چرا قیمت موادغذایی در جهان رو به افزایش است؟ | صعود ماندگار

پیش ازهمه­ گیری ناشی از شیوع کووید 19 بسیاری از مردم به این فکر نمی­کردند که غذای آنان از کجا تامین می­شوند و چه مسافتی را برای رسیدن به دست آنان طی می­کند و فرآیند تولید آن چگونه است. طی دورانی که کووید سراسر کره خاکی را درمی­نوردید، صنعت خواروبار و غذا به طور مرتب با واژگانی چون «آشفتگی و بی­ ثباتی»، «تاخیرهای بی ­سابقه» و «اختلال در زنجیره تامین»، رو به رو شد و مردم از چالش­ های پیش روی این بخش از اقتصاد بیش از پیش آگاه شدند. از سوی دیگر افزایش قیمت موادغذایی سبب تغییر سبک زندگی و تغذیه افراد شد. گرچه قیمت مواد غذایی پیش از شروع بحران کرونا، روند افزایش خود را آغاز کرده بود اما اختلالاتی که کووید در اقتصاد ایجاد کرد، این روند را تشدید کرد. اکنون بسیاری بر این باورند که این روند صعودی قیمت ماندگار است و مصرف­کنندگان در سراسر جهان بایستی به آن عادت کنند. قیمت جهانی موادغذایی در سپتامبر 20221 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تقریباً 33 درصد افزایش یافت. این آمار بر اساس شاخص ماهانه قیمت غذا توسط سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) نشان می­دهند که قیمت­های جهانی از ماه جولای بیش از سه درصد افزایش یافته و به سطحی رسیده که از سال 2011 دیده نشده است. روز جهانی غذا مصادف با 16 اکتبر امسال با هشدار سازمان ملل متحد در مورد «کاهش بی­سابقه و فاجعه­بار امنیت غذایی» و نگرانی از افزایش جهانی قیمت موادغذایی همراه شد. به تازگی سازمان ملل اعلام کرده است «حدود نیم میلیون نفر در اتیوپی، ماداگاسکار، جنوب سودان و یمن در شرایطی نزدیک به قحطی هستند. در ماه­های اخیر، گروه ­هایی از جمعیت آسیب­پذیر در بورکینافاسو و نیجریه هم در چنین شرایطی قرار گرفته­اند». در همین راستا سازمان ملل درخواست بودجه فوری برای حمایت از 41 میلیون نفر که در کشورهای مختلف در آستانه قحطی قرار دارند، کرده است.

تولیدکنندگان موادغذایی در دوران همه ­گیری با کمبودها، اختلال در حمل و نقل، شرایط آب و هوایی و کارگری دشوار دست و پنجه نرم کردند و همه اینها یک نتیجه داشته است. افزایش قیمت موادغذایی، این در حالی است که هیچ نقطه پایانی برای آنچه پیش روی افزایش قیمت موادغذایی است وجود ندارد. تورم در قیمت موادغذایی تا آنجا پیش­رفته که تنها در یک ماه گذشته بیش از 3/8 درصد بر قیمت مواد غذایی نسبت به آگوست 2020 افزوده شده است و این بزرگ­ترین افزایش قیمت سالانه از زمان شروع به محاسبه قیمت مواد غذایی از سال 2010 است. این افزایش قیمت به طور مستقیم به مصرف کننده منتقل می­شود و در همه ابعاد زندگی آنها تجلی پیدا می­کند. در سال گذشته قیمت گوشت، طیور، ماهی و تخم مرغ نسبت به سال گذشته 9/5 درصد افزایش یافته و 7/15 درصد نسبت به قیمت­ها در آگوست 2019 و دوران قبل از همه­گیری افزایش یافته است. با وجود این متخصصان بر این باورند که قیمت مواد غذایی پس از افزایش نسبی در سه ماه آخر سال، کمی تعدیل خواهد شد اما روند آن در آینده نزدیک صعودی است.

