باید وزن حضور گازی ایران در جهان افزایش پیدا کند

بعد از ایالات متحده آمریکا و روسیه، ایران سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است. با این حال وقتی صحبت از صادرات گاز می شود ایران به رتبه ای پایین تر، حتی تا حد نوزدهم در جهان سقوط می کند. بعضی ها می گویند ایران گاز را برای خودش تولید می کند اما حتی می توان گفت که این گاز تولید شده، با توجه به همه تهدیدها برای کم مصرف کردن و قطعی ها، کفاف خانه خودش را هم نمی دهد. جواب آن هم کاملا روشن است، عدم مدیریت و تحریم ها. الان هم فقط با تزریق سرمایه گذاری و آوردن تکنولوژی روز دنیا، این مشکل حل شدنی است. یکی از دلایل توجه به احیای برجام! توافقی که مخالفان آن از هیچ فرصتی برای ناچیز جلوه دادن آن دریغ نکردند. اما اکنون به نظر می رسد همین توافق ناچیز! می تواند ابربحران های اقتصادی را که ایران آن ها را با خود یدک می کشد، بسیار کمرنگ کند.

بگذریم؛ بعد از این که طلای سیاه جایگاه خود را تقریبا در جهان از دست می دهد، نشانه این است که همه چیز در حال تغییر است. به گونه ای که با تاسیس “اوپک پلاس” بی اهمیت بودن “اوپک” در واقع طلای سیاه، مشخص شد و اکنون صحبت از پایان عمر اوپک می شود. بنابراین باید انرژی دیگر جایگزین شود که پای گاز به میان آمد. در سال 2008 مجمع کشورهای صادرکننده گاز”GECF” آغاز به کار کرد و ایران با وجود این که پیشتاز در طرح بوده، نمی تواند در جهانی که روز به روز بیشتر تشنه انرژی است، قدرت چانه زنی بالایی در این مجمع داشته باشد. این در صورتی است که اکنون این مجمع 70% از ذخایر گاز در جهان را به خود اختصاص داده و 19 عضو دارد. اما این بازیگر جدید (گاز) در بسیاری از کشورها حتی چین که بزرگترین واردکننده نفت است، خودی نشان داده و قطر که امسال میزبان مجمع صادرکنندگان گاز است در سر رویای بزرگترین صادرکننده گاز را می پروراند. اما حقیقت این است که با موقعیت جغرافیایی خاص، ایران هم مشتریان خود را دارد. حال باید دید که ایران با رفتن آیت الله رئیسی به عنوان مهمان ویژه به مجمع GECF در قطر از یک طرف و احیای برجام از طرف دیگر، چگونه بازی خواهد کرد و چه جایگاهی را ازآنِ خود می کند؟

جایگاه ایران حائز اهمیت است از هر نظر، اما هیچ کشوری بنابر هیچ توافقی حاضر نیست تا از کشوری با مشکلات عدیده بین المللی استقبال کند، زیرا خود را با مشکلات تازه ای در عرصه بین المللی روبرو خواهد کرد و این است که چون منافع اقتصادی و سیاسی هیچ کشوری با ایران گره نخورده، روز به روز فرصت حضور در همه بازارهای بین المللی را از دست می دهد. با سید محمدحسین عادلی دبیرکل پیشین مجمع کشورهای صادرکننده گاز در زمان برگزاری ششمین نشست سران “”GECF گفتگویی انجام شد که آنچه در ذیل می خوانیم شرحی از این گفتگو است:

آقای دکتر، با توجه به این که کشورهای عضو مجمع صادرکنندگان گاز، ۴4 درصد از تولید گاز جهان، ۷۰ درصد از ذخایر گازی جهان، 64درصد از انتقال گاز با خط لوله و 66درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (ال‌ان‌جی) را در اختیار دارند، حال که ما در چند قدمی توافق برجام هستیم، برگزاری اجلاس GECF چقدر حائز اهمیت است و حاوی چه پیامی می تواند برای آمریکا و کشورهای اروپایی باشد؟

