لیر چگونه زیرپای اردوغان را لیز کرد؟

ابوالفضل خدائی: رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه یکی از سخت ترین و پرچالش ترین دوره های حیات سیاسی خود را تجربه می کند. وی که خود را دشمن نرخ بهره می داند طی دو ماه گذشته سه بار نرخ بهره را کاهش داده تا بر اثر آن لیر ترکیه ضعیف ترین دوران ارزش خود را تجربه کند. در همین بحبوحه وزیر دارایی ترکیه نیز در مدت یک سال از کار برکنار شد تا فرد دیگری سوکان هدایت این وزارتخانه را برعهده بگیرد. بر اساس آمارها و برآوردها لیر ترکیه از ابتدای سال جاری میلادی حدود ۴۰ درصد ارزش خود را از دست داده و بحران هایی را برای مردم ترکیه به وجود آورده است. گرانی کالاهای عمومی به سوخت هم رسید و حتی مردم ترکیه را با مشکل نان نیز مواجه کرد.

کارشناسان و تحلیلگران دلایل و عوامل زیادی را در خصوص وضعیت پدید آمده بحرانی ترکیه عنوان می کنند که در این بین وضعیت سلامتی اردوغان نیز آینده سیاسی او را مبهم ساخته است. وضعیت به اصطلاح به گونه ای قوز بالا قوز شده که حتی برخی از احزاب پارلمان ترکیه نیز در بوق احیای نظام پارلمانی و انحلال نظامی ریاستی می دمند. از جمله رقبای مهم اردوغان که خواستار پایان تکیه او بر صندلی ریاست جمهوری هستند می توان به کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق  و احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده آینده اشاره کرد. مخالفان اردوغان معتقدند که وی در مدت این سال با نادیده گرفتن جایگاه پارلمان، یک دیکتاتوری تمام عیار را در ترکیه به راه انداخته و با زیرپا گذاشتن اصل تفکیک قوا استقلال قوه قضائیه را نیز زیر سوال برده است. ضمن آنکه کودتای سال ۲۰۱۶ و سرکوب شدید مخالفان و پاک سازی نهادهای مختلف روند نزولی محبوبیت اردوغان را تسریع کرد.

برخی از ناظران معتقدند با این وضعیت وخیم نیز اردوغان رقیبی در حد و اندازه های خود ندارد چرا که در سالهای تصدی خود اقدامات زیربنایی و زیرساختی بسیاری را در ترکیه آغاز کرده و با رشد اقتصادی و سیاسی خود جایگاه ترکیه را در منطقه و حتی جهان برتری بخشیده است. اما پرسش بزرگ در اینجا نحوه مواجهه اردوغان با بحران مالی پیش رو است. به ویژه آنکه اردوغان در سالهای اخیر پروژه های گسترده ای را  در حوزه حمل و نقل ، زیرساخت ها ، انرژی و دفاع به پیش برده است که گفته می شود حجم مالی اختصاص یافته به این پروژه های بزرگ به بیش از ۱۳۸ بیلیون دلار می رسد که به طور طبیعی و با وضعیت موجود در پی کاهش ارزش لیر اردوغان به منابع مالی گسترده برای پیشبرد آنان نیازمند است. پل ۱۹۱۵، بزرگراه چاناکاله،فرودگاه ریزه آرتوین، تونل بزرگ استانبول، پروژه مرکز مالی بین المللی استانبول، راه آهن سریع السیر آنکارا اسیوس و چندین پروژه دیگر از جمله مواردی هستند که آنکارا برای جلو بردن آنها به منابع مالی و سرمایه گذاری نیازمند است.

در حوزه بین المللی نیز ترکیه فعالیت قابل توجهی در فعالیت های تجاری و بازرگانی ایفا می کند. بر اساس گزارش خبرگزاری آناتولی و  طبق داده‌های وزارت تجارت ترکیه، شرکت‌های پیمانکاری کشور از سال ۱۹۷۲ الی اکتبر سال ۲۰۲۱ در بیش از ۱۳۰ کشور در ۱۰ هزار و ۸۹۰ پروژه به ارزش ۴۴۲.۲ میلیارد دلار مشارکت داشته‌اند. بدیهی است که اگر ثبات اقتصادی به ترکیه بازنگردد و خروج سرمایه های سرمایه گذاران از این کشور تداوم داشته باشد اردوغان با مجموعه ای از پروژه های نیمه تمام موقعیت خود را در خطر ببیند.

