ممکن است یک جایی، یک جنس مسدودسازی ضرورت پیدا کند | اگر یک سرویس خارجی فعالیتش را در ایران رسمی نکند، با توجه به اینکه فعالیتش چقدر آسیب زا باشد با آن برخورد می کنیم

خبرگزاری رسمی دولت با محسن مومنی راد یکی از طراحان طرح  صیانت گفتگو کرده است.

به گزارش «انتخاب»، این خبرگزاری نوشت: محسن مومنی راد، دانشجوی دکترای مدیریت دولتی دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه حکمرانی و تنظیم‌گری یکی از افرادی است که در نگارش طرح نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی نقش داشته است. این طرح در گذشته با نام‌هایی چون ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی، صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و حمایت از حقوق کاربران بر سر زبان‌ها افتاد و خبر ساز شد.

مشروح گفتگو با مومنی راد درباره جزییات این طرح و چالش‌های آن در ادامه آمده است:

عبارتی مبنی بر مسدوسازی در طرح وجود ندارد

مخالفان معتقدند که طرح «نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» تفاوت چندانی با طرح قبلی ندارد. در واقع روح طرح قبلی که منجر به ایجاد محدودیت می‌شد حفظ شده و لحنش تغییر کرده است. شما چه پاسخی در این رابطه دارید؟

این نقد خیلی در افکار عمومی عنوان شده است. من خودم از جنبه‌هایی هم ناقد طرح فعلی و هم ناقد طرح قبلی هستم. اگر بخواهیم این دو طرح را یک روح واحد بدانیم باید ببینیم هدف هر یک از این طرح ها چیست. هدف این طرح مشخصا شکل دادن به یک فضای ساختاری نهادی برای اعمال قانون در کشور است. این موضوع را می شود در بندهای اول و دوم این طرح دید. تفاوتش با طرح های قبلی این است که عبارتی مبنی بر مسدوسازی در طرح وجود ندارد. ما سعی کردیم این عبارت یا وجود نداشته باشد یا حداقل باشد. چون ممکن است یک جایی یک جنس مسدودسازی ضرورت پیدا کند.

همین الان هم در کمیته تنظیم مصادیق داریم و تنظیم گران در حوزه‌های مختلف برای اعمال قانون ورود پیدا می‌کنند. اتفاقا داریم در این طرح تلاش می‌کنیم از این رویکرد تک بعدی حقوقی قضایی در مواجهه با فضای مجازی فاصله بگیریم. در واقع داریم از یک نظامی تحت عنوان نظام تنظیم‌گری صحبت می‌کنیم که ابزارهای نرم‌تری داشته باشد. در این طرح یک بند حمایتی وجود دارد. تنظیم گر می تواند با صلاحدید خودش نسبت به همه انواع خدمات ورود پیدا کند و به جای جریمه مشوق در نظر بگیرد. مثلا بگوید «سرویس الف»، اگر شما به این سمت بیایید تشویقی می‌گیرید. به جای این که بگوییم اگر آنجا رفتی بسته می‌شوی.

حمایت این‌چنینی از یک سرویس یا اپلیکیشن ایجاد رانت می‌کند. این تشویق فسادزا نیست؟

قطعا هر جایی که دولت و بخش عمومی ورود می‌کند و تسهیلاتی می‌دهد، امکان فسادزایی وجود دارد. ما در کشور خودمان هم مثال‌های موفق و هم مثال‌هایی داشتیم که منجر به فساد یا عدم شفافیت شده است. بخشی از توسعه خدمات فضای مجازی به خاطر حمایت معاونت علمی و بنیاد نخبگان از شرکت‌های دانش‌بنیان است. آنجا هم تسهیلاتی داده می‌شود. ولی چون مکانیزم شفاف است، شرکت‌ها احساس ندارند که بی‌عدالتی شکل می‌گیرد. ما تلاش کردیم که فرایندها شفاف باشد.

در این رابطه تجربه پیام رسان‌های داخلی را داریم که با حمایت‌های ویژه وارد میدان شدند و توفیقی پیدا نکردند. فکر نمی‌کنید این تجربه تکرار شود؟

این حمایت به این معنا نیست که دولت از یک سرویس حمایت کند. هم اعلام حمایت‌ها شفاف است و هم مردم می‌توانند ارزیابی داشته باشند.