سران کشورهای جی ای سی اف که بزرگترین ذخایر گازی، تولید و صادرات را دارند از اهمیت زیادی برخوردار است. در شرایط بحران فعلی اوکراین عرضه گاز و امنیت انرژی از یک سو و موضوع تحریم ها از سوی دیگر بین دو طرف مهم است. آمریکا تلاش دارد تا برای اروپا منابع جایگزین گاز روسیه را مهیا سازد تا در صورت درگیری نظامی و یا اوج گیری تنش سیاسی و کاهش یا قطع عرضه گاز از سوی روسیه و یا به عکس تحریم گاز روسیه از طرف اروپا بتواند گاز مورد نیاز اروپا را تامین کند. آمریکا به برخی از اعضای جی ای سی اف نظر دارد که آن ها با عرضه بیشتر گاز به اروپا بتوانند بخشی از نیاز اروپا را تامین کنند. قطر، نیجریه، تا حدودی الجزایر، حتی مصر در حد بسیار جزیی می توانند برای اروپا کارسازی کنند. از طرف دیگر غربی ها می دانند که روسیه در سازمان جی ای سی اف بزرگترین تولید کننده و صادر کننده است و از قدرت قابل توجهی برخوردار است. لذا چشم به مذاکرات و موضع گیری های علنی و پشت پرده بین کشورهای عضو این سازمان دوخته اند و مترصد آن هستند که بدانند نتیجه رایزنی ها چه خواهد شد. مسلما روسیه در اجلاس علاقمند است که جی ای سی اف در برابر هرگونه تحریم موضع گیری کند و به پشتیبانی از روسیه بیایند. برخی کشورها مانند ایران، ونزوئلا و دولت کنونی بولیوی طبیعتا با روسیه همراهی می کنند ولی الجزایر و نیجریه قطعا تردید خواهند داشت و قطر و مصر و برخی دیگر از ناظرین مانند آذربایجان و نروژ و پرو و عمان و امارات علاقمند به اتخاذ چنین مواضعی نیستند. بنابراین اجلاس سران در زمانی تشکیل شده که هرگونه حرکت آن ها در مورد گاز از اهمیت خاص برخوردار است.

مجمع GECF با توجه به بحران اوکراین و شرایط گاز در اروپا در زمان حساسی برگزار شده و هرگونه تصمیم اعضاء از اهمیت خاصی برخوردار است، آمریکا تلاش دارد تا برای اروپا منابع جایگزین گاز روسیه را مهیا سازد تا در صورت درگیری نظامی و یا اوج گیری تنش سیاسی و کاهش یا قطع عرضه گاز از سوی روسیه و یا به عکس تحریم گاز روسیه از طرف اروپا بتواند گاز مورد نیاز اروپا را تامین کند

برنامه و اهداف ایران برای عضویت در این مجمع چیست؟

ایران متاسفانه علیرغم داشتن عظیم ترین دخایر گازی که به فاصله کمی رتبه دوم بعد از روسیه است صادرات بسیار کمی دارد و اثری در بازار جهانی ندارد. لذا خیلی نمی تواند از نظر وزن حضور خود، در بازارهای جهانی اثر گذاری کند. از همین رو اهداف مورد نظر ایران در جی ای سی اف در کوتاه مدت همراهی سیاسی با برخی از کشورها در جهت تامین منافع خود می باشد و در بلند مدت حمایت از گاز به عنوان پاک تربن سوخت فسیلی و سوختی که به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در جهان کمک فراوانی خواهد کرد. هدف دیگر ایران باید حمایت از سازمان جی ای سی اف باشد و سعی کند حضور خود را از نظر فنی و سازمانی تقویت نماید.

حاصل مجمع کشورهای صادر کننده گاز، برای کشورهای عضو چگونه است؟

مجمع کشورهای صادر کننده گاز امروز یکی از سه سازمان مهم انرژی جهان تلقی می شود. اوپک، آژانس بین المللی انرژی وابسته به کشورهای مصرف کننده و مجمع صادرکنندگان گاز. تشکیل این مجمع و اهتمام اعضای آن باعث شد که جایگاه گاز در جهان ارتقا یابد و کشورهای صادر کننده به ضرورت هماهنگی های بین خود آگاهی عمیق تری پیدا کنند. جی ای سی اف اکنون همه ساله با انتشار چشم انداز انرژی خود که با تمرکز بر گاز تهیه می کند بازارهای جهانی گاز و سایر منابع انرژی را تا سال 2050 برآورد می کند و از این طریق به اتخاد راهبردهای لازم برای تولید و صادرات گاز کمک می کند. این سازمان با 6 عضو شروع به کار کرد و اکنون دارای 11 عضو کامل و 7 عضو ناظر است. استقبال کشورها از عضویت کامل یا عضویت ناظر خود نشانه وضعیت رو به تکامل و جایگاه این سازمان بین المللی است.

اهداف مورد نظر ایران باید در جی ای سی اف در کوتاه مدت همراهی سیاسی با برخی از کشورها در جهت تامین منافع خود باشد و در بلند مدت حمایت از گاز به عنوان پاک تربن سوخت فسیلی و سوختی که به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در جهان کمک فراوانی خواهد کرد. هدف دیگر ایران باید حمایت از سازمان جی ای سی اف باشد و سعی کند حضور خود را از نظر فنی و سازمانی تقویت نماید

تفاوت مجمع “GECF“با “اوپک” چیست و به دنبال چه برنامه هایی است؟

اوپک و جی ای سی اف هردو یک سازمان بین المللی هستند ولی در اوپک بر طبق اساسنامه آن کشورها با توافق با یکدیگر می توانند مقدار کل تولید نفت را تعیین کنند و برای هر یک از اعضا سهمیه بندی کنند. از همین رو برخی اوپک را متهم به کارتل بودن کرده اند. ولی در مجمع صادر کنندگان گاز سهمیه بندی برای تولید یا صادرات گاز وجود ندارد. کشورها از طریق تبادل نظر و مبادله اطلاعات بازار و برآورد وضع بازار گاز در آینده با یکدیگر گفتگو می کنند و سیاست های خود را داوطلبانه و البته بر اساس منافع ملی خود هماهنگ می کنند. هیچ مکانیزم سهمیه بندی، یا اجبار به تعیین میزان تولید یا صادرات وجود ندارد. جی ای سی اف از طریق برگزاری جلسات کارشناسی مرتب و جمع آوری و انتشار آمار به تدریج بر هماهنگی ها و سیاست گذاری ها اثر خود را می گذارند.

