پژوهشگر حوزه قفقاز با انتقاد از تشکیل کمیسیون حل اختلافات مرزی؛
حذف ایران به نفع قفقاز نیست| حل و فصل اختلافات مرزی فقط برای ارمنستان و آذربایجان نیست
یک پژوهشگر ارشد حوزه قفقاز خاطرنشان کرد: حل و فصل اختلافات مرزی فقط برای ارمنستان و آذربایجان نیست بلکه بر امنیت ملی ایران نیز تاثیر می‌گذارد.
ولی کالجی پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در نشستی با عنوان تحولات قفقاز و تاثیر آن بر مناسبات ایران و ارمنستان که توسط موسسه ابرار معاصر تهران و مرکز تحقیقات اوریلی برگزار می‌شد، در سخنانی اظهار کرد: شرایط ارمنستان بعد از جنگ دوم قره‌باغ بسیار شبیه جامعه آذربایجان بعد از جنگ اول قره‌باغ است. جامعه‌ای که در جنگ شکست خورد و غرور ملی جریحه‌دار شد و در مقابل کشور رقیب احساس برتری پیدا کرد.
وی تصریح کرد: بخشی از مطالبات جامعه ارمنستان به‌گونه‌ای است که به دنبال فضای جدیدی هستند و می‌خواهند ارمنستان را در مسیر کریدورهای آنترناتیو پیش ببرند و می‌خواهند ارمنستان رویکرد مستقل‌تر از دیاسپورای ارمنی عمل کند.
این پژوهشگر حوزه قفقاز در ادامه اظهار کرد: اگر چنین اتفاقی بیفتد نیروهای نظامی روسیه در خاک ارمنستان حضور نخواهند داشت و روس‌ها مجدداً حمایت نمی‌کنند. به نظر من ارمنستان شبیه گرجستان خواهد شد و به طور کلی از مدار سیاست دفاعی روس از قفقاز خارج می‌شود. گرچه معتقد هستم روس‌ها چنین چیزی را نمی‌خواهند.
کالجی در ادامه با بیان اینکه روس‌ها مسئول تامین امنیت ارمنستان و مرزهای این کشور هستند، گفت: با وجود تنش‌ها و اختلافاتی که در منطقه هست باید راهی برای همکاری پیدا کنیم. متاسفانه فضای رسانه‌ای و نخبگانی در ایران، ارمنستان و آذربایجان عمدتاً فضای توأم با تنش است و کمتر بر محورهای همکاری تاکید می‌شود. در چنین فضایی از کجا و چه نقطه‌ای می‌توانیم شروع کنیم.
وی یادآور شد: این مساله شاید شرایط مشابه آلمان و فرانسه بعد از جنگ جهانی دوم باشد. در واقع ارمنستان و آذربایجان شرایط مشابه آن دو کشور را دارند. اگر آلمان و فرانسه از ذغال‌سنگ و فولاد شروع کردند ارمنستان و آذربایجان می‌توانند از طریق راه‌آهن و زیرساخت‌های جنوب قفقاز شروع کنند و چنین نقشی را ایفا کنند که به نفع ارمنستان، آذربایجان، ایران و گرجستان است. در واقع باید از نقاط فنی و غیرسیاسی شروع کنیم.
این پژوهشگر ارشد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اظهار کرد: حوزه آبی ارس می‌تواند زمینه دیگر این همکاری‌ها باشد. میان ترکیه و گرجستان به عنوان کشورهای بالادست و ارمنستان، آذربایجان و ایران به عنوان کشورهای پایین دست. اینها حوزه‌هایی است که می‌توانیم دور هم جمع شویم علی‌رغم اختلافاتی که وجود دارد. ارمنستان در این 30 سال در رابطه با ارس با ترکیه مذاکراتی داشته است.
وی اظهار داشت: از این دیدگاه اجلاس اخیر سوچی و تشکیل کمیسیون حل و فصل اختلافات مرزی قابل توجه است. اما به نظر من این معادله نباید بین ارمنستان، آذربایجان و روسیه باشد. این حق طبیعی ایران است که از نتایج این کمیسیون اطلاع پیدا کند. مسائلی که در گوریس - کاپان پیش آمد همچنین نگرانی‌هایی که بر سر کریدور نخجوان داریم نشان می‌دهد که حل و فصل اختلافات مرزی فقط برای ارمنستان و آذربایجان نیست بر امنیت ملی ایران هم تاثیر می‌گذارد.
این پژوهشگر حوزه قفقاز خاطرنشان کرد: تجربه سه دهه اخیر نشان داده حذف ایران به نفع قفقاز نبوده، بعد از جنگ اول قره‌باغ و تشکیل گروه مینسک عملا ایران کنار گذاشته شد اما آیا این روند به صلح در قفقاز کمک کرد؟ آیا باید همان مسیر اشتباه ادامه یابد. امیدوارم اینگونه نباشد.
