شبکه اجتماعی
رژیم مصرف رسانه‌ای و بهزیستی دیجیتال
رژیم مصرف رسانه‌ای به‌نوعی مدیریت مصرف رسانه‌ای یک کاربر یا کنشگر در فضای آنلاین است.
رژیم مصرف رسانه‌ای به‌نوعی مدیریت مصرف رسانه‌ای یک کاربر یا کنشگر در فضای آنلاین است.
رژیم مصرف رسانه‌ای متغیر اثرگذاری بر بهزیستی دیجیتال یک شبکه وند یا کنشگر دیجیتالی دارد. بهزیستی دیجیتال یا digital wellbeing به‌معنای حفظ و پایداری سلامت ذهنی، روانی و عاطفی، فکری و خلاقیتی هنگام و زمان مصرف رسانه‌ها و محتواهای دیجیتال است. بهزیستی دیجیتال محصول، مواجهه صحیح و آگاهانه با رسانه است. بی‌توجهی به مقوله بهزیستی دیجیتال و پرمصرفی دیجیتالی به‌ویژه در دوره حضور و ظهور رسانه‌ها و ابزارهای ارتباطی دیجیتالی منجر به سرکوب‌های عاطفی و فکری، کاهش اعتماد‌به‌نفس، گوشه‌گیری، کاهش بینایی، کاهش تمرکز، بی‌خوابی، اعتیاد رسانه‌ای و نظایر آن می‌شود.
امروزه در بیشتر جوامع به دلیل توسعه رسانه‌های دیجیتالی همراه، با شکل‌گیری و توسعه «فراغت شناور» مواجه هستیم. یعنی همیشه و در همه حال در محل کار، خرید، غذا‌خوردن، صحبت‌کردن، خوابیدن و... به رسانه دسترسی دارند تا جایی که زمان کار و استراحت و اوقات جدی و فراغت‌شان باهم یکی شده است و همین امر سبب می‌شود تا تمرکز از میان برود و کیفیت کار کاهش یابد و کلی پیامدهای دیگر به دنبال داشته باشد. با آگاهی از منافع و مضرات رسانه‌ها و تقویت مهارت سواد دیجیتال و سواد رسانه‌ای می‌توانیم در مواجهه انتخابی با محتوای رسانه‌ها، آگاهانه عمل کنیم و درنهایت رژیم مصرف درستی داشته باشیم.
در حوزه کسب‌وکار، موضوعی به نام هزینه-فایده وجود دارد، یعنی هر‌آنچه که به لحاظ مادی و معنوی هزینه می‌کنیم، حداقل ارزش و فایده‌ای برابر با آن هزینه دارد؟ پاسخ هر کاربر به این سؤال در موضوع رژیم مصرف رسانه‌ای خود خیلی مهم است. ما باید در‌خصوص مدیریت مصرف رسانه‌ای‌مان چند پرسش از خودمان داشته باشیم. اول آنکه دیدن محتوا، مشاهده فیلم و صفحات، گروه‌ها و کانال‌ها در رسانه‌های اجتماعی چقدر برای من مفید است؟ آیا این محتوا سطح دانش تخصصی، سواد اقتصادی، اجتماعی، مالی، بانکی و سلامت‌مان را افزایش می‌دهد. این محتوا و مطالب به کدام بخش از نیازهای زندگی‌مان پاسخ می‌دهد؟ و در چه ابعادی برایمان مفید است؟ همچنین کاربران باید پرسش دیگری از خودشان داشته باشند، مبنی بر اینکه آیا زمان و محتوایی که در رسانه مصرف می‌کنند، سبب خشنودی و شادی درونی‌شان می‌شود؟ یا از پس دیدن و مشاهده این محتوا، حس شادی و خشنودی وجودشان افزایش می‌یابد؟ یا صرفا جهت سرگرمی و وقت‌گذرانی بی‌هدف است؟ اینکه محتوایی که خلق می‌کنیم یا برای دیگران می‌فرستیم موجب افزایش دانش، خشنودی و سلامت روانی و فیزیکی آنها می‌شود؟ در‌مجموع این محتواها و وقت‌گذرانی آنلاین چه کمکی به بهزیستی دیجیتال من یا دیگران می‌کند؟ رسانه را نمی‌توان حذف و محدود کرد.
رسانه بخشی از زندگی ماست و بهبود زندگی ما در گرو بهبود نگاه به رسانه و آموزش نحوه استفاده مثبت از آن است. راهکار استفاده هدفمند از رسانه، آموزش و آموزش و آموزش است؛ چه مستقیم در مدرسه و دانشگاه و محتوای حرفه‌ای چه به‌صورت غیرمستقیم و در قالب یک فیلم، سریال و داستان و روایت. آموزش باید به‌گونه‌ای باشد تا کاربران استفاده خلاقانه و هدفمند از رسانه‌ها را تشویق و ترغیب کند. استفاده غیرهدفمند از رسانه، منجر به گوشه‌گیری، خستگی، افسردگی، فقدان خلاقیت، سرکوب استعدادها و توانمندی‌ها و کاهش سلامت بهزیستی دیجیتال می‌شود. آموزش رژیم مصرف رسانه‌ای و چگونگی بهزیستن دیجیتال را می‌توان از شبکه‌های اجتماعی آفلاین و واقعی شروع کرد. ما پیش از شبکه‌های اجتماعی مجازی، شبکه‌های اجتماعی واقعی مانند مساجد و مدارس را داشتیم.
یعنی مردم براساس علاقه‌شان به مسجد و مکتب می‌رفتند و مسجد علاوه بر نماز و نیایش، محل شکل‌گیری تعاملات اجتماعی و آموزش و جامعه‌پذیری هم بود. ما تا چه اندازه از پتانسیل مسجد، مدرسه و فرهنگسراها به‌عنوان شبکه‌های اجتماعی واقعی برای آموزش رسانه‌ای به شهروندان و توسعه مهارت‌های بهره‌گیری از مزیت‌ها و منافع رسانه و ابزارهای دیجیتال استفاده کرده‌ایم؟ بسیار‌بسیار کم. متأسفانه ما مسجد را تنها محدود به نماز و نیایش کرده‌ایم، درحالی‌که مسجد می‌تواند تبدیل به شبکه اجتماعی آموزشی برای جامعه شود و ما باید کارکردهای اجتماعی و آموزشی و تعاملی مسجد، فرهنگسرا و مدرسه را در این حوزه تقویت کنیم.
* استادیار ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی