتصادی منفی باشد به این معنی است که آن کشور در رکود اقتصادی به سر می برد. به عبارت دیگر اگر دوره ای داشته باشیم که کاهش معنی دار در تولید، درآمد، اشتغال و تجارت ایجاد شود که بین 6 ماه تا یک سال طول بکشد هم یعنی آن کشور در رکود اقتصادی است.

از سال 1390 تا اواسط 1400، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور منفی  8/4 درصد بوده است. این یعنی نه تنها به سرمایه گذاری کشور اضافه نشده بلکه استهلاک سرمایه از سرمایه گذاری جدید هم بیشتر بوده است. به عبارت دیگر وقتی سرمایه گذاری انجام نشود عملا تولیدی اتفاق نمی افتد. همچنین بخش عمده ای از سرمایه گذاری هایی که در سال های قبل انجام شده به بهره برداری نمی رسد

همه این عواملی که برشمردید در اقتصاد ایران وجود دارد. حال مهم ترین عوامل رکود طولانی دراقتصاد ایران را چه می دانید؟

یکی از مهم ترین عوامل بی ثباتی، محیط کسب و کار است که منجر به عدم امنیت سرمایه گذاری می شود و سرمایه گذاری در کشور کاهش می یابد، زیرا سرمایه گذاری است که مولد است و تولید را ایجاد می کند. اگر از سال 1390 تا اواسط 1400 را در نظر بگیریم، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور منفی  8/4 درصد بوده است. این یعنی نه تنها به سرمایه گذاری کشور اضافه نشده بلکه استهلاک سرمایه از سرمایه گذاری جدید هم بیشتر بوده است. به عبارت دیگر وقتی سرمایه گذاری انجام نشود عملا تولیدی اتفاق نمی افتد. همچنین بخش عمده ای از سرمایه گذاری هایی که در سال های قبل انجام شده به بهره برداری نمی رسد. براساس آمارها حدود 60% از ظرفیت کارخانه ها برای تولید استفاده می شود که عملا 40% بلااستفاده است. یعنی نرخ بهره وری سرمایه در اقتصاد ایران منفی است و حدود منفی 9/0 است.

دلیل استفاده نکردن از ظرفیت سرمایه گذاری های انجام شده، چیست؟

این مشکل برمی گردد به دشواری هایی که بنگاها در تامین مالی دارند و موانع اداری مثل مجوز کسب و کار هم وجود دارد. بنابراین یکی از دلایل تداوم رکود اقتصادی و طولانی شدن آن بحث بی ثباتی در محیط کسب و کار و عدم امنیت سرمایه گذاری است.

موضوع دیگری که این سال ها کمک به رکود کرده، تحریم ها است. واقعیت این است که تحریم، صادرات نفت و کالاهای اساسی مثل فولاد و پتروشیمی را تحت تاثیر قرار داده که به طبع آن با کاهش صادرات و درآمدهای ارزی مواجه شده ایم که با کاهش درآمدهای ارزی با کاهش واردات هم مواجه بودیم. حدودا 85% واردات کشور، مواد اولیه و کالاهای واسطه ای که در تولید استفاده می شود، است. وقتی واردات مواد اولیه کاهش پیدا می کند یعنی در تولید خدشه وارد می شود. بنابراین مشکل تبادلات مالی با دنیا یکی دیگر از عوامل رکود طولانی مدت است.

مهم ترین موضوعی که می توان در طولانی شدن رکود نام برد، بی ثباتی است. یک نمونه شاخص کسب و کار است. ما در 25 کشور منطقه در شاخص فضای کسب و کار بانک جهانی کشور 18ام هستیم. دلیل عمده آن عدم تامین مالی بنگاه ها، مشکلات مالیاتی بنگاه ها و مجوزهای کسب و کار است

البته کرونا هم که در سال های اخیر به وجود آمده به طولانی بودن رکود اقتصادی در ایران کمک کرده است به گونه ای که برخی از صنایع و یا کسب و کارها به ویژه در صنعت گردشگری و بخش خدمات مجبور به تعطیلی شدند. در این میان بسیاری از تقاضا برای کالاها هم کاهش پیدا کرده است. کاهش تقاضا هم به رکود اقتصادی دامن زده است.

