ای وای زیر کتری را خاموش نکردم!

فرض کنید خانواده‌ای تصمیم گرفته‌اند یک روز مانده به نوروز با خودروی شخصی مسافرت بروند. بچه‌ها خوشحال‌اند و عجله دارند. همه کنار هم صبحانه می‌خورند و حرکت می‌کنند. ساعتی می‌گذرد و مادر یکباره می‌گوید: «ای وای بر من، زیر کتری را خاموش نکردم!». پدر می‌گوید: «نگران نباش الان خاموشش می‌کنم و با تلفن همراهش به دستیار صوتی پیام می‌دهد که زیر کتری را خاموش کن!». پسر خانواده می‌گوید: «من هم یادم رفته کامپیوتر را خاموش کنم» و مادر می‌گوید: «‌آن با من، الان خاموشش می‌کنم». پدر می‌گوید: «فکر کنم چراغ دستشویی هم روشن مانده» و مادر می‌گوید: «الان خاموش می‌کنم». دختر خانواده می‌گوید: «فکر کنم تلویزیون هم روشن بود، چون من می‌خواستم یک فیلم ضبط کنم». پدر می‌گوید: «بگذار ببینم» و دوربین پذیرایی را می‌بیند و می‌گوید: «نه تلویزیون خاموش است. الان روشن و برای ضبط فیلم تنظیمش می‌کنم». پسر می‌گوید: «بابا من از فروشگاه اینترنتی چند تا وسیله خریدم، حالا می‌آورند پشت در بسته و برگشت می‌خورد» و دختر ادامه می‌دهد: «من هم اینترنتی چند تا کتاب خریدم». پدر می‌گوید: «نگران نباشید در اپلیکیشن پست پیام بگذارید و زمان ارسال را مشخص کنید». پدر ادامه می‌دهد: «پارسال که رفتیم مسافرت من هم نگران بودم که مأموران ثبت آب و برق و گاز مراجعه کنند و ما نباشیم؛ اما امسال که کنتور هوشمند داریم، خیالم راحت است و اطلاعات کنتور به طور خودکار به شبکه آب و برق و گاز ارسال می‌شود». پدر در میان راه درباره مزارع حاشیه جاده و کشاورزی هوشمند و کاربرد اینترنت اشیا در مزارع حرف می‌زند. برای آنها توضیح می‌دهد که حسگرهای اینترنت اشیا در هر لحظه رطوبت نقاط مختلف مزرعه را اندازه‌گیری می‌کنند و آبیاری به طور خودکار و به اندازه نیاز گیاه انجام می‌شود. پیش‌بینی آفات، تجزیه و تحلیل خاک، تعیین زمان کوددهی و مقدار کود، بارگیری و حمل‌ونقل در مزرعه هم با همین سیستم انجام می‌شود. این سیستم از نقشه‌های ماهواره هم کمک می‌گیرد. همه گاوها و گوسفندان مزرعه که برای چرا به مراتع اطراف رفته‌اند، با اینترنت اشیا قابل ردگیری و رهگیری هستند. خانواده فرضی ما به راهشان ادامه می‌دهند؛ در‌حالی‌که خودروی هوشمندشان به سیستم مکان‌یابی ماهواره‌ای و شبکه سراسری بررسی وضعیت ترافیک مجهز است؛ سازوکاری که کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین مسیر را پیشنهاد می‌دهد. این سیستم فاصله مجاز خودرو با دیگر خودروها و موانع را تنظیم می‌کند و اگر خطر تصادف وجود داشته باشد، هشدار می‌هد و به طور خودکار ترمز می‌گیرد. حسگرهای اینترنت اشیا اطلاعات باتری ماشین، پمپ سوخت و موتور را در هر لحظه جمع‌آوری و به سرور ابری اینترنت اشیا انتقال می‌دهند.

