هاب گازی جدید خاورمیانه

صنعت LNG مصر با بهره‌‌‌‌گیری از محدودیت‌های بازار گاز اروپا و بهره‌‌‌‌برداری از تحولات ژئوپلیتیک منطقه‌‌‌‌ای، سرانجام در حال تجربه‌کردن موفقیت‌‌‌‌‌هایی است. رویای قاهره برای تبدیل‌شدن به یک بازیگر جهانی در حوزه LNG با ترکیبی از بهار عربی، درگیری با ترکیه و سپس نابودی تقاضا در نتیجه بیماری کووید از ریل خارج شد، با این حال اکنون صنعت LNG مصر آماده یک رشد بزرگ است و بزرگ‌ترین تولیدکننده آن، شرکت EGAS محموله‌‌‌‌ای از مجتمع تولیدی شهر دمیاط را با قیمت فوب برای بارگیری در روز ۲۸ و ۲۹ دسامبر آماده کرده است.

مصر حالا در مسیر همکاری با لبنان گام‌‌‌‌های بلندی برداشته و تلاش خود برای تامین گاز و خروج این کشور از بحران را شتابی دوچندان بخشیده و همچنین چشم به همکاری‌‌‌‌های آتی گازی با این کشور در مجمع گاز مدیترانه شرقی دارد. قاهره همچنین به واسطه همین مجمع مهم گازی، فعالیت‌های زیادی در زمینه تعمیق روابط در حوزه انرژی با اسرائیل، قبرس و یونان دارد. رشد صنعت LNG در این کشور، حتی ترکیه تحت‌هدایت اردوغان را به گاز مصر محتاج کرده است. با وجود رقابت شدید منطقه‌‌‌‌ای، ایدئولوژیک و سیاسی میان اردوغان که مهم‌ترین حامی جنبش‌‌‌‌های اخوان‌المسلمین است با دولت ژنرال السیسی که اخوان‌المسلمین را سرکوب کرد؛ ترکیه برای پوشش بخشی از کمبود گاز موردنیاز خود تاکنون محموله‌‌‌‌های LNG زیادی از مصر وارد کرده است و همین امر، نقش قابل‌توجهی در فرآیند تنش‌‌‌‌زدایی میان قاهره و آنکارا داشته است. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد تبدیل شدن به هاب گازی جدید منطقه و بهبود روابط تجاری با همسایگان مدیترانه‌‌‌‌ای و کشورهای اروپایی برای صادرات بیشتر LNG، در راس برنامه‌‌‌‌های قاهره قرار دارد.

  استراتژی گازی مصر در قبال لبنان

گاز طبیعی مایع مصر اخیرا به کالایی داغ تبدیل شده، زیرا بازارهای اروپایی و آسیایی مشتاق عرضه بیشتر و تقاضا در شرق مدیترانه نیز افزایش یافته است. طی هفته گذشته، نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان از عبدالفتاح السیسی خواست تا برای مقابله با کمبود برق در این کشور دست به تامین گاز طبیعی لبنان بزند. در این میان هیچ اشاره‌‌‌‌ای به گفت‌‌‌‌وگوهای احتمالی بین رهبران لبنان و مصر بر سر چالش مرزبندی دریایی لبنان و اسرائیل نشده است، اما منابع به نقش احتمالی مصر در این موضوع در آینده اشاره کرده‌‌‌‌اند. اختلافات دریایی رژیم اسرائیل و لبنان اهمیت بسیار زیادی دارد، چرا‌که هر دو طرف مدعی آب‌‌‌‌‌هایی هستند که انتظار می‌رود ذخایر عظیم گاز طبیعی در آنها باشد. حل اختلافات دریایی می‌تواند مسیر را برای همکاری احتمالی لبنان با مجمع گاز مدیترانه شرقی (East Mediterranean Gas Forum) که شامل مصر، یونان، قبرس و اسرائیل است، هموار کند. ادغام تولید گاز لبنان در این مجمع می‌تواند قدرت بازار گاز منطقه‌‌‌‌ای را بیشتر تقویت کند.