موضوع بعدی تورم است. افزایش زیاد هزینه های تولید همراه با افزایش نرخ ارز بسیاری از بنگاه های تولیدی را با مشکل مواجه کرده است. همه می دانیم که اقتصاد ایران یک اقتصاد دولتی است درنتیجه وقتی درامدهای دولت خوب باشد و هزینه های عمرانی که دولت انجام می دهد افزایش پیدا کند، اقتصاد با این کار به حرکت درمی آید. طی سال های گذشته دولت به شدت با کسری بودجه مواجه بوده که تخصیص هزینه های عمرانی کاهش پیدا کرده که از یک طرف زیرساخت ها دچار مشکل می شوند و از طرف دیگر پروژه ها نیمه تمام رها می شوند که تولید در کشور صدمه می بیند. این عواملی است که هم در ایجاد رکود و هم در طولانی شدن رکود تاثیرگذار است. اما از مهم ترین موضوعی که می توان در طولانی شدن رکود نام برد، بی ثباتی است. یک نمونه شاخص کسب و کار است. ما در 25 کشور منطقه در شاخص فضای کسب و کار بانک جهانی کشور 18ام هستیم. دلیل عمده آن عدم تامین مالی بنگاه ها، مشکلات مالیاتی بنگاه ها و مجوزهای کسب و کار است که در حال حاضر اقداماتی در این زمینه در حال انجام شدن است. البته اخیرا طبق آمار بانک مرکزی، در 3 ماهه اول و دوم سال 1400 رشد اقتصادی ایران مثبت بوده که طبق تعریف در سال 1400 از رکود خارج شدیم، آیا این که برداشت فعالان اقتصادی و مردم این است که از رکود خارج شدیم یا نه! یک بحث دیگر است.

بله دقیقا بحث اینجاست! آن چه که در اقتصاد کوچه و بازار دیده می شود همچنان رکود پابرجاست؛ تفاوت دیدگاه بانک مرکزی با اقتصادی که مردم آن را لمس می کنند در چیست؟

ببینید، بین احساسی که مردم و بنگاه ها و فعالان اقتصادی دارند با  آن چه که به عنوان تعاریف گفته می شود متفاوت است و این تفاوت ناشی از آن است، آماری که بانک مرکزی و مرکز آمار ارائه می کنند بیشتر مبتنی بر تعاریفی است که متعارف است و در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد؛ ولی مردم این تفاوت را باید در زندگی خود ببینند، اما وقتی مردم مرتبا مشاهده می کنند که برخی از کالاها با کمبود مواجه است یا تورم بالا یا بیکاری افزایش پیدا کرده، احساس رکود اقتصادی می کنند.

تاب آوری اقتصادی یک کشور به تولید و اقتصاد درونزای برون گرا برمی گردد. یعنی باید متکی به منابع انسانی و طبیعی خود باشیم ولی نگاه ما به تولید باید تولید صادراتی باشد تا بتواند با محصولات دنیا رقابت کند. بنابراین با تولید صادراتی می توانیم با اقتصاد جهانی ارتباط بیشتری داشته باشیم

پیامدهای عمده بحران رکود اقتصادی در ایران چه خواهد بود؟

وقتی تولید در کشور کاهش پیدا می کند، درآمد سرانه کشور هم کم می شود و رفاه اقتصادی جامعه وضعیتش نامناسب می شود؛ بنابراین بزرگترین پیامد رکود طولانی، کاهش رفاه اقتصادی در کشور است.

آیا رکود اقتصادی ایران را می‌توان به تحولات منطقه مربوط دانست؟

البته تحریم یکی از دلایل رکود است و یکی از دلایل تحریم هم موضوع تحولات منطقه است. مشکلات سیاسی که قدرت های بزرگ دنیا با ایران دارند، دقیقا هدفشان به چالش کشیدن اقتصاد است.

در شرایط کنونی برخی از سازمان های بین المللی معتقدند که اقتصاد ایران در حال فروپاشی است، به نظر شما آیا اقتصاد ایران در حال فروپاشی است؟

قطعا اقتصاد ایران در حال فروپاشی نیست. ایران رکود اقتصادی داشته اما در سال 1400 از رکود خارج شده است که این نشان دهنده منفی بودن این حرف ها است.

البته بنابر تعاریف نه واقعیت در جامعه! بگذریم، در حال حاضر اقتصاد ایران به گونه ای مشاهده می شود که نیاز به دسترسی اقتصاد جهانی به عنوان یک ضرورت گفته می شود؛ راه های دست یابی به اقتصاد جهانی را  چه می دانید؟

برای این که اقتصاد ما مقاوم شود بایستی اقتصاد مقاومتی و تاب آوری اقتصادی را در کشور گسترش دهیم. تاب آوری اقتصادی یک کشور به تولید و اقتصاد درونزای برون گرا بر می گردد. یعنی باید متکی به منابع انسانی و طبیعی خود باشیم ولی نگاه ما به تولید باید تولید صادراتی باشد تابتواند با محصولات دنیا رقابت کند. همچنین بهره وری در کشور باید افزایش یابد که بخشی از رشد اقتصادی ناشی از بهره وری است. بنابراین با تولید صادراتی می توانیم با اقتصاد جهانی ارتباط بیشتری داشته باشیم.  

مینا هرمزی