سازمان ملل اعلام کرد افزایش قیمت انرژی بر اختلالات زنجیره عرضه افزوده و از بین رفتن محصولات هم شرایط را وخیم­تر کرده و قیمت موادغذایی در سراسر جهان را بالابرده است. شاخص جهانی غذای سازمان ملل یک سوم طی 12 ماه گذشته افزایش یافته و با توجه به بالا رفتن قیمت انرژی در نتیجه عرضه محدود و تقاضای بالا برای آن، باز هم افزایش خواهد یافت. کمبود انرژی در اروپا و آسیا با افزایش قیمت گاز آغاز شد که در حال حاضر به بالاترین رقم طی چندسال گذشته رسیده است، کمبود گاز تقاضا برای نفت و زغال سنگ را افزایش داده و قیمت آنها را هم بالا برده، بنابراین فشار بر بخش کشاورزی و صنایع مربوط به آن مانند تولید کود شیمیایی افزایش یافته است. برای بسیاری از محصولات غذایی، فقط حمل و نقل و اجرای آن گران نشده است بلکه بسته­بندی محصول نیز نقشی مهم در افزایش قیمت مواد غذایی دارد. بنا به گزارش واشنگتن پست از روند افزایش قیمت­های موادغذایی در جهان، مایکل سوانسون، اقتصاددان ارشد کشاورزی ولز فارگو می­گوید تگزاس، یکی از بزرگ­ترین تولیدکنندگان پلاستیک در کشور، زمستان گذشته ناگزیر به تعطیلی کارخانه­ها به دلیل قطعی برق در مواقع ناگهانی سرما شد و این کشور هنوز از بسته­بندی محصولات خود محروم است. این امر باعث افزایش شدید قیمت پلی اتیلن مورد استفاده در ساخت شیشه شیر و بطری ­های سرکه ، PVC برای ساخت اقلامی مانند درپوش مقاوم در برابر دستکاری و بسته ­های با پلی اتیلن با چگالی کم برای قوطی نوشابه و کیسه های تولید موادغذایی شده است. سوانسون می­گوید کمبود پالت چوبی که به دلیلی تعطیلی کرونا در بهار گذشته در کارخان ه­ها رخ داد، همچنان بر قیمت مواد غذایی تاثیر می­گذارد. همچنین ماه گذشته، قیمت آلومینیوم به بالاترین سطح خود در 10 سال گذشته رسید و این امر بر طیف وسیعی از کالاها تاثیر گذاشته است. همچنین با افزایش مقادیر مقوایی کارتن در ماه فوریه، تا حدی به دلیل شیوع همه­گیری، شرکت­های موادغذایی هزینه بیشتری در زمینه کنسرو و بسته بندی محصولات خود متحمل شدند. با رصد تحولات فراوان ناشی از ویروس کرونا و آب و هوای شدید به راحتی می­توان فهمید که چرا قیمت برخی موادغذایی در این دوران افزایش یافته است. به طور مثال گرمای شدید و خشکسالی در غرب ایالات متحده باعث از بین رفتن یونجه گاو و آب شده است و بسیاری از دامداران حیوانات خود را فروخته یا زود قتل عام کرده­اند. تولیدکنندگان گوشت خوک نیز مجبور شدند اقدامات جدیدی را برای یافتن کارگران کافی برای تاسیسات فرآوری خود در میان کمبود نیروی کار و نیروی کار تحت تاثیر کووید 19 انجام دهند.