وی در پایان گفت: دولت ارمنستان تحت چه شرایطی به کریدور جمهوری آذربایجان به نخجوان رضایت می‌دهد؟ آیا این کریدور باید نظامی باشد یا غیر نظامی؟ داخلی باشد یا بین‌المللی؟ مالکیتش دست چه کسی باشد و از کدام شهرها مناطق ارمنستان باید عبور کند؟ اینها ابهاماتی است که ما در داخل ایران داریم و باید ببینیم دولت پاشینیان چطور به این قضیه نگاه می‌کند و تحت چه شرایطی این کریدور را قبول می‌کند.
زنگزور | کانال زنگزور
زنگ زور برای چه کسی به صدا درآمده است؟
تحلیلگر مسائل سیاسی نوشت: نقض حاکمیت کشورهای منطقه و تمامیت ارضی آن‌ها توسط هیچ کشوری پذیرفته نیست و قطعاً تعاملات همه کشورهای منطقه با همدیگر، نفع همگانی دارد.
در یادداشت مصطفی فاروئی فیروزی آمده است: اگرچه جمهوری آذربایجان به‌عنوان کشوری مسلمان با دیرینه‌ای ایرانی و فرهنگی مشترک، مورد علاقه‌ی ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران است، اما مهمترین منطق حمایت از این کشور در جنگ‌های قره‌باغ، بازگشت به مرزهای بین‌المللی بود.
واضح است که ظلم از سمت هر طرف که صورت بگیرد، جمهوری اسلامی در طرف مقابل آن خواهد ایستاد. قاعده‌ی اعلامی رئیس‌جمهوری منتخب ملت ایران، که در پیام به سازمان ملل ارسال شد، اصلی است که همه‌ی ملت ایران نیز به آن التزام دارند: «ما در کنار مظلومان و مستضعفان جهان خواهیم ایستاد.»
متأسفانه حفظ دور پیشروی در خاک ارمنستان، که با مسدود کردن جاده گوریس-کاپان در شهریور امسال آغاز شد، با پیشروی و اشغال چهل کیلومترمربع از خاک این کشور ادامه پیدا کرده؛ به طوری‌که در برخی از نقاط تا ده کیلومتر در جغرافیای محدود ارمنستان پیشروی نظامی انجام شده است.
حال با توجه به ضعف دولت مرکزی ارمنستان، گویا برخی هوای تحمیل خواسته‌های نامشروع خود بر ملت این کشور را در سر می‌پرورانند. ایجاد یک دالان جعلی در جنوب این کشور و هم‌مرز با رودخانه‌ی ارس. این اتفاق به معنای محاصره و قرار گرفتن ارمنستان در یک تنگنای ژئوپولیتیک خواهد بود و قطعا آغازگر ناآرامی‌های آینده در منطقه خواهد بود.
همگان خدمات مردم ایران در جنگ قره‌باغ را به یاد دارند. و مبرهن است که اگر همکاری ایران در موضوعات فنی وجود نداشت، در همین نبرد اخیر نیز توفیقی برای پایان درگیری‌ها وجود نداشت.
انتظار ملت ایران این نبود که اکنون که قدرت کافی برای تعدی و تجاوز به منافع ملی و خاک ارمنستان، میسر شده، تمامی ارزش‌های اسلامی و اصول بین‌المللی در خصوص احترام متقابل، احترام به تمامیت ارضی و حفظ مرزهای بین‌المللی زیر پا گذاشته شود.
منطق ایجاد دالان جعلی زنگزور با دالان لاچین که تا چندی پیش در حاکمیت کشور ارمنستان بوده و اکنون به لطف پیروزی در جنگ، آن‌هم به لطف همکاری کشورهای منطقه و تنها برای حفظ ارتباطات اقتصادی سنتی، ایجاد شده است، زمین تا آسمان متفاوت است.
کمترین منطق تغییرات در مسیرهای بین‌المللی حکم می‌کند، رضایت و منافع کشورهای منطقه در آن لحاظ شود.
جمهوری اسلامی ایران با خویشتن‌داری از احیای «راه‌های مواصلاتی سُنّتی» در منطقه برای تسهیل در جابجایی کالا و مسافر از این مسیرها استقبال می‌کند. همچنین امکان ترانزیت کالا و مسافر به نخجوان، مطابق توافق ۲۰۲۰ نیز مورد تایید جمهوری اسلامی است. اما حفظ حاکمیت ارمنستان بر مسیرهای ترانزیتی، اصل غیرقابل خدشه در روابط کشورهای منطقه است، که هیچ نشست و اجلاسیه‌ای نمی‌تواند مانع نقض آن بشود.
