کرونا | ریه | کودکان | واکسن کرونا | قلب
دست از سرم بردار کرونا!
بیش از ۹ ماه از ابتلایش به کووید-۱۹ می‌گذرد. عید نوروز سال گذشته به کرونا مبتلا شد و پزشکان با تشخیص درگیری ۳۰ درصدی ریه توصیه کردند در بیمارستان بستری شود. فکر می‌کرد بعد از یکی - دو ماه سرانجام حالش خوب می‌شود اما نشد که نشد. دکتر و بیمارستانی نمانده که برای درمان به آن مراجعه نکرده باشد؛ از قلب و ریه تا دکتر پوست و مو، برای ریزش بی‌امان موهایش.
روزنامه ایران نوشت: «انگار ظرف چند ماه به اندازه ۲۰ سال پیر شده. مدام از خودش می‌پرسد، یعنی کرونای دائمی دارم؟ توان ۱۰ دقیقه ظرف شستن هم ندارد. بعد از چند دقیقه سر پا ایستادن خیس عرق و نفس‌نفس‌زنان مجبور می‌شود گوشه‌ای ولو شود تا کمی انرژی‌اش برگردد. به قول خودش اصلاً آدم سابق نیست. نمی‌داند با این حجم از خستگی مفرط چه کند. بیش از ۹ ماه از ابتلایش به کووید-۱۹ می‌گذرد. عید نوروز سال گذشته به کرونا مبتلا شد و پزشکان با تشخیص درگیری ۳۰ درصدی ریه توصیه کردند در بیمارستان بستری شود. فکر می‌کرد بعد از یکی - دو ماه سرانجام حالش خوب می‌شود اما نشد که نشد. دکتر و بیمارستانی نمانده که برای درمان به آن مراجعه نکرده باشد؛ از قلب و ریه تا دکتر پوست و مو، برای ریزش بی‌امان موهایش.
«۳۰ساله هستم اما درست مثل یک آدم ۵۰ساله شده‌ام. تازه یک آدم ۵۰ساله هم این قدر بی‌انرژی نیست. اوایل نمی‌فهمیدم چرا بعد از کرونا خوب نمی‌شوم. خلاصه هر بیماری دوره نقاهت دارد اما این بیماری انگار دوره نقاهت ندارد. دست آخر دست به دامن طب سوزنی شدم اما باز هم حالم را خوب نکرد تا این که یک دکتر به من گفت لانگ کووید (کووید طولانی‌مدت) گرفته‌ام. پرسیدم این دیگر چه مدلی است؟ یعنی من تا آخر عمرم کرونا دارم؟ گفت که خیلی‌ها در دنیا مشکل من را دارند و بعد از کووید با این نشانه‌ها روبه‌رو هستند. آنها امیدوارند این نشانه‌ها تا آخر عمر با من نماند. دیگر فکر کن چه حال و روزی دارم!»
محمد ۳۳ساله تنها کسی نیست که بعد از رهایی از کووید-۱۹ دیگر آدم قبلی نشده. منظورم از رهایی، منفی‌شدن تست کووید و از بین رفتن نشانه‌های اصلی بیماری است. اما بعضی‌ها هستند که انگار قرار نیست هیچ وقت از کووید رها شوند و دائم نشانه‌ها و عوارض این بیماری با آنهاست؛ گاهی حتی نشانه‌هایی بیش از بیماری. علائمی مثل تنگی نفس، بی‌حالی، خستگی زیاد، بی‌خوابی، ریزش مو، اضطراب. گاهی هم همه این نشانه‌ها با هم؛ جوری که بیمار دقیقاً نمی‌داند، چه بلایی سرش آمده و سردرگم دنبال درمان می‌گردد.
در بسیاری از کشورهای دنیا این روزها کلینیک‌های درمان کووید طولانی تأسیس شده و پژوهشگران و پزشکان درباره آن تحقیق می‌کنند. گاه در این کلینیک‌ها بیمارانی را می‌بینی که ماه‌هاست درگیر کووید طولانی‌مدت هستند و حتی درگیری تا ۱۶ماه هم در این مراکز گزارش شده است. خیلی از بیماران مبتلا به کووید طولانی‌مدت بیم آن دارند که تا آخر عمر درگیر بیماری باشند.