همچنین در روز ۲۹ آذر خط لوله گاز عرب (Arab Gas Pipeline) آماده تزریق گاز طبیعی مصر از طریق اردن و سوریه به مقصد لبنان است. طارق الملا، وزیر نفت مصر هم انتظار دارد که کشورش صادرات گاز طبیعی به لبنان را تا سه‌‌‌‌ماهه اول ۲۰۲۲ آغاز کند. او در گفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وگویی تلفنی با تلویزیون الشرق گفت: «برای ما مهم است که گاز مصر هرچه سریع‌تر به لبنان برسد، اما مساله مهم‌تر این است که معامله بین کشورها بدون هیچ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گونه عواقب منفی به آرامی پیش برود، بنابراین ما به مشارکت برادرانمان در لبنان و همه ذی‌نفعان و کشور‌‌‌‌‌هایی که گاز از آنها عبور می‌کند، نیاز داریم تا اطمینان حاصل شود که همه اقدامات فنی، تجاری و سیاسی در مسیر درستی قرار دارند.‌»

وزیر نفت مصر همچنین اظهار کرد که این کشور قصد دارد روزانه ۶۹/ ۱ تا ۸۴/ ۱میلیون مترمکعب گاز به لبنان صادر کند. طارق الملا به تحریم‌های احتمالی آمریکا در رابطه با سوریه علیه مصر هم توجه دارد و در این‌باره به المانیتور گفته است: «ما نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواهیم ببینیم که به دلیل کمک‌‌‌‌کردن به لبنان، مجازات می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شویم.»

گفتنی است که طرح صادرات گاز مصر به لبنان از طریق خاک اردن و سوریه از ابتکارات تحت‌حمایت ایالات‌متحده است و به‌‌‌‌رغم تحریم‌های سزار علیه دولت سوریه، متحدان منطقه‌‌‌‌ای آمریکا مانند مصر، امارات، عربستان‌سعودی، اردن و عراق حامی این خط لوله هستند. دلیل حمایت آنها از این خط لوله کاهش نفوذ حزب‌‌‌‌الله در لبنان، قطع جریان صادرات سوخت ایران به لبنان از طریق حزب‌‌‌‌الله و کاهش بحران بی‌‌‌‌سابقه اقتصادی و انرژی این کشور است.

مصر نیز در پی آن است که از این طریق روابط خود با لبنان را تقویت کند تا بتواند نفوذ خود در شرق‌مدیترانه را گسترش دهد و حتی در آینده، برای پاسخگویی به نیاز مبرم لبنان به گاز طبیعی، بتواند در پروژه‌‌‌‌های این کشور در بخش گازی مشارکت کند و جریان صادرات گاز خود را به این کشور افزایش دهد.

  همکاری با اسرائیل و قبرس در شرق مدیترانه

ذخایر گاز دریایی و خشکی مصر از نظر تجاری به اندازه کافی جذاب هستند که این کشور بخواهد ظرفیت مایع‌‌‌‌سازی LNG خود را افزایش دهد. عرضه مداوم گاز دریایی اسرائیل به مصر، از طریق خط لوله متعلق به شرکت گاز مدیترانه شرقی (EMG) برای همه دارای اهمیت است. گروه خط لوله گاز ایتالیایی اسنم (SNAM) اکنون مالک ۲۵‌درصد سهام این خط لوله ۹۰ کیلومتری از بندر اشکلون در جنوب اسرائیل به پایان العریش مصر است و دیگر سهامداران اصلی این خط لوله شرکت‌های دلک دریلینگ اسرائیل و غول نفتی آمریکایی شورون هستند.

همزمان با این موارد، قبرس و مصر نیز گفت‌‌‌‌وگوهای دوجانبه خود را ادامه می‌دهند. در دیدار اخیر طارق الملا، وزیر نفت مصر با ناتاسا پیلیدس وزیر انرژی، بازرگانی و صنعت قبرس، امکان افزایش همکاری‌‌‌‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

هدف اصلی دوکشور، اتصال میدان گاز طبیعی دریایی آفرودیت قبرس با کارخانه‌‌‌‌های LNG مصر است و قبرسی‌‌‌‌ها تصمیم دارند تا با همکاری مصر گاز خود را وارد بازار اروپا کنند. همچنین مصر برنامه‌‌‌‌های خود برای گسترش فعالیت عملیاتی در غرب مدیترانه و احتمالا در منطقه دریای سرخ با شرکت شورون را با طرف قبرسی مطرح کرد.