محرک­های قیمت غذاهای بین­ المللی همیشه پیچیده هستند.  قیمت کالاهای مختلف بر اساس عوامل جهانی و همچنین موارد خاص هر کالا و منطقه افزایش و کاهش می­یابد؛ به عنوان مثال، افزایش قیمت نفت که از آوریل 2020 آغاز شد و با افزایش هزینه ­های تولید و حمل مواد غذایی، قیمت تمام کالاهای غذایی را در شاخص فائو تحت تاثیر قرار داد، کمبود نیروی کار ناشی از همه­ گیری ویروس کرونا، دسترسی کارگران به رشد، برداشت و پردازش و توزیع غذا را کاهش داده است و از دیگر علل جهانی افزایش قیمت کالا هستند. متوسط قیمت واقعی مواد غذایی از سال 2000 در حال افزایش است و روند قبلی کاهش مداوم را از آغاز اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد و اهداف توسعه پایدار متعاقب آن برای کاهش گرسنگی در ارتباط است، روند افزایشی قیمت­ها سبب کمتر کردن امکان دسترسی به غذا شده­اند. هیچ کالایی به طور مستمر مسوول افزایش متوسط قیمت واقعی از سال 2000 نبوده است اما شاخص قیمت محصولات روغن خوراکی از مارس 2020 به طور قابل توجهی افزایش یافته است که عمدتاً ناشی از  افزایش قیمت روغن­ های گیاهی به میزان 9/16 درصد بین سال­های 2019 تا 2020 است. بنابر گزارش فائو، این امر به دلیل افزایش تقاضا برای بیودیزل و الگوهای نامساعد آب و هوا بود. دسته غذایی دیگری که بیشتر به افزایش قیمت کلی مواد غذایی می­افزاید شکر است. در اینجا بار دیگر نامساعد بودن آب و هوا، از جمله خسارت سرمازدگی در برزیل، باعث کاهش عرضه و افزایش قیمت­­ها شده است. حبوبات نیز به افزایش کلی قیمت­ ها افزوده­اند اما دسترسی به آنها در سراسر جهان برای امنیت غذایی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. گندم، جو، ذرت و برنج حداقل 50 درصد از تغذیه جهانی و تا 80 درصد در فقیرترین کشورها را تشکیل می­دهند. ذخایر جهانی این محصولات از سال 2017 در حال کاهش است، زیرا تقاضا از عرضه پیشی گرفته و قیمت­ها از سال 2019 به شدت افزایش یافته است. در نهایت آنکه قیمت موادغذایی در سراسر جهان در حال افزایش است. آنچه در ابتدا  به نظر می­رسید یک جهش موقت قیمت است زیرا زنجیره­های تامین در روزهای اولیه همه­گیری بسته شد، اکنون به نظر می­رسد که این افزایش ماندگار است. شاخص قیمت مواد غذایی فائو در ماه می 2021 به بالاترین حد خود در یک دهه گذشته رسیده که نشان­دهنده افزایش قیمت روغن، شکر، غلات و قیمت­های بالا اما ثابت برای گوشت و محصولات لبنی است. در ماه­های ژوئن و جولای، شاخص کاهش یافت اما نسبت به سال گذشته بیش از 30 درصد افزایش یافت. همچنین قیمت سه گروه اصلی کود-پتاسیم، فسفر و نیتروژن در 10 سال گذشته به رکورد جدیدی رسیده است که این موضوع بر تورم جهانی موادغذایی تاثیر جدی می­گذارد. محصول ذرت، که حدود 20 درصد هزینه رشد آن از محل کودها تامین می­شود، در معرض بیشترین افزایش قیمت خواهد بود. برداشت ضعیف ذرت به افزایش هزینه خوراک دام منجر می­شود که در نهایت موجب افزایش قیمت گوشت می­شود. آب­میوه­ ها و نوشابه­ ها نیز می­توانند افزایش قیمت داشته باشند زیرا ذرت عنصر اصلی آنهاست. انتظار می­رود ذرت کاشته شده در سال 2022 از 8/37 میلیون کنونی به 8/36 میلیون هکتار کاهش یابد. افزایش قیمت روغن­های گیاهی و لبنیات به افزایش قیمت موادغذایی در جهان دامن زده است. شاخص فائو که بیانگر قیمت موادغذایی است نشان می­دهد موادغذایی در ماه مارس نسبت به ماه قبل از آن، افزایش نیم درصدی را تجربه کرده که این میزان بالاترین سطح قیمت