اوضاع از آنجا بدتر می شود که ترکیه در سالهای اخیر با توسل به سیاست خارجی تهاجمی در کشورهای مختلفی دخالت داشته است. تجاوز به خاک سوریه، کشتار غیرنظامیان این کشور و حمایت از گروهای تروریستی، حضور در شمال عراق وکشتار کردهای عراق، حضور در افغانستان،حضور در لیبی و شرق مدیترانه، درگیری ها وتنش ها با آمریکا و روسیه بر سر خرید اف ۳۵ و سامانه اس ۴۰۰، حضور در جنگ قره باغ و اقدامات تحریک آمیز قومیتی وغیره از جمله مواردی است که هزینه های زیادی را متحمل آنکارا کرده است. ضمن آنکه گفته می شود رقم بدهی ترکیه به بانک جهانی بالغ بر۶۰۰ میلیار دلار است.

به گزارش رویترز و بر اساس نظرسنجی آژانس متروپل محبوبیت اردوغان در ماه اوت ۲۰۲۱ به ۳۸ درصد کاهش یافته است که پایین‌ترین سطح در شش سال گذشته را نشان می‌دهد. در عین حال استقبال به برگزاری انتخابات زودهنگام زودتر از موعد مقرر یعنی در ۲۰۲۳ نیز بیشتر می شود.

این یعنی یک خبر بد برای حزب عدالت و توسعه که زمانی از محبوبیت بالایی برخوردار بود و بر اساس تحلیل هایی نگاه منفی نسبت به این حزب روز به روز بیشتر می شود. بر اساس گزارش ایندیپندنت، شاید بتوان چهار عامل را در این باره در نظر داشت؛ به خصوص در دوران کرونا و ضربه خوردن اقتصاد توریست محور ترکیه:

۱ـ استقبال مردم از نظام پارلمانی در پی عدم موفقیت اردوغان در تحقق وعده های اقتصادی و نمایان شدن ناکارآمدی نظام ریاستی

۲ـ ناتوانی اردوغان در کنترل مخالفین علی رغم سرکوب های زیاد

۳ـ  ظهور چهره های سیاسی میانه رو در افق سیاست ترکیه و افزایش محبوبیت حزب جمهوری خواه خلق

۴ـ وضعیت نابسامان حزب عدالت و توسعه در پی انشعاب آن؛ جدایی علی باباجان و احمد داووداوغلوی سرشناس

خرابی وضعیت اقتصادی ترکیه کار را به آنجا کشاند که ترکیه پس از ۱۰ سال دل را به دریا زد و به امارات سفر کرد تا بحث قرارداد سرمایه گذاری ۱۰ میلیارد دلاری از سوی امارات مطرح شود اما اعلام آن مانع از سقوط قیمت لیره ترکیه نشد و حتی باعث تشدید آن شد و از سطح هر دلار ۱۳ لیره نیز گذشت. کارشناسانی که خوش بینانه به قضیه نگاه می کنند بر این باورند که تاثیرات کاهش لیر موقتی بوده و اقدام اردوغان در این جراحی اقتصادی درست بوده و نهایتا ظرف کمتر از یکسال اوضاع به حالت عادی برخواهد گشت.

نکته مهم وحیاتی که در این بین وجود دارد این است که وضعیت وخیم اقتصاد ترکیه را به کدام سمت و سو می برد و آیا آنکارا راه چاره ای برای کنترل اوضاع دارد یا نه. بر اساس گزارش بلومبرگ حتی آمدن وزیر دارایی جدید ترکیه به داد این کشور نرسیده است و اردوغان همچنان در سراشیبی لیز لیز قرار دارد. نمودار زیر نشان می دهد که در روزهای اخیر ارزش لیر تا چه میزان افت کرده است.

شاید مهمترین دغدغه مردم ترکیه در حال حاضر علاوه بر تبدیل لیرهای خود به طلا و انواع ارز این باشد که اردوغان تا زمان حضور در قدرت تا چه می تواند به اقتصاد ترکیه آسیب وارد کند. ضمن آنکه اردوغان خود را وارد یک بازی حیثیتی نیز کرده است و به مردمش وعده داده که تا قبل از انتخابات شاهد کاهش تورم خواهند بود؛ وعده ای که اگر محقق نشود ضربه ای دیگر به او و حزبش وارد خواهد کرد. چه بسا عملیات های ترور نیز علیه او افزایش یابد؛ اتفاقی که سبب شد با هوشیاری پلیس اردوغان شب گذشته از مرگ حتمی نجات پیدا کند. شاید اگر کرونا نبود اردوغان می توانست روی کمک های خارجی حساب بیشتری باز کند اما در دورانی که بسیاری از کشورها در حال بازیابی اقتصاد خود هستند و انتظار دوران پساکرونا را می کشند حساب باز کردن روی این مورد کمی غیرمنطقی باشد.