  رشد تجارت LNG با ترکیه در سایه تنش‌‌‌‌ها

همچنین با توجه به تنش‌‌‌‌های ژئوپلیتیک میان مصر و ترکیه که عمدتا ناشی از حمایت ترکیه از جنبش اخوان‌المسلین، سیاست‌های تهاجمی اردوغان در شرق مدیترانه و دخالت این کشور در جنگ داخلی لیبی است؛ مصر در مساله گاز مدیترانه می‌تواند دچار مشکل شود، خصوصا آنکه ترکیه پس از دیدار اردوغان و ولیعهد ابوظبی، درها را برای گفت‌‌‌‌وگو و سرمایه‌‌‌‌گذاری چند میلیارد دلاری صندوق‌ها و شرکت‌های اماراتی در ترکیه باز کرد. امری که می‌تواند هزینه تنش با ترکیه را برای مصر افزایش دهد.

با این وجود، پس از چند سال متلاطم در روابط ترکیه و مصر، به‌نظر می‌رسد که آنها به‌دنبال افزایش همکاری در حوزه انرژی هستند. گزارش‌‌‌‌‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد ترکیه به یکی از مقاصد اصلی محموله‌‌‌‌های LNG مصر تبدیل شده است. پلتس می‌گوید که مصر به یکی از تامین‌کنندگان کلیدی LNG ترکیه تبدیل شده و تا به اینجای ۳ ماهه آخر سال۲۰۲۱، هفت محموله به این کشور ارسال کرده است. گفتنی است با وجود آنکه مصر همچنان در زمینه تامین LNG ترکیه از قطر، ایالات‌متحده آمریکا و الجزایر عقب‌تر است، اما سهم این کشور در بازار گاز طبیعی ترکیه به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته است. با نگاهی به تقاضای رو به رشد گاز در ترکیه که اکنون به بیش از ۶۰ میلیارد مترمکعب رسیده است، آنکارا گزینه‌‌‌‌های زیادی برای انتخاب شرکای خود در زمینه انرژی ندارد و به‌‌‌‌رغم تنش‌‌‌‌های گسترده با قاهره، به LNG آنها نیاز دارد. اگر ترکیه نتواند راه‌‌‌‌حلی برای قراردادهای در حال انقضای تامین بلندمدت گاز خود نیابد، احتمالا باید خود را برای بحران انرژی آماده کند.

در حال‌حاضر تنها گزینه بلندمدتی که اردوغان در اختیار دارد، سوناتراک الجزایر است که قرارداد آن نیز تا سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد. همچنین ترکیه برای مقابله با تاخیر یا کمبود در عرضه گاز از سوی روسیه و جمهوری‌آذربایجان، تنها گزینه‌‌‌‌های دیگری که در اختیار دارد مصر، قطر و آمریکا هستند.

در چنین شرایطی از اکتبر۲۰۲۱ تاکنون، محموله‌‌‌‌های LNG مصر توسط شل ادکو (ShellIdku) و انی دمیاط (Eni Damietta) به ترکیه تحویل داده شده که نتیجه برقراری مجدد روابط دیپلماتیک قاهره و آنکارا در ابتدای سال۲۰۲۱ است و ممکن است روابط بین طرفین به‌‌‌‌زودی بهبود یابد.

پس از سفر ولیعهد امارات به ترکیه و گرم‌شدن احتمالی روابط ترکیه و عربستان، به‌نظر می‌رسد که اردوغان در حال تلاش برای تغییر موضع منطقه‌‌‌‌ای است. این تغییر در نتیجه شرایط داخلی و اقتصادی بر ترکیه تحمیل شده و مخالفت‌های داخلی علیه اردوغان افزایش یافته، نرخ تورم بالا و در حال افزایش است که همه این مسائل اردوغان را وادار کرده تا شرایط را برای همکاری با بازیگران منطقه‌‌‌‌ای در زمینه انرژی و سرمایه‌‌‌‌گذاری فراهم کند.