مواد غذایی از ژوئن 2014 تاکنون بوده است. گرچه روندهای افزایشی قیمت برای کالاهای متفاوت، یکسان نبوده اما صعودی بودن قیمت جهانی محصولات کشاورزی و خواربار انکار ناپذیر است. به طور مقال، قیمت روغن نباتی در ماه گذشته میلادی، رشدی هشت درصیدی داشته و قیمت این کالا را به بالاترین رقم خود در 10 سال گذشته رسانده است. لبنیات نیز دیگر کالایی است که با رشد صعودی قیمت روبه­روست. بنابر شاخص قیمت در فائو، لبنیات طی یک ماه بالغ بر 9/3 درصد افزایش قیمت داشته و افزایش تقاضا برای کره، این کالا را به محصولی کمیاب در اروپا تبدیل کرده است. از سوی دیگر به دلیل کاهش تولید در منطقه اقیانوسیه و در دسترس نبودن کانتینرهای حمل­ ونقل در اروپا و آمریکای شمالی، قیمت پودر شیر افزایش پیدا کرده است. برای کشورهایی که هنوز برای مقابله با همه­ گیری و خنثی کردن پیامدهای اقتصادی آن تلاش می­کنند، تاثیر تورم بر امنیت غذایی می­تواند قابل­توجه و شدید باشد. در همان زمان، تعداد زیادی از افراد به شغل کشاورزی بازمی­گردند؛ پدیده­ای که اکنون در سرتاسر هند و اقیانوس آرام مشاهده می­شود. ممکن است فرصتی برای بهبود معیشت محلی، تغذیه و امنیت غذایی فراهم آورند. این امر نشان می دهد که اکنون زمانی ایده­آل برای سرمایه­گذاری در بهبود بهره­وری و پیوند با بازار است.

● آینده قیمت مواد غذایی

برآوردها نشان از آن دارد که در بلندمدت، تقاضا و عرضه دوباره متعادل خواهد شد اما در این میان و با افزایش بیشتر قیمت­ها، اطمینان از امنیت غذایی باید در اولویت دولت­ها و شرکای توسعه­ دهنده قرار گیرد. در این راستا، همکاری با بخش خصوصی برای ترویج در دسترس بودن نهاده­ های کشاورزی برای حفظ تولید مواد غذایی و به حداقل رساندن اختلالات در زنجیره­­های تامین کلیدی برای واردات اساسی و محصولات کشاورزان محلی بسیار حیاتی خواهد بود. سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحر (فائو) در گزارش اخیر خود برآورد کرده که تولید جهانی غلات در سال 2021 برای سومین سال متوالی، روندی افزایشی خواهد داشت. فائو پیش­بینی کرده که تولید جهانی گندم در سال 2021 به بالاترین میزان خود یعنی 785 میلیون تن خواهد رسید که این میزان تولید نشان از رشدی 4/1 درصدی نسبت به سال 2020 دارد. این افزایش تولید گندم به دلیل افزایش فزاینده تولید این محصول در بیشتر مناطق اروپا و همچنین انتظارات از ثبت یک رکورد تولید در هند خواهد بود؛ همچنین بر اساس اعلام بخش تامین غلات و مواد غذایی فائو، انتظار می­رود که در پی افزایش برداشت ذرت در برزیل، تولید ذرت نیز در سال 2021 روندی افزایشی داشته باشد.

برای سال 2021، پیش­بینی می­شود که مصرف جهانی غلات رقمی حدود دو میلیون و 777 هزار تن باشد که این رقم بیانگر افزایش 4/2 درصدی مصرف نسبت به سال گذشته است و علت آن افزایش تقاضا در چین است، مکانی که بخش دام آن در حال مبارزه با تب خوکی آفریقایی است. با این حال، سازمان خوار و بار و محصولات کشاورزی سازمان ملل برآورد کرده که ذخیره غلات در پایان سال 2021 کاهش 7/1 درصدی نسبت به آغاز سال خواهد داشت. در گزارش اخیر فائو همچنین به افزایش 8/5 درصدی تجارت غلات در سال 2021 اشاره شده است که حجمی حدود 466 میلیون تن غلات را شامل می­شود؛ در این میان نیز نقش پررنگ چین به چشم می­خورد که به خرید بی­سابقه ذرت روی آورده است. در بازار برنج نیز پیش­بینی می­شود که تجارت بین­المللی این کالا رشدی شش درصدی را نسبت به سال گذشته تجربه کند.