نکته بعدی این است که حمایت باعث بی اعتمادی کاربران می‌شود. برخی نرم افزارهای داخلی راضی به حمایت نیستند و می‌گویند بعد از حمایت اقبال مردم به سمت ما کمتر می‌شود.  

این بخش رسانه‌ای داستان است. قرار نیست حمایت به محوریت طرح تبدیل شود. اگر شفافیت وجود داشته باشد، می شود این مسائل را در حوزه افکار عمومی مرتفع کرد. در گذشته مسیری به اشتباه طی شده است. در این طرح حداقل‌هایی از بهبود وجود دارد. مثلا شفافیت در اعلام حمایت‌ها. در قانون تصریح شده که هر مجموعه ای درخواست حمایت می دهد، اگر حمایت شود، منتشر می‌‍‌شود. یعنی مشخص است که فلان نهاد یا فلان شرکت این مقدار حمایت دولتی را برای این کار اخذ کرده است.

درباره تفاوت‌های طرح جدید با طرح صیانت از فضای مجازی توضیح دهید.

نقطه متمایز این طرح با طرح های قبلی این است که در آن دارد یک ساختار نهادی شکل می گیرد. ما به جای این که بگوییم این اتفاق رخ دهد یا نه داریم برایش ساختار نهادی می چینیم. وقتی ورود محتوایی و موضوعی به یک حوزه می کنیم، موضوع می تواند با گذشت زمان تغییر کند. به ویژه در حوزه فضای مجازی که به شدت پیچیدگی و سیالیت دارد. اگر بخواهیم همیشه نسبت به یک موضوع پسینی نگاه کنیم، نسبت به اتفاقات عقب می افتیم.

در این طرح بخش خصوصی و مردم نهاد جزیی از راه حل هستند و نه جزیی از مساله و چالش. اتفاقا دست یاری ما به سمت شرکت‌ها و بنگاه‌ها است. ما از خودشان کمک می‌گیریم.

یکی از سوالات افکار عمومی این است که نرم افزارهای خارجی با طرح جدید فیلتر می شوند یا خیر؟ در این طرح شما با دو بند مواجهید که به تعرفه ترجیحی و اعمال خط مشی ترافیک که عملا دست مجریان را برای مسدودسازی باز می‌گذارد.

زمانی تجمیع اختیارات در یک ساختار صورت می گیرد. اما در این طرح داریم تشتت و تنوع نهادی ایجاد می کنید. ما کمیسیون عالی را به عنوان تنظیم گر تنظیم گران در نظر گرفتیم. یکی از تنظیم گران موجود در این فضا سازمان تنظیم مقررات رادیویی است که سال هاست دارد کار می کند. ساترا و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جزو تنظیم گران هستند.

برخی از تنظیم گران مثل تنظیم گر داده هم نیاز است شکل بگیرند. چون حفاظت از داده کاربران مساله مهمی است. ما یک مجموعه چند لایه را داریم می‌بینیم. در لایه بندی یک کمیسیون داریم که وظیفه‌اش هماهنگی تنظیم‌گران مختلفی است که در این فضا وجود دارند. تا الان این دو لایه بودند ولی جدا از هم داشتند فعالیت می کردند. یعنی شورای عالی فضای مجازی مصوباتش به همه دستگاه‌ها ابلاغ می شد. در لایه پایین هم تنظیم گران داشتند کارشان را انجام می دهند. در فضای مجازی وقتی می خواهید با یک خدمت مواجه شوید، این خدمت هم لایه های مختلفی دارد. ما برای لایه های مختلف این خدمت تنظیم گران مجزا داریم. ما نیاز داریم همکاری و هماهنگی بین تنظیم گران مختلف شکل بگیرد.

در فضای مجازی همه این لایه ها دارد با هم ادغام می شود. وقتی تنظیم گران مختلف داریم، نیاز به نهاد تنظیم گر پیدا می کنیم. این همکاری کمک می کند که تنظیم گری بهتر اتفاق بیفتد.

باید ببینیم مسوولیت اعمال خط مشی ترافیک با کجاست. تنظیم گر این اختیار را دارد که این کار را انجام بدهد. اگر تخلفی اتفاق بیفتد، این کار را می‌کند. همین الان چه توانایی برای تنظیم گری اینستاگرام و سرویس خارجی داریم؟ ابزارهایی داریم و ابزارهایی نداریم. ما در این طرح چیزی را کم و زیاد نکرده‌ایم. اگر بنا بود روزی سرویس خارجی بسته شود، در خیلی از برهه‌ها حاکمیت می‌توانست این کار را انجام بدهد. این طوری نیست که بگوییم اگر این قانون تصویب شود یک ابزاری که قبلا بوده اضافه می‌شود. این طرح اگر ابزارهای قبلی را محدود نکند، قرار نیست چیزی به آنها اضافه کند. اگر بنا باشد اتفاقی بیفتد، چه این قانون تصویب شود چه نشود اتفاق می افتد.

در مورد سرویس خارجی مساله این است که آن سرویس فعالیتش را در کشور رسمی کند. این اتفاق در خیلی از کشورهای دنیا افتاده است. آن سرویس خارجی اگر فعالیتش را رسمی کرد ما به طور رسمی با او مواجه می شویم. در غیر این صورت ناظر به این که فعالیت غیر رسمی‌اش چقدر آسیب زا باشد با او برخورد می کنیم.

اگر مصداقی توضیح دهید بهتر است. نرم افزار اینستاگرام باید در ایران چه کار کند که فعالیتش قانونی شود؟

در درجه اول یک گفتگوی سیاستی شکل می گیرد. اینستاگرام درخواست‌هایی دارد و ما هم درخواست هایی داریم. مثلا یک نمایندگی یا دفتر در اینجا ایجاد کند. راه دیگرش این است که سیاست ها و خط مشی ها و تفاوت‌ها را بپذیرد.

مساله فضای مجازی ما یک بخشی‌ش سرویس خارجی است. الان مساله‌ای که داریم سرویس‌های داخلی است. یک بخشی از این سرویس‌ها به واسطه حضور بی‌قاعده سرویس‌های خارجی دارند متضرر می‌شوند. سرویس‌های اشتراک گذاری داخلی الان رونق گرفته‌اند. اگر سرویس خارجی بی‌قاعده حضور داشت این ها می توانستند رشد کنند؟ کشورهایی که ورود سرویس‌های خارجی را باز گذاشتند، آن سرویس به واسطه قدرتی که داشته حوزه را تصرف کرده است.

متوجه نگاه منفی افکار عمومی هستم

مساله این است که سرویس‌های داخلی خودشان طرفدار این موضوع هستند که یک رقابت عادلانه شرکت بگیرد. آنها هم تمایل ندارند که سرویس‌های خارجی از دور رقابت خارج شوند.

بنده متوجه نگاه منفی افکار عمومی هستم. در فضای مجازی و فضای واقعی این مساله وجود دارد. من به این دلیل گفتم تنظیم گران متفاوتی نیاز داریم که خدمات متنوع فضای مجازی اقتضائات متفاوتی دارد. در پیام رسان یک مدلی از کسب و کار وجود دارد و در حوزه تصویر یک مدل دیگر. در حوزه خدمات تاکسی آنلاین مدل دیگری وجود دارد.

طرح قبلی به همه این ها داشت با یک نگاه و یک ابزار می پرداخت. ولی در این طرح چون اقتضائات متفاوت است ما می گوییم تنظیم گران متفاوت بیایند. من بعید می دانم کسی بگوید نمی‌خواهم از من حمایت بشود.

می‌خواهیم از سرویس داخلی حمایت کنیم

با طرح جدیدی که شما نوشته‌اید نرم‌افزارهای واتساپ و اینستاگرام بسته می شوند یا خیر؟

اگر بنا به فیلتر باشد همین الان ادله و ابزار برای فیلترش وجود دارد. ولی این اتفاق نیفتاده است. ما گفته ایم کسی که می خواهد از ما حمایت بگیرد، باید مجوز بگیرد و خودش را ثبت کند. این اصل بدیهی است. طرح درباره سرویس های خارجی صحبتی نکرده است. حمایت اصلا مشمول خارجی‌ها نمی‌شود. چون ما می‌خواهیم از سرویس داخلی حمایت کنیم.

حمایت از سرویس خارجی معنایی ندارد. اگر گفتیم یک نفر برای حمایت باید مجوز بگیرد، معنایش این نیست که اگر نیامد تعطیل می‌شود. اگر نیامد حمایت نمی‌گیرد. معنایش این نیست که فیلتر می‌شود. تمایز این طرح و آن طرح در همین نکته است. آنجا مشخصا بحث فیلتر وجود داشت. ولی ما حرف مان این است که نمی‌توانیم با یک قاعده همه را برانیم یا جذب کنیم. اتفاقی که در این طرح وجود دارد این است که می‌گوید تنظیم‌گر هر حوزه‌ای بنا به تخصص و صلاحیت خودش ممکن است تصمیم بگیرد فعالیت این موارد این طوری باشد و این طوری نباشد.