جایگاه ایران را در این بازار با توجه به تحریم و عدم استفاده از تکنولوژی های روز دنیا، چگونه ارزیابی می کنید؟

ایران به عنوان یکی از اعضای مهم موسس این سازمان از قدر و منزلت بالایی برخوردار است. ولی علیرغم این که ایضا یکی از بزرگترین تولید کننده های گاز جهان به شمار می رود ولی صادرات ناچیزی دارد و لذا سهم بازار مناسبی در بازار گاز جهانی ندارد و لذا وزن لازم را جهت اثر گذاری بر بازار های جهانی و یا معادلات سیاسی مربوط به انرژی آنگونه که باید، ندارد. علت این امر دو چیز است اول تحریم و دوم سیاست های سوبسید های سنگین انرژی در کشور. اولی باعث شد تا میادین گاز توسعه لازم پیدا نکند. گاز به صورت ال ان جی تولید نکنیم و همچنان گازهای فلر در حال سوختن داشته باشیم و بازاهای صادراتی لازم را از دست بدهیم و دومی باعث شد تا مصرف گاز در داخل بی رویه افزایش یابد و ما گازی برای صادرات نداشته باشیم، سرمایه گذاری های گاز را محدود به تولید گاز برای مصارف خانگی در شهر و روستا ها بکنیم.

ایران علیرغم این که ایضا یکی از بزرگترین تولید کننده های گاز جهان به شمار می رود ولی صادرات ناچیزی دارد و لذا سهم بازار مناسبی در بازار گاز جهانی ندارد و لذا وزن لازم را جهت اثر گذاری بر بازار های جهانی و یا معادلات سیاسی مربوط به انرژی آن گونه که باید، ندارد. علت این امر دو چیز است اول تحریم و دوم سیاست های سوبسید های سنگین انرژی در کشور

آیت‌الله رئیسی به‌عنوان مهمان رسمی اجلاس گازی به قطر می رود آیا این سفر می تواند نقطه عطفی در توسعه روابط اقتصادی دو کشور به ویژه از منظر انرژی باشد؟

تصمیم بسیار خوبی بود که در این اجلاس در سطح رییس جمهور شرکت شود. زیرا اولا ایران به عنوان یک عضو موسس باید از این سازمان و نقش آن حمایت کند. ثانیا این که اجلاس در قطر برگزار می شود و این کشور همسایه خوب ایران است شرکت ایشان بسیار منطقی و مناسب بوده است. البته باید از این فرصت کمال استفاده برای توسعه روابط اقتصادی با قطر بشود. متاسفانه در حال حاضر به دلیل تحریم های بانکی و سایر موارد امکان برقراری روابط عادی تجاری با هیچ یک از کشورهای همسایه را نداریم چون همه آن ها از جریمه های سنگین و ریسک های آن نگرانی جدی دارند، اما در این شرایط باید تمهیداتی اتخاذ کرد تا صادرات ایران بتواند بدون تبعیض مانند صادرات ترکیه در بازارهای قطر بفروش رسانده شود.

به روسیه نگاه کنید، چگونه با صادرات گاز خود با اروپا و چین تعامل می کند؟ یا چگونه خود آمریکا با صادرات ال ان جی به اروپا اعمال سیاست می کند. بنابراین گاز می تواند اهرم سیاسی و اقتصادی بسیار قوی باشد

آیا ایران می تواند از گاز به عنوان اهرمی در سیاست خارجی استفاده کند؟

پاسخ حتما مثبت است. اگر ایران می توانست میادین گاز خود را به اندازه کافی توسعه دهد و مورد تحریم قرار نمی گرفت و مثلا تاکنون توانسته بود خط لوله گاز به پاکستان از یک سو و خط لوله گاز به اروپا از سوی دیگر و خط لوله به برخی کشورهای خلیج فارس را برقرار کند و می توانست با کمک سرمایه گذاران خارجی طرح های ال ان جی خود را توسعه دهد، آن گاه می توانست که سهم عمده ای از بازار جهانی گاز را در دست داشته باشد که هم با درآمدهای ناشی از این صادرات، می توانست قدرت اقتصادی خود را ارتقاء دهد و هم می توانست با این سهم، دیپلماسی انرژی قابل توجهی را در سطح جهان اعمال کند. نگاه کنید به روسیه ببینید چگونه با صادرات گاز خود با اروپا و چین تعامل می کند؟ یا چگونه خود آمریکا با صادرات ال ان جی به اروپا اعمال سیاست می کند. بنابراین گاز می تواند اهرم سیاسی و اقتصادی بسیار قوی باشد.