فائو گرچه پیش­بینی کرده که تولید جهانی غلات در سال 2021 برای سومین سال متوالی افزایش یافته است اما آغاز برداشت محصولات گندم در نیمکره شمالی نشان می دهد که شرایط فعلی نسبت به انتظارات پیشین، مثبت­تر است. زمستانی مطلوب در اروپا باعث افزایش تولید در این اتحادیه شده و پیش­بینی می­شود که این منطقه به سرعت به تولید 137 میلیون تنی دست یابد. همچنین در انگلستان به دلیل مساعد شدن آب و هوا، تولید محصولات گندم به 14 میلیون تن رسیده است. در ایالات متحده پیش­بینی می­شود که کل کاشت گندم افزایش پنج درصدی نسبت به سال گذشته داشته باشد. آب و هوا اما در پاره­ای از نقاط سبب کاهش تولید محصولات زراعی شده است. طوفانی سرد در ماه فوریه سبب کاهش تولید گندم در روسیه شد و پیش­بینی می­شود که تولید در سال 2021 به 79 میلیون تن در این کشور کاهش یابد. در میان کشورهای آسیایی نیز پیش­بینی می­شود که تولید گندم به هدف 27 میلیون تنی خود دست یابد. برای هند نیز چشم­انداز مثبتی وجود دارد و به نظر می­رسد که این کشور تولیدی 109 میلیون تنی داشته باشد. بر اساس ارزیابی­ های میدانی، شرایط خوب خاک در چین سبب تولید 5/135 میلیون تنی گندم در این کشور خواهد شد که عددی ثابت نسبت به سال گذشته است. از سوی دیگر خشکی غیرطبیعی در خاور نزدیک، تولید غلات در برخی از کشورهای این ناحیه را تحت تاثیر قرار داده است. اکنون برداشت محصولات زراعی دانه درشت در کشورهای نیمکره جنوبی آغاز شده است و برآوردها نشان از آن دارد که تولید در این ناحیه، فراتر از سطح متوسط خواهد بود. به طور مثال در آرژانتین، تولید ذرت به بالاتر از سطح متوسط خود رسیده و در سال 2021، بالغ بر 58 میلیون تن ذرت را تولید می کند. همچنین پیش­بینی می­شود که برزیل در سال جاری میلادی قادر به تولید 108 میلیون تن ذرت باشد.  ادامه شرایط آب و هوایی مساعد در آفریقای جنوبی که همواره کشوری پیشرو در تولید ذرت بوده سبب شده که فائو خبر از رکورد زدن این کشور در تولید ذرت دهد. در سوی دیگر کره زمین، در نیمکره شمالی، کاشت ذرت اخیراً آغاز شده است. ایالات متحده آمریکا که بزرگ­ترین تولیدکننده ذرت در جهان است، در سال 2021 زمین­های زیرکشت خود را یک درصد افزایش داده است؛ گرچه این افزایش زمین با توجه به افزایش تقاضا و پیش­بینی ­ها از قیمت ذرت، کمتر از حد انتظار بود. سازمان ملل متحد و سازمان­ها و دولت­ها ممکن است روش­هایی برای کاهش فقر در جوامع پیش بگیرند و بسیاری از سازمان­های خیریه در جهان برای رویارویی با چالش افزایش قیمت موادغذایی راه­هایی نوآورانه اندیشیده­اند. کیو دونگیو، مدیرکل سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) می­گوید: «کمک­های غذایی و معیشتی  باید همزمان انجام شود. همچنین حمایت از سیستم­های کشاورزی تولید موادغذایی و ارائه کمک­های طولانی­مدت راهی است به سوی بهبودی و فراتر از جان به در بردن، این کار تاب­­آوری را افزایش می­دهد... جای وقت تلف کردن نیست.»