راه نجات جهان | چشم امید به «دیوار سبز بزرگ‌آفریقا» (GGW)

دیوار سبز بزرگ»[1] یا «دیوار سبز بزرگ صحرا و ساحل»[2] پروژه‌ای است که توسط اتحادیه آفریقا رهبری می‌شود و در ابتدا به عنوان راهی برای مبارزه با بیابان‌زایی در منطقه ساحل در نظر گرفته شد. این برنامه از همان زمان آغاز، با کاشت درختان و ایجاد دیواری سبز در سراسر ساحل با هدف ایجاد موزاییکی از مناظر سبز و سرزنده در سراسر آفریقای شمالی به عنوان برنامه‌ای مطرح شد که تکنیک‌های برداشت آب، حفاظت از فضای سبز و بهبود شیوه ‌های استفاده از زمین‌های بومی را ترویج می‌کند.

این منطقه از آفریقا، زمانی سرزمینی سرسبز و حاصل خیز بود اما در 30 سال گذشته، به دلیل وقوع خشکسالی های طولانی مدت، تغییرات آب و هوایی و فعالیت های کشاورزی بیش از حد و نامناسب به شدت تغییر کرده است.

بیش از 80 درصد از زمین های منطقه در حال حاضر تخریب شده است که این امر، به بروز شرایط قحطی مکرر کمک می کند، زیرا بیشتر جمعیت برای کار به کشاورزی دیم متکی هستند.

این پروژه، در واقع، پاسخی به اثرات مخرب ناشی از تخریب منابع طبیعی و خشکسالی در مناطق روستایی منطقه است. هدف اصلی این برنامه، کمک به کشورهای منطقه برای کاهش اثرات ناگوار محیطی، سازگاری با تغییرات آب و هوایی و همچنین بهبود امنیت غذایی است. انتظار می رود جمعیت ساحل تا سال 2039 دو برابر شود و این موضوع بر اهمیت حفظ تولید مواد غذایی و حفاظت از محیط زیست در این منطقه تاکید دارد.

در دهه 1950، کاشف بریتانیایی، «ریچارد سنت بارب بیکر»[3] سفری به صحرا انجام داد. «سنت بارب» در طول سفر ۴۰ هزار کیلومتری خود پیشنهاد ایجاد یک «جبهه سبز» را ارائه داد تا به عنوان یک حائل درختی به عمق 50 کیلومتر (30 مایل) عمل کند تا صحرای در حال گسترش را مهار کند.

این ایده، سال ها مسکوت ماند تا این که بار دیگر در سال 2002 در نشست ویژه سران کشورهای منطقه در «اِن‌جامنا» پایتخت چاد که به مناسبت روز جهانی مبارزه با بیابان زایی و خشکسالی برگزار شد، بار دیگر مطرح گشت. سپس در ژوئن 2005 این طرح در کنفرانس رهبران و سران کشورهای عضو جامعه کشورهای ساحل- صحرا در طول هفتمین جلسه عادی خود در اواگادوگو، پایتخت بورکینافاسو تصویب شد و اتحادیه آفریقا هم در سال 2007 آن را به عنوان «دیوار سبز بزرگ برای صحرا و ابتکار ساحل» (GGWSSI) تأیید کرد.

طرح« دیوار سبز بزرگ آفریقا» که در اصل یک طرح درخت کاری بود، به یک ابزار برنامه‌نویسی توسعه تبدیل شد. در سال 2007، این پروژه به سمت مقابله با اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی تخریب زمین و بیابان زایی هدایت شد و چندی بعد، کشورهای بورکینافاسو، جیبوتی، اریتره، اتیوپی، مالی، موریتانی، نیجر، نیجریه، سنگال، سودان و چاد «آژانس پان آفریقایی دیوار سبز » (PAGGW) را پایه ریزی کردند.

در جریان کنفرانس وزیران آفریقا که سپتامبر 2012 برگزار شد نیز یک استراتژی هماهنگ منطقه ای در مورد محیط زیست به تصویب رسید و در آن عنوان شد: «دیوار سبز بزرگ آفریقا یک برنامه شاخص است که برای رسیدن به هدف کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد توسعه پایدار و “دنیای خنثی در زمینه تخریب زمین” کمک خواهد کرد.