تنظیم‌گر حوزه دیگر ممکن است به گونه دیگری عمل کند. اقتضائات فضاها متفاوت است؛ ولی تناقضی وجود ندارد. کسی که می‌خواهد فعالیت مالی کند، یک سری پیش نیازها را لازم دارد. کسی که می‌خواهد فیلم بسازد یک مکانیزم‌های دیگری را طی می‌کند. ما حکم کلی راجع به همه نمی‌دهیم. تنظیم‌گر هر روز با سرویس‌ها وشرکت‌ها و حاکمیت در ارتباط است. وظیفه تنظیم‌گر یکی تامین منافع عمومی و مصالح ملی و دوم توسعه آن صنعت است. تنظیم‌گر در نقش واسط تلاش می‌کند این دو را با هم محقق کند.

نرم افزارهای خارجی مثل واتساپ و اینستاگرام با طرح جدید چه سرنوشتی پیدا می‌کنند. ممکن است بر اساس یکی از بندهای این طرح پهنای باند را آن‌قدر پایین بیاورند که اصلا قابل استفاده نباشند؟

مگر الان نمی‌شود این کار را کرد؟ اگر بنا بود که این نرم افزارها فیلتر بشوند، همین الان می‌شدند. من می توانم بگویم در طرح جدید راجع به فیلترینگ صحبتی نشده است.

هیچ صحبتی؟

در بخش ضمانت های اجرایی این موضوع دیده شده ولی چیزی اضافه نشده است. بنا و قاعده‌ای جدید ساخته نشده است.

بستن آخرین مرحله است

اگر به عنوان مثال بگویند تعرفه ترجیحی نرم‌افزارهای خارجی ۵۰ برابر باشد، عملا کسی به سراغ آنها نمی‌رود.

به نظر شما ممکن است این اتفاق رخ بدهد؟ نباید بدبینانه نگاه کنیم. اگر بخواهیم راجع به فرض‌های محال صحبت کنیم هیچ گفتگویی شکل نمی‌گیرد.

مساله این است که ما نمی توانیم یک تعمیم عمده بدهیم. طرح قبلی می گفت اگر خدمتی این قدر کاربر داشته باشد باید فلان کار را بکند. نمی‌شود این تعمیم را داد. چون سرویس‌ خرید اینترنتی با سرویس تماشای فیلم متفاوت است.

ما اگر می‌خواهیم این فضا را قانونگذاری کنیم، نیاز داریم که سازمان های تخصصی بیایند و تنظیم گری را راه بیاندازند. ابزارهای این سازمان‌ها فقط جریمه و تهدید نیست. ما اگر یک سازمان به اسم تنظیم گر ساختیم و فقط چکش به دستش دادیم او فقط چکش می‌زند. ولی اگر ابزارهای حمایتی به او دادیم، حق انتخاب پیدا می‌کند. بستن آخرین مرحله است که در مراحل نادر باید اتفاق بیفتد. این وسط می شود خیلی اتفاقات دیگری را رقم زد.

لازم نیست یک سرویسی را بعد از تخلف حتما فیلتر کنیم. انسان ممکن الخطاست. ممکن است یک خطایی از من سر بزند. جزا باید متناسب با جرم باشد. هر سرویسی قبل از تخلف اگر یک سری اقدامات را انجام داده باشد، آن اقدامات رافع مسئولیت است.

به نظر شما الان زمان مناسبی برای تصویب و اجرای این طرح است؟ با وجود مشکلات اقتصادی چرا می‌خواهیم یک تنش اضافه‌ای را به جامعه وارد کنیم؟

این که چه زمانی فرصت مناسبی برای اجرای قانون است بحث مفصلی است. ما همیشه شرایط حساس کنونی را داریم. آیا این طرح می‌خواهد تنشی را وارد کند؟ هر قانونی تغییری ایجاد می‌کند. ولی آیا لزوما تنش ایجاد می‌کند؟ خیر.

در این طرح بایدها و نبایدهایی در رابطه با فیلترشکن بیان شده است. در این رابطه توضیح دهید.

استفاده از فیلترشکن جرم انگاری نشده است. قانونگذار یک چیزی را ممنوع کرده است. کسی که این قانون را زیر پا می‌گذارد باید جریمه شود.

عرضه عمده فیلترشکن غیرقانونی است. چون قانون بالادستی وجود دارد. ولی در این طرح استفاده از فیلترشکن اشکالی ندارد.

با اجرای این طرح سرویسی مثل گوگل می‌تواند به فعالیتش در ایران ادامه دهد؟

در این طرح یک سری تنظیم گر وجود دارد. این طرح به سرویس های داخلی کمک می کند و به فعالیت مخرب سرویس های خارجی می پردازد. گوگل اگر فعالیتش مخرب نیست مثل همین الان به کارش ادامه می دهد.

این مخرب بودن را چه کسی تعیین می کند؟

همان کسی که همین الان تعیین می کند.

باید سطوح مختلفی را در نظام حکمرانی‌مان بچینیم

پس چه لزومی داشت که طرح جدیدی نوشته و تصویب شود؟

طرح بنا نیست درباره این که این نرم افزار را ببندیم یا آن نرم افزار را باز کنیم صحبت کند. دغدغه طرح جدید این نیست. فضای مجازی نیازمند قانون است. در همه دنیا این اصل پذیرفته شده است. چه کسی می تواند این قانونگذاری را انجام دهد؟ یک نقطه واحد نمی تواند این کار را انجام بدهد. به خاطر تفاوت هایی که سرویس ها و خدمات مختلف در این فضا دارند. باید چه کار کنیم؟ باید نهادهایی را داشته باشیم که بتوانند این اقدام را انجام دهند.

ما باید سطوح مختلفی را در نظام حکمرانی‌مان بچینیم. بگوییم آقای سیاستگذار وظایف تو این کارهاست و آقای تنظیم گر تو این وظایف را داری.

قرار نیست اتفاق عجیب و غریبی بیفتد

خلاصه صحبت های شما این است که مردم نگران نباشند. چون با اجرای این طرح قرار نیست اتفاق خاصی رخ بدهد. درست است؟

قرار نیست اتفاق عجیب و غریبی بیفتد. ولی این قانون هم بی اثر نیست. این طرح اگر به کمیسیون برسد می تواند زمینه تنظیم‌گری را در فضای مجازی ایجاد کند. تنظیم گری که به صورت تخصصی است. تفکیک وظایف سطوح مختلف نهادهای حاکمیتی در آن دیده شده است. نقش بخش خصوصی و مردم نهاد در آن تصریح شده است.

کمیسیون اگر می خواهد مقرراتی را برای بخش های مختلف فضای مجازی تعیین کند، الزام دارد که نظرات و مکانیزم های ذینفعان شامل بخش خصوصی و بخش مردم نهاد را رعایت کند. یعنی اگر یک تنظیم گر می خواهد قاعده ای بگذارد، باید بخش خصوصی را دخیل کند. فضای مجازی و دنیای جدید دنیایی نیست که فقط از جایگاه دولتی و حاکمتی بگوییم و بشود.

دنیای مجازی این ظرفیت را ندارد. حتی اگر دولت ها هم بخواهند نمی توانند. تا جایی که من می فهمم حکومت ما بنایی بر این اقدام ندارد که همه چیز را ببندد. اگر قرار باشد این تنظیم گری به شکل مطلوب اتفاق بیفتد نیازمندیم که بازیگران مختلف بیایند و مشارکت کنند. این تغییرات می تواند کمک کند که از فرصت های فضای مجازی بیشتر استفاده کنیم و از آسیب های آن دور شویم.

این طرح پیوست هایی خواهد داشت که تنظیم گران تخلفات را بر اساس آن مشخص کنند؟

اگر این حوزه قوانینی نیاز داشته باشد تنظیم گران تدوین می کنند و در کمیسیون جمع بندی و ابلاغ می شود. مثلا ممکن است بگویند یک موضوعی از این به بعد نیاز به مجوز ندارد.

در حوزه پیام رسان‌ها چه اتفاقاتی می‌افتد؟

الان در کشور ما کسی متولی تنظیم گر پیام رسان ها نیست. کمیسیون می‌تواند یا یک تنظیم گر جدید ایجاد کند و یا به یکی از تنظیم گران موجود بگوید موقتا وظیفه تنظیم گری این بخش بر عهده تو است. ناظر بر تشخیصی که آن تنظیم گر دارد، قواعدی می گذارد. این قواعد ممکن است مشخص کند که وضعیت فعلی ادامه پیدا کند. شاید هم بگوید آنهایی که قبلا فیلتر کردیم، اشتباه فیلتر شده است و باید استفاده اش آزاد شود. ممکن است بگوید این یک سرویس باید فیلتر شود و آن پنج تای دیگر می تواند کار کنند.

این طرح دارد ظرفیت تنظیم گری را ایجاد می کند. قانون نمی آید مشخص کند که این نرم افزار فیلتر باشد یا نباشد. این طرح تصمیم نهایی را به تنظیم گر واگذار می کند. می گوید آقا یا خانم تنظیم گر با توجه به اقتضائات حوزه، شما مقرارت فعالیت آن سرویس را مشخص کن. این طرح مشخصا نمی گوید در آن سرویس این کار را بکن یا نکن. یک واسطی ایجاد می‌کند. چون سرعت تحولات فضای مجازی خیلی زیاد است و همچنین هر کدام از حوزه ها تخصصی هستند.

پیش بینی شما این است که تا آخر سال طرح «نظام تنظیم مقررات خدمات فضای مجازی» تصویب شود؟

تا آخر سال مجلس با لایحه بودجه مواجه است که خودش به اندازه کافی زمانبر است. من امید دارم که این اتفاق تا آخر سال بیفتد و طرح به کمیسیون برسد. این طرح الان هم در حال ویرایش و بهبود است.

همکاری شما با طرح صیانت از فضای مجازی که بعدها اسامی متفاوتی پیدا کرد چگونه شکل گرفت؟ 

پیرو انتشار طرح حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی که به طرح صیانت مشهور شد، به واسطه فعالیت هایی که در اندیشکده حکمرانی شریف داشتیم، مساله برایمان مورد توجه قرار گرفت. در ابتدا با عوامل مرتبط با طرح فضای مجازی تعامل داشتیم تا بتوانیم نقدهای سازنده‌ای داشته باشیم.

یک تحول اساسی در حوزه تنظیم گری فضای مجازی کشور دارد اتفاق می افتد. کارگروه های مختلف اندیشکده حکمرانی شریف روی این موضوع نظراتشان را تجمیع کردند. در نهایت نقدهای وارد شده به طرح قبلی را به دوستان مجلس و دست اندرکاران آن طرح رساندیم. کمک کردیم تا جایی که می شود طرح از چالش‌هایی که دارد فاصله بگیرد. همان طور که می دانید کلیات طرح قبلی رای نیاورد. در خلال این نقد و نظرها با زحمات دوستان اندیشکده و وزارت ارتباطات و نهادهای مختلف به نسخه بدیلی رسیدیم. نسخه جدید به طرح تنظیم مقررات فضای مجازی مشهور شده است.

چند نفر در نوشتن این طرح مشارکت داشتند؟

از طرح ها و ایده ها و چارچوب هایی که در اندیشکده شریف وجود داشته در این طرح استفاده شده است. کار در بخش های مختلفی پیش رفت. یک تیم بیست نفره درگیر این کار بودند. البته جمع بندی در جمع‌ها و لایه‌های کوچک‌تر اتفاق می‌افتد.

نکته‌ای وجود دارد مبنی بر این که بررسی مجدد این طرح با نامی دیگر در مجلس غیرقانونی است. بر اساس آیین نامه داخلی مجلس تا طرح قبلی که وصول شده رد یا تایید نشود امکان وصول طرح دیگری وجود ندارد. نظر شما چیست؟

طرح قبلی کلیاتش رد شد. اینجا اختلافاتی وجود دارد که آیا باید طرح جدیدی بیاید یا طرح قبلی اصلاح شود.

این طرح به صحن علنی می رود؟

این که بخواهد چه مسیری را طی کند مشخص نیست. احتمالا در همان کمیسیون پیش برود. این طرح اصلاحی بر همان طرح قبلی است. طرح جدیدی اعلام وصول نشده است.

ولی اسمش عوض شده و بندهایی کم و زیاد شده است.

اتفاقی که برای دو طرح صیانت و حمایت افتاد هم همین طور بود. هنوز این طرح رسما به عنوان جایگزین مطرح نشده است. این ریزه‌کاری‌ها که چه اتفاقی برای طرح بیفتد در مجلس مشخص می‌شود.