متأسفانه پس از سفر آیت‌الله رییسی به ترکمنستان که نشانه‌ی قدرتمندی از اهتمام دولت سیزدهم به توسعه‌ی مناسبات با کشورهای منطقه و پی‌گیری سیاست همسایگی بود، برخی رسانه‌های معاند برای تخریب دستاوردهای این سفر خبرسازی‌های ناشیانه‌ای کردند و با انتشار اخباری مبنی بر احیای دالان جعلی زنگه‌زور در مرزهای شمال غربی ایران و خبری مجعول، مدعی پذیرش این مساله از سوی جمهوری اسلامی ایران شدند.
این ادعا با استناد به گزارش روزنامه ینی‌مساوات چاپ باکو مطرح شد که درآن آمده است: دیدگاه آذربایجان و روسیه در رابطه با کریدور (جعلی) زنگزور به یکدیگر نزدیک شده است و ترکیه نیز از آن حمایت می‌کند.
در این گزارش ادعا شده است، بر اساس نتایج نشست سوچی این کریدور ایجاد خواهد شد و ارمنستان نیز بر آن کنترلی نخواهد داشت. همچنین انتشار مطلبی تاسف‌بار در واکنش به گزارش روزنامه‌ی مذکور و تاکید بر مواضع اصولی جمهوری اسلامی درباره‌ی حفظ تمامیت ارضی کشورها و تغییرناپذیری مرزهای بین‌المللی در یکی از رسانه‌های کشور، دستمایه‌ی یکی از کانالهای تلگرامی قرار گرفت و در یک خبرسازی آشکار مدعی شد که "دولت ابراهیم رییسی با حذف مرز ایران وارمنستان موافقت کرده است"؛ در حالی که این مطلب نه در گزارش ینی‌مساوات و نه در گزارش آن خبرگزاری دیده نمی‌شود و حتی تیتر منتشر شده در متن خبر کانال تلگرامی مذکور هم وجود ندارد!
جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر به صراحت مواضع خود را در خصوص حفظ تمامیت ارضی کشورها و تغییرناپذیری مرزهای شناخته شده بین‌المللی اعلام کرده و در جریان سفر آیت‌الله رییسی به عشق‌آباد نیز این موضع در پانزدهمین نشست سران اکو بار دیگر مورد تأکید قرار گرفت.
آنچه رسما اعلام شده این است که در جریان مذکرات، طرف آذربایجانی توضیحاتی درباره‌ی برخی ادعاهای رسانه‌ای درباره‌ی زنگه‌زور ارائه و تأکید کرد: ادعاهای مطرح شده درباره‌ی اینکه ما نسبت به مرز ایران و ارمنستان حرف داریم و نقشه‌ای طراحی شده را قویاً رد می‌کنیم.
رییس جمهوری اسلامی ایران در سخنرانی خود در اجلاس سران اکو با ابراز خرسندی از پایان یافتن خصومت‌ها در منطقه قفقاز که آن را آغاز فصل جدید توسعه و همگرایی منطقه‌ای دانست، خاطرنشان کرد: معتقدیم با شرایط جدید منطقه‌ی قفقاز، احیای مسیرهای سُنّتی و تسهیل جابجایی کالا و مسافر در منطقه پس از سه دهه به رشد و توسعه منطقه اکو کمک خواهد کرد. هرگونه تغییر در جغرافیای سیاسی منطقه نه‌تنها به ثبات منطقه کمک نمی‌کند بلکه
زمینه‌ساز تنش‌های بیشتر در آینده خواهد بود.
لذا در جریان مذاکرات رؤسای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان هیچ بحثی درباره‌ی احیای گذرگاه زنگه‌زور مطرح نشده است. توصیه جدی در این زمینه این است که طرف‌های درگیر، بیش از این به ماجراجویی در تغییرات مرزی ادامه ندهند تا زمینه‌های ایجاد تنش‌های جدید در منطقه که مدنظر بدخواهان فرامنطقه‌ای است، تشدید نگردد.
نقض حاکمیت کشورهای منطقه و تمامیت ارضی آن‌ها توسط هیچ کشوری پذیرفته نیست و قطعاً تعاملات همه کشورهای منطقه با همدیگر، نفع همگانی دارد. لازم به یادآوری است که مسیر راه‌آهن و جاده‌ی ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران ظرفیت بسیار خوبی است که می‌تواند در خدمت منافع همه‌ی کشورهای منطقه قرار بگیرد. و قطعا جمهوری اسلامی آماده هرگونه همکاری با کشورهای همسایه خواهد بود.