در سال 2014، اتحادیه اروپا و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، با همکاری کشورهای آفریقایی و دیگر شرکای منطقه‌ای، برنامه اقدام علیه بیابان‌زایی را برای ایجاد GGWSSI راه‌اندازی کردند و نیجریه نیز یک آژانس موقت را برای حمایت از توسعه دیوار سبز بزرگ بنیان نهاد.

محرکی برای رفاه، صلح و پایداری

با توجه به برگزاری COP26 و تعهدات جهانی در زمینه مبارزه با تغییرات آب و هوایی، اکنون زمان آن فرا رسیده است که کشورها به برنامه های زیست محیطی خود گردن نهند. البته بسیاری از آنها این کار را انجام می دهند و کشورهای در حال توسعه از جهات مختلف، رهبری جریان را بر عهده دارند. این کشورها معمولاً کمترین سهم را در آلودگی و تخریب محیط زیست جهان برعهده دارند اما بیشترین آسیب را از اثرات ناگوار آن متحمل می شوند.

در میان ابتکارات متعددی که برای بازگرداندن تغییرات آب و هوایی در سراسر سیاره زمین مطرح شده است، دیوار سبز بزرگ آفریقا (GGW) بسیار متمایز است. این یک ابتکار تحت رهبری آفریقایی ها و متعلق به آفریقایی ها با یک بلندپروازی آشکار است که ایجاد یک کمربند درختی به طول 8000 کیلومتر از سنگال در غرب تا جیبوتی در شرق را در بر می گیرد و پس از تکمیل، به بزرگترین تلاش زیست محیطی و توسعه در این قاره تبدیل خواهد شد. این اقدام در سال 2007 توسط اتحادیه آفریقا برای توقف تجاوز به صحرا و مبارزه با بیابان زایی ناشی از تغییرات آب و هوایی طراحی شد.

در ابتدا؛ 11 کشور سنگال، موریتانی، مالی، بورکینافاسو، نیجر، نیجریه، چاد سودان، اریتره، اتیوپی و جیبوتی در این ابتکار عمل عضویت داشتند ولی به زودی10 کشور دیگر شامل غنا، کامرون، الجزایر، بنین، کیپ ورد، مصر، گامبیا، لیبی، سومالی و تونس هم به آن ها افزوده شدند.

بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی نیز از تعدادی از حوزه‌های ابتکار عمل حمایت می‌کنند، مانند فعالان حوزه مالی آب و هوا (صندوق آب و هوای سبز و تسهیلات جهانی محیط‌زیست)، بانک‌های توسعه ای (بانک توسعه آفریقا و بانک جهانی)، آژانس‌های همکاری دوجانبه (Agence Française de Développement)، سازمان های وابسته به ملل متحد (سازمان غذا و کشاورزی) یا اتحادیه اروپا.

طبق کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان زایی (UNCCD) دیوار سبز آفریقا سه هدف اصلی را دنبال می کند: احیای 100 میلیون هکتار از زمین‌ های تخریب شده، توقف انتشار 250 میلیون تن کربن و ایجاد 10 میلیون شغل سبز در مناطق روستایی.

با گذشت بیش از یک دهه، اینک دیوار سبز بزرگ آفریقا از یک طرح درخت کاری ساده به یک برنامه جامع توسعه روستایی با 18 میلیون هکتار زمین بازسازی شده و 350 هزار فرصت شغلی ایجاد شده است. دیوار همچنین شامل یک شتاب دهنده است که ارائه کمک های مالی، ایجاد ظرفیت ها و ردیابی پیشرفت ابتکار را تسهیل می کند.

با این حال، کاشت درختان برای متوقف کردن بیابان‌زایی فقط یک جوانه کوچک در جنگل سرسبز فرصت های ارائه شده توسط دیوار سبز است. در واقع، این مداخله مبتنی بر اکوسیستم، آماده رونمایی به عنوان یک ابزار کارآمد در تلاش برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی جهانی است.

جنگل‌ها که توسط ابتکار سازمان ملل متحد REDD+ (کاهش انتشارات ناشی از جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها) به کار گرفته شده‌اند، مخزن‌های حیاتی کره زمین برای جذب کربن هستند و پتانسیل سازگاری با تغییرات آب و هوایی و به طور خاص EbA (سازگاری مبتنی بر اکوسیستم) نیز در این طرح دلگرم کننده است.