چنین وضعیتی، یک فرصت عالی برای درآمدزایی مصر است، زیرا ترکیه تمایل دارد به شکل قابل‌توجهی هزینه بالاتری برای LNG بپردازد و احتمالا از مواضع تهاجمی خود در شرق مدیترانه بکاهد. این به‌معنای خوب‌بودن همه‌چیز در منطقه نیست، چرا‌که ترکیه بار دیگر به شرکت اکسون‌موبیل درباره هرگونه عملیات حفاری در آب‌‌‌‌های قبرس هشدار داده و آنها را تهدید کرده است. از سوی دیگر، کشورهای مصر، یونان و اسرائیل هم آماده‌‌‌‌اند تا در صورت هرگونه بحران‌آفرینی توسط ترکیه، گاز خود را به مقاصد دیگری صادر کنند.

  قاهره در مسیر بدل گشتن به قدرت جهانی LNG

وزیر نفت مصر گزارش داده که صادرات گاز طبیعی این کشور، از دوپایانه مایع‌‌‌‌سازی گاز طبیعی مصر با ظرفیت کامل ۳/ ۴۵ میلیون مترمکعب در روز، در حال انجام است. طارق الملا می‌گوید که این پایانه‌‌‌‌ها با تمام توان خود کار می‌کنند تا مصر را از افزایش بهای بین‌‌‌‌المللی گاز بهره‌‌‌‌مند کنند. وی همچنین اشاره کرد که کل تولید گاز طبیعی مصر بین ۱۸۴‌میلیون مترمکعب تا حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز و کل صادرات نیز همراه با میزان واردات گاز از اسرائیل نیز ۱۲ میلیون مترمکعب در روز است.

این سطح صادرات می‌تواند تا سه‌ماهه اول سال۲۰۲۲ به روزانه ۱۷ تا ۱۸ میلیون مترمکعب برسد. هم‌اکنون بحث‌‌هایی در مورد افزایش ظرفیت کلی خط لوله صادراتی مصر در حال انجام است و یک یادداشت تفاهم با هدف افزایش عرضه گاز اسرائیل به مصر امضا شده تا خط لوله ساحلی جدیدی برای این امر ساخته شود. همچنین در روز ۲۵ نوامبر، طی جلسه‌‌‌‌ای در حاشیه مجمع گاز مدیترانه شرقی در قاهره شرکت واردکننده گاز یونانی دپا (DEPA) اعلام کرد که به‌دنبال خرید گاز LNG از مصر است.

در صورت امکان وقوع چنین همکاری میان قاهره و این شرکت یونانی، محموله‌‌‌‌های گاز طبیعی مایع مصر می‌توانند به مقصد پایانه وارداتی LNG رویتوسا (Revithoussa) در یونان حرکت کنند و در آینده حتی به شهر الکساندروپولیس هم دسترسی پیدا کنند. پر واضح است که مصر در چشم‌‌‌‌انداز خود برای آینده، توسعه صنعت LNG را در راس اولویت‌های خود قرار داده، امری که می‌تواند در آینده‌‌‌‌ای نه‌چندان دور به صادرات بیشتر گاز مصر به اروپا و حتی شرق دور بینجامد. از سوی دیگر نیز عبدالفتاح السیسی با درک اهمیت گاز در سال‌ها و دهه‌‌‌‌‌‌‌‌های آتی در حال جذب سرمایه‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌ها و فناوری‌های به‌‌‌‌روز جهان برای توسعه این صنعت است.

در نگاه السیسی، قدرتی که LNG به این کشور می‌دهد، هم ابزاری برای بهبود و تقویت روابط و نفوذ مصر در منطقه و کشور‌هایی چون سوریه و لبنان و دیگر همسایگان بی‌‌‌‌بهره از منابع غنی انرژی است و هم می‌تواند به‌عنوان سلاحی ژئوپلیتیک علیه رقبای منطقه‌‌‌‌ای شماره یک آنها، یعنی ترکیه استفاده شود. همچنین بازاریابی در اروپا و شرق آسیا با تشدید بحران انرژی، فرصتی غنی برای قاهره برای تقویت جایگاه بین‌‌‌‌المللی و سرازیرشدن میلیاردها دلار سرمایه و موقعیت تجاری به اقتصاد این کشور است.