اما این بیماری تا چه میزان در ایران دیده شده؟ پزشکان چقدر درباره این بیماری تحقیق کرده‌اند و چه اطلاعاتی درباره آن دارند؟ چرا هر کس کرونا می‌گیرد، با این مشکلات مواجه نمی‌شود؟ چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟ واکسیناسیون چه تأثیری بر این بیماری دارد؟ آیا ابتلای چندباره به کووید هم ربطی به این مشکل دارد؟
صبا، سیستم ایمنی ضعیفی دارد و به گفته خودش تا به حال هفت بار کرونا گرفته است: «سخت‌ترین کرونای من دلتا بود که خرداد ماه امسال به آن مبتلا شدم. ۱۰ روز حال بدی داشتم و دوران نقاهتش هم طولانی بود. چند وقتی گذشت تا بتوانم ۱۰ قدم راه بروم. نیمه شهریور باز هم احساس کردم علائم دارم. تست دادم اما منفی شد. هفته‌ای یک بار پیش پزشک بودم و علائم را کنترل می‌کردم. به من گفتند درگیر لانگ‌کووید شده‌ای. علائم من ناامیدی و افسردگی شدید، عدم توانایی در راه‌رفتن و خستگی زیاد بود. تا اواسط مهر حتی به‌زور راه می‌رفتم. مثلاً یک سیب را نمی‌توانستم کامل خرد کنم. ضعف و اختلال خواب شدید داشتم و حافظه‌ام کاملاً مختل شده بود و فراموشی داشتم. چند باری کوچه و خانه را پیدا نمی‌کردم. درست مثل این که یک مه مغزی برایم درست می‌شد. برای اختلال خواب دارو گرفتم و کمی بهتر شدم اما پزشک‌ها می‌گویند ممکن است تا یک سال هم درگیرش باشم. تا الان شش ماه از ابتلایم می‌گذارد.»
لیلا تا حالا سه بار کرونا گرفته است. می‌گوید: «اولین بار آبان ۹۹ کووید گرفتم، همراه با تب و ضعف شدید بعد از رفع علائم که نزدیک پنجاه روز طول کشید اختلال عملکرد پیدا کردم. این کاهش عملکرد فقط در کارهای جسمی نبود و قدرت تمرکزم را هم کاهش داده بود. آبان و آذر ۹۹ موضوع لانگ‌کووید هنوز مطرح نبود اما وقتی من مشکل ضعفم را با پزشک مطرح کردم، داروی خاصی برایم تجویز نکرد جز این که گفت باید دائماً از مکمل‌های غذایی و ویتامین استفاده کنی. البته تغییر بوها هم برایم ماند و بعد از کرونا بوی همه چیز برایم عوض شد. مدام یک بوی چاه نفت همراهم هست که در ابتلای بعدی‌ام هم همین اتفاق افتاد. همین الان هم من اصلاً توانایی و قدرت قبل از کووید را ندارم. برای خودم هم سؤال است که لانگ‌کووید دارم یا نه؟ راستش اصلاً نمی‌دانم برای این مشکلاتم باید به کجا مراجعه کنم؟»
دکتر روزبه بیاتی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، درباره کووید طولانی‌مدت توضیح می‌دهد و تأکید می‌کند هنوز پژوهش مدونی در ایران درباره این بیماری انجام نشده و اطلاعات خاصی در این باره در دست نیست: «ما دقیقاً نمی‌دانیم چقدر این بیماری در ایران شایع است یا این که چقدر شایع نیست و ما نسبت به دیگر کشورها چه وضعیتی داریم. اما آن چه واضح است این که موارد لانگ‌کووید را در مطب و درمانگاه‌ها می‌بینیم و بیمار بعد از ماه‌ها عوارض ناشی از کرونا دارد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت کووید بلندمدت به شرایط بعد از کووید گفته می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که شخص تست پی‌سی‌آر منفی دارد و دو ماه از بیماری‌اش گذشته اما همچنان علائم بیماری کرونا را دارد و این علائم ممکن است دو ماه تا شش ماه هم تداوم داشته باشد. هر چند موارد طولانی‌تر هم دیده شده. یک مقاله معتبر در این باره نشان می‌دهد ۱.۹ درصد افرادی که کرونا می‌گیرند این شرایط به سراغ‌شان می‌آید.»