علاوه بر این، دیوار می‌تواند تأثیر اقتصادی- اجتماعی قدرتمندی بر جوامع ساکن در منطقه صحرا – ساحل ایجاد کند که به دلیل درگیری‌های مداوم، خشکسالی، خطر تروریسم، کمبود مواد غذایی و سایر شرارت‌های مکرر فرسوده شده‌اند.

این ابتکار همچنین از جوامع برای افزایش بهره برداری از زمین های حاصلخیز، استفاده از فرصت های اقتصادی، افزایش امنیت غذایی جوامع از طریق به دست آوردن مواد غذایی از جنگل ها یا توسعه محصولات هوشمند آب و هوایی و فراتر از آن حمایت می کند. این یک نمونه قابل توجه از مطالب کتاب های درسی و یک راه حل مبتنی بر طبیعت است که اکوسیستم های جنگلی را به روشی پایدار و مقرون به صرفه، به یک اهرم کلیدی برای رفاه انسان تبدیل می کند.

در واقع، شاید یکی از برجسته‌ترین نتایج شکل گیری دیوار سبز بزرگ آفریقا، پس از تکمیل، این باشد که این ابتکار آماده تبدیل شدن به فانوس دریایی پایداری در قاره آفریقا و در سراسر جهان است و تغییر رویکرد بشر را در نحوه ارتباط بشر با طبیعت، بسیج منابع مالی سبز و آب و هوا، ظرفیت سازی برای جوامع محلی در زمینه مدیریت پایدار زمین، بهبود امنیت غذایی، توسعه شیوه های نوآورانه مانند کشاورزی و جنگل‌داری و بسیاری از نمونه های دیگر در مورد چگونگی استفاده از نیروهای طبیعت توسط بشر را مشخص خواهد ساخت.

در مجموع، در منطقه ای که به دلیل درگیری ها و مهاجرت اجباری ویران شده است و اغلب این پدیده ها نیز به دلیل منابع کمیاب طبیعی رخ می دهند، دیوار سبز بزرگ آفریقا می تواند صلح، رفاه و پایداری را برای این کشورها به ارمغان آورد .

اکنون، کشورهای آفریقایی فرصتی درخشان دارند تا به جامعه جهانی ثابت کنند چگونه انسان و طبیعت می توانند برای حل برخی از بزرگترین چالش های نسل ما با یکدیگر همکاری داشته باشند.

  دیوار سبز 8000 کیلومتری با بیابان زایی مبارزه می کنند

کشورهای آفریقایی با ایجاد دیوار سبز 8000 کیلومتری، آینده روشن‌تری را برای جوانان روستایی و فرصتی برای احیای کل جوامع فراهم می کنند. «مونیک باربوت»، دبیر اجرایی کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با بیابان زایی ضمن اعلام مطلب فوق می‌گوید: «این طرح می تواند جوانان را حول یک طرح بلندپروازانه مشترک و حماسی در سراسر مرزهای ملی و در سراسر آفریقا متحد کند: خلق یک شگفتی جهانی در قرن بیست و یکم.»

امروزه 21 کشور آفریقایی در ساخت دیوار سبز همکاری می کنند و تخمین زده می شود 18 درصد این طرح تکمیل شده باشد. براساس آمارهای موجود، بیش از 12 میلیون درخت در سنگال کاشته شده است و در اتیوپی 15 میلیون هکتار از زمین های تخریب شده، بازسازی شده است. شیوه های برداشت آب باران و کار جوامع محلی، زیرساخت سبز را حفظ خواهد کرد. دانشمندان هنوز در مورد تأثیر آب و هوای این تلاش عظیم بحث می کنند.