 این داده‌ها با سایر داده‌های ذخیره‌شده ترکیب می‌شود و مشکلات احتمالی خودرو پیش‌بینی و توصیه‌های ایمنی و کنترلی روی صفحه نمایش می‌آید. برنامه‌های هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، اطلاعات را از طریق دستیار مجازی یا نمایشگر داخل خودرو به راننده منتقل می‌کند. در ضمن وضعیت شگفت‌انگیزی از بازی و سرگرمی را برای سرنشینان فراهم می‌کند. هم‌زمان تبادل اطلاعات بین خودرو و سایر خودروهای در حال تردد هم انجام می‌‌شود و راننده را از شرایط خطرناک و تصادف‌های قریب‌الوقوع آگاه می‌کند. دوربین داخلی سطح توجه و دقت راننده را بررسی می‌کند و اگر راننده در فرکانسی تعریف‌شده پلک نزند، اخطار صوتی آغاز می‌شود. علاوه‌بر‌این،‌ دوربین خارجی دید ۳۶۰ درجه‌ای در اطراف خودرو فراهم و وقایع اطراف را تفسیر می‌کند. حسگرهای تعبیه‌شده در لاستیک‌ها، فشار هوا، عاج لاستیک، دما، شتاب و شرایط جاده را رصد می‌کنند و این داده‌ها در لحظه به واحد کنترل موتور ماشین منتقل می‌شوند و راننده هم‌زمان از شرایط خودرو آگاه می‌شود. در‌حالی‌که هر کسی مشغول کار خودش است، سامانه ایمنی پیامی می‌دهد که: «در فاصله ۵ کیلومتری خودرویی با سرعت غیر‌مجاز در حال نزدیک‌شدن است، مراقب باشید و سرعت را کاهش دهید» و پدر برای پیشگیری از برخورد هوشیارتر می‌شود. چنین خودروی هوشمندی از اتاق نشیمن هم راحت‌تر، پاک‌تر و ایمن‌تر است. پلیس نیز به ابر مرکزی اطلاعات خودروها متصل و قادر است اطلاعات تمام خودروها از شماره خودرو، مشخصات فنی و ایمنی گرفته تا گواهینامه و سن و چهره و مشخصات کامل راننده را کنترل کند و هیچ راننده و خودرویی نمی‌تواند خلافی مرتکب شود و از چشم پلیس دور بماند. 

خوب، فعلا بگذاریم تا خانواده فرضی ما به سفرشان ادامه دهند تا زمان برگشتن! آنچه تا حالا گفته شد کاربرد هوش مصنوعی و اینترنت اشیا در خانه، خودرو و کشاورزی هوشمند بود. تصور نکنید این داستان تخیلی است و وقوع آن در‌حال‌حاضر امکان ندارد! در‌حال‌حاضر بسیاری از تجهیزات قابل اتصال به شبکه در دسترس هستند و زیرساخت‌های ایجاد خانه هوشمند تا حدود بسیاری فراهم است. البته همه‌ اینها یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد و نیاز به پیش‌زمینه‌ها و زیرساخت‌هایی دارد که به‌تدریج باید اجرا و فراگیر شوند؛ زیرساخت‌هایی مثل شبکه پایدار و پرسرعت، نسل پنجم ارتباطات (5G)، تدوین استانداردهای اینترنت اشیا، امنیت شبکه، مراکز ذخیره، تبادل و تحلیل دیتا و تجهیزات سخت‌افزاری اینترنت اشیا که هنوز در کشور ما فراگیر یا تکمیل نشده‌اند؛ اما تلاش مستمر برای تکمیل یا ایجاد آنها ادامه دارد. اینکه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، اپراتورهای تلفن ثابت و همراه و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی و فعالان فناوری اطلاعات تمام توان خود را برای تکمیل چنین زیرساخت‌هایی به کار بسته‌اند، نشان از ضرورت حضور چنین فناوری‌هایی در زندگی مردم دارد. هدف از اجرای هوش مصنوعی و اینترنت اشیا بهبود کیفیت و رفاه زندگی، پیشگیری از رویدادهای غیرمترقبه و گاه ناگوار، صرفه‌جویی در انرژی، هزینه و زمان و استفاده از ظرفیت‌های نامکشوف فناوری در حکمرانی، مدیریت و برنامه‌ریزی کلان است. در اینترنت اشیا هر دستگاه فیزیکی با شناسه‌‌ای منحصربه‌فرد در شبکه به تبادل اطلاعات می‌پردازد. به عبارتی زیست‌تراشه‌ای در هر شیء اعم از بدن حیوانات مزرعه تا دستگاه قهوه‌ساز هوشمند یا در بخش‌های مختلف خودرو قرار دارد. در چنین شبکه‌ای هر شیء شناخته‌شده داده‌هایی را که از محیط جمع‌آوری می‌کند، با دیگر اشیا به اشتراک می‌گذارد و گاهی اشیا بر‌اساس اطلاعاتی که از یکدیگر می‌گیرند، اقدام می‌کنند. شاید باورش سخت باشد؛ اما حتی لباس و کفش نیز در قالب اشیا به شبکه متصل می‌شود. اگر تا حالا گجت‌های هوشمندی مانند ساعت و مچ‌بند را می‌شناختید؛ اما باور کنید که در بافت پارچه‌‌های هوشمند از قطعات الکترونیکی انعطاف‌پذیر قابل اتصال به شبکه استفاده می‌شود. این کفش‌ها و لباس‌ها قادر به ثبت علائم حیاتی بیماران، سالمندان، کارگران و ورزشکاران و حتی تشخیص و اعلام بیماری‌ها هستند. این لباس‌ها از طریق وای‌فای و گوشی هوشمند با پزشک و کادر درمان، کارفرما و مربی ارتباط برقرار کرده، آنها را از مشکلات جسمی بیمار یا سالمند یا وضعیت کارگران در محل کار یا ورزشکاران در میدان رقابت آگاه و به بهبود عملکردشان کمک می‌‌کنند. در سایر خدمات پزشکی تمام علائم بیمار از طریق ساعت، باتری‌های قلبی، هولترها، سمعک و حتی عینک به شبکه منتقل می‌شوند تا با جمع‌آوری، پردازش و تحلیل داده‌ها و اجرای عملیات کنترل و نظارت، سیستم بهداشتی‌ و درمانی هوشمند شکل گیرد. در محیط‌ زیست حسگرهای اینترنت اشیا بر کیفیت آب‌و‌هوا و شرایط جوی نظارت دارند و با ترکیب و تحلیل اطلاعات، کار پیشگیری از تخریب مراتع و جنگل‌ها، جمع‌آوری اطلاعات هوا و دما، بارندگی، رطوبت، سرعت باد، هجوم آفت‌ها، اندازه‌گیری عناصر خاک‌ و سیستم‌های هشدار آتش‌سوزی را آسان، سریع و کم‌خطا می‌کنند. هوش مصنوعی و اینترنت اشیا در مدیریت بحران و ایجاد سیستم‌های هشدار سریع در زمان زلزله، سونامی، سیل و آتش‌سوزی به صورت خدمات اضطراری یاری‌رسان کاربرد دارند. خدمات شهرهای هوشمند شامل حمل‌ونقل هوشمند، ساختمان‌های هوشمند و شبکه‌های پارکینگ هوشمند در حال شکل‌گیری است. در چنین سازوکاری علاوه بر خودروهای هوشمند، دوربین‌های امنیتی و چراغ‌های کنترل ترافیک به همدیگر و به شبکه ابری اینترنت اشیا متصل‌اند و اطلاعات جامعی برای آنالیز رفتار انسان در شهر به دست می‌دهند تا برنامه‌ریزان بر‌اساس‌آن شهری سالم و پویا بسازند. اینترنت اشیا میلیاردها دستگاهی را که قابلیت اتصال دارند به هم وصل می‌کند تا در تعامل با یکدیگر به جمع‌آوری، پردازش و اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات بپردازند. فرودگاه‌های هوشمند، هتل‌های هوشمند، کارخانه‌های هوشمند، بیمارستان‌های هوشمند، مدارس و دانشگاه‌های هوشمند و همه تجهیزات این مکان‌ها قابلیت اتصال به شبکه ابری اینترنت اشیا را دارند. اطلاعات حاصل از حسگرهای اینترنت اشیا پردازش و تحلیل می‌شوند و در برنامه‌های عملیانی، مالی، اقتصادی و صرفه‌جویی در انرژی، زمان، هزینه و منابع انسانی به کار می‌آیند. خب خانواده فرضی ما پس از یک هفته سفر در حال بازگشت به خانه است. تلفن همراه مادر زنگ می‌خورد. «جاری» است و می‌خواهد با شوهر و بچه‌هایش عیددیدنی بیاید. مادر می‌گوید: «تشریف بیاورید، ما یک ساعت دیگر می‌رسیم». صحبت مادر با جاری تمام می‌شود و غرولندکنان می‌گوید: «یک هفته است خانه نبوده‌ایم، حتما گرد و خاک همه جا را گرفته است». پدر می‌گوید: «‌ای خانم! نگران نباش الان می‌گویم جارو‌برقی کارش را شروع کند. دستیار صوتی، بگو جاروبرقی خانه را تمیز کند». همین یک جمله کافی است که جاروی متصل به شبکه راه بیفتد و تا رسیدن مسافران خانه را تمیز کند. پدر می‌گوید: «دستیار صوتی، کولر را هم روشن کن و پنجره را هم باز بگذار» و کولر خانه به طور اتوماتیک روشن می‌شود تا وقتی مسافران و میهمان‌ها برسند، هوا خنک و مطبوع باشد. این تنها مشتی است از خروار خدمات زندگی هوشمند و طعم شیرین فناوری در زندگی... .