او علائم شایع این بیماری را این گونه برمی‌شمارد: «خستگی، کوتاهی نفس یا تنگی نفس، جوری که فرد نمی‌تواند نفس عمیق بکشد که این مورد بیشتر درباره کسانی رخ می‌دهد که در طول بیماری کرونا ریه‌شان درگیر شده. همین طور تپش قلب یا احساس سنگینی قفسه سینه، دردهای مبهم عضلانی و اسکلتی، اختلال در خواب، اضطراب و افسردگی و کاهش تمرکز. اختلالاتی مثل اختلال در بویایی و چشایی و ریزش مو هم در این بیماری دیده می‌شود. به عقیده من ریزش مو در ایران یکی از شایع‌ترین مواردی است که دیده‌ام. آدم‌هایی که به طور واضح موهای سرشان را بعد از کووید از دست داده‌اند. جوری که موهایشان تنک شده و از دست دادن مو کاملاً واضح است.»
اما برای درمان لانگ‌کووید چه باید کرد؟ بیاتی می‌گوید: «باید هر کس با توجه به علائمی که دارد به دکتر متخصص مراجعه کند. مثلاً کسی که مشکل افسردگی و اضطراب دارد باید به روانپزشک مراجعه کند. کسی که مشکل ریه دارد به متخصص عفونی و کسی که مشکل درد قفسه سینه دارد به پزشک متخصص قلب. گاهی مشکلات با هم همپوشانی دارند و به تصویربرداری و تست ریوی همزمان نیاز است یا مثلاً ما برای کسانی که ریزش مو دارند بیوتین تجویز می‌کنیم و سطح ویتامین‌های بدن‌شان را از نظر ویتامین دی و منیزیم کنترل می‌کنیم. البته همین ویتامین‌ها برای درمان خستگی مزمن آنها هم معمولاً تجویز می‌شود. یکی از سؤال‌های رایج درباره لانگ‌کووید را کسانی می‌پرسند که مدعی‌اند چند بار کرونا گرفته‌اند. این موضوع تا حدی غیرمنطقی و غیرعلمی است. البته من درباره کسانی حرف می‌زنم که مثلاً می‌گویند هفت یا ۹ بار کرونا گرفته‌اند. چون بعد از هر ابتلا در بدن آنتی‌بادی ترشح می‌شود و حداقل تا سه ماه در بدن باقی می‌ماند و در حافظه سلولی بدن محافظت و مقاومت ایجاد می‌شود. بنابراین ممکن است افرادی که ادعا می‌کنند بارها کرونا گرفته‌اند به لانگ‌کووید مبتلا باشند.»
به گفته دکتر بیاتی تحقیقات نشان می‌دهد، کسانی که در هفته اول بیماری بیش از پنج علامت تجربه کرده‌اند، بیشتر ریسک ابتلا به لانگ‌کووید دارند. همچنین مطابق با همین پژوهش‌ها افراد مسن و زنان، بیشتر در معرض ابتلا به لانگ‌کووید هستند و در بین کودکان هم این بیماری دیده شده است.
کرونا انگار هر روز برایمان برگ جدیدی رو می‌کند اما آن طور که دکتر بیاتی تأکید می‌کند واکسن‌زدن امکان ابتلا به لانگ‌کووید را هم تا حد زیادی کاهش می‌دهد و تحقیقات در این باره امیدوارکننده است. پس اگر هنوز واکسن نزده‌اید برای واکسن‌زدن عجله کنید، چون ممکن است یک روز به کرونای دائمی مبتلا شوید.»