منطقه ساحل سرشار از منابع انسانی، فرهنگی و طبیعی فراوان است که پتانسیل فوق العاده ای برای رشد سریع در خود نهفته دارد. این منطقه با جمعیتی بیالغ بر 300 میلیون نفر و روند رو به رشد شهرنشینی، فرصت های بسیار زیادی از جمله تنوع اقتصادی، توسعه زنجیره ارزش و بهبود معیشت را در اختیار بازار جهانی قرار می دهد. با وجود این، ساحل، مانند بسیاری از نقاط جهان، خود را در میان شرایط اضطراری آب و هوایی، با تخریب شدید زمین، خشکسالی و بیابان زایی روبرو می بیند که در مجموع این رخدادها، به کمبود زمین های قابل کشت برای کشاورزی، مراتع، و آب برای دامداری منجر شده اند.

اکنون UNDP و «آژانس پان آفریقایی دیوار سبز بزرگ» برای سبز کردن ساحل با هدف فراهم ساختن زمینه های معیشت پایدار با یکدیگر همکاری نزدیک دارند. این توافق نشان دهنده تعهد قاطع برنامه توسعه ملل متحد و «آژانس پان آفریقایی دیوار سبز بزرگ» برای قرار دادن منطقه در مسیر درست است. این تفاهم نامه بر اساس جاه طلبی ها و انتظارات بالای هر دو سازمان برای پیشبرد ابتکار دیوار سبز بزرگ آفریقا، تقویت ظرفیت نهادی آژانس پان آفریقایی و کمک به دستیابی به اهداف توسعه پایدار (SDGs) در دستور کار اتحادیه آفریقا تا سال 2063 قرار دارد.

«ابراهیم سعید»، دبیر اجرایی آژانس پان آفریقایی دیوار سبز بزرگ می گوید: «ما از مشارکت برنامه توسعه ملل متحد استقبال می کنیم چون از تلاش های یازده کشور برای اجرای ابتکار دیوار سبز بزرگ آفریقا حمایت می‌کند.» وی در ادامه افزود: «امیدواریم این مشارکت الگویی برای سایر پروژه ها در زمینه های مختلف اقدامات مرتبط با ابتکار دیوار سبز بزرگ آفریقا باشد.»

از  طریق این توافقنامه، UNDP نه تنها ضرورت احیای اراضی و حفظ تنوع زیستی برای رویارویی با تغییرات اقلیمی را به رسمیت می شناسد، بلکه از طریق افزایش تاب آوری اقلیمی جمعیت آن، افزایش انسجام اجتماعی و ایجاد درآمد به توسعه پایدار و ثبات منطقه یاری می رساند و فرصت های اقتصادی مناسبی را به ویژه در اختیار زنان و جوانان در سطوح محلی، ملی و منطقه ای قرار می دهد.

«لوک گنونلفون»، معاون نماینده UNDP برای غرب و مرکز آفریقا گفت:« آژانس پان آفریقایی دیوار سبز بزرگ با ارائه کمک های اساسی در رابطه صلح و امنیت و نیز تقویت انسجام اجتماعی نه تنها در چارچوب طرح دیوار سبز، بلکه در سطح جهانی هم در زمینه ثبات و توسعه پایدار کل منطقه یک بازیگر کلیدی به شمار می آید.»

وی در ادامه می گوید: «لازم به تاکید است با امضای این تفاهم نامه، امید زیادی به همکاری بین دو نهاد برای تقویت اثربخشی اقدامات کشورهای عضو ابتکار عمل دیوار سبز بزرگ آفریقا شکل گرفته است. این حمایت عملیاتی و استراتژیک ما را در زمینه تعامل بیشتر با آژانس پان آفریقایی در اجرای دیوار سبز بزرگ آفریقا توانمندتر خواهد ساخت.»

معاون نماینده UNDP برای غرب و مرکز آفریقا همچنین در ادامه افزود: «این مشارکت برای پنج سال آینده ادامه خواهد داشت و بر امور تدوین، اجرا و پیشبرد برنامه ها به رهبری UNDP و آژانس پان آفریقا متمرکز خواهد بود.»

او همچنین پنج اولویت سرمایه گذاری آژانس پان آفریقایی برای سال های ۲۰۳۰-۲۰۲۱ را « مدیریت و برنامه ریزی پایدار زمین» ، «منابع آب و تنوع زیستی، اقدام اقلیمی و اقتصاد سبز»، «توسعه اقتصاد مقاومتی و امنیت»، «ظرفیت سازی علمی و فنی و اطلاعات» و «ارتباطات، بازاریابی و حمایت» عنوان کرد.