دیابت؛ از ابتلا تا کنترل

دکتر سیما اورنگ با اشاره به هفته ملی دیابت اظهار کرد: در سال‌های اخیر افزایش شیوع دیابت در جهان، این بیماری را  به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل کرده است. بیش از ۴۶۳ میلیون نفر از افراد ۲۰ تا ۷۹ سال جهان به دیابت مبتلا هستند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۵ تعداد مبتلایان به دیابت به ۷۰۰ میلیون نفر برسد.

وی با بیان اینکه در ایران نیز بیش از ۵.۵ میلیون نفر از افراد بالای ۲۵ سال به دیابت مبتلا هستند، افزود: ۱۱ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال کشور از این بیماری رنج می‌برند که حداقل ۲۵ درصد آن‌ها از بیماری خود اطلاع ندارند.

مدیرگروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: با تغییر سبک زندگی، شمار مبتلایان به بیماری دیابت روز به روز در حال افزایش است. دیابت درمان‌ نشده می‌تواند عوارضی جدی از قبیل کوری، نارسایی کلیوی، سکته مغزی و قطع عضو به دنبال داشته باشد؛ با توجه به عوارض بلندمدتی که دیابت می‌تواند برای فرد مبتلا، خانواده‌ها و تیم درمانی ایجاد کند، شناخت و اطلاع‌رسانی درباره این بیماری مزمن اهمیت زیادی پیدا می‌کند. بنابراین امسال شعار هفته ملی و روز جهانی دیابت "مراقبت دیابت، امروز بیشتر از همیشه" تعیین شده است.

دیابت چیست؟

اورنگ عنوان کرد: دیابت یک اختلال در سوخت و ساز (متابولیسم) بدن است که عواملی مانند ژنتیک و محیط در بروز آن نقش دارند. در بیماری دیابت، انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد و یا انسولین موجود قادر نیست وظایف خود را به درستی انجام دهد در نتیجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قندخون نمی‌تواند به طور موثری وارد سلول‌های بدن شود و مقدار آن بالا می‌رود.

وی با اشاره به انواع دیابت بیان کرد: در دیابت نوع ۱ (دیابت وابسته به انسولین) تولید انسولین در بدن به طور کامل قطع می‌شود در نتیجه قند موجود نمی‌تواند وارد سلول‌ها شده و انرژی بدن را تامین کند و همین مساله موجب افزایش شدید قندخون می‌شود. حدود ۵ تا ۱۰ درصد کل مبتلایان به دیابت را، مبتلایان دیابت نوع ۱ تشکیل می‌دهند.

مدیرگروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: حدود ۹۰ درصد از بیماران دیابتی، به دیابت نوع ۲ (دیابت غیروابسته به انسولین) مبتلا هستند. با وجود اینکه در گذشته بیشتر مبتلایان، در گروه سنی میانسال و  سالمندان بودند اما امروزه با تغییر سبک زندگی، افزایش چاقی و اضافه وزن در سنین پایین، میانگین سنی ابتلا به این بیماری هم کاهش یافته است. در این نوع دیابت، با وجود اینکه پانکراس، انسولین تولید می‌کند میزان انسولین تولیدشده برای استفاده بدن کافی نیست و یا بدن قادر به استفاده صحیح از آن نیست.

اورنگ ادامه داد: حدود ۴ درصد از کل بانوان نیز در طول زمان بارداری موقتا به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند که با دیابت ۱ و ۲ متفاوت است. این نوع دیـابت اغلب در مـدت کوتـاهی پس از پایـان دوره بارداری از بین می‌رود اما کنترل آن در دوران بارداری اهمیت بسیاری دارد. در صورت عدم کنترل قندخون، عوارض متعددی مادر و جنین را تهدید می‌کند. درمان دیابت بارداری با تزریق انسولین انجام می‌شود و مصرف داروهای کاهنده قندخون در دوران بارداری ممنوع است.

وی بیان کرد: پره دیابت یا پیش دیابت به حالتی گفته می‌شود که قند خون بالا است اما تا حدی بالا نیست که به آن دیابت گفته شود؛ وضعیت پره دیابتیک به این معنی است که این افراد در معرض خطر محسوب می‌شوند و احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ در این افراد بیشتر است. به همین دلیل لازم است سالانه برای انجام آزمایش قند خون به پـزشک مراجعه شود. از طریق اصلاح رژیم غذایی و انجام روزانه فعالیت بدنی برای کاهش وزن نیز اقدام شود.

علائم دیابت

مدیرگروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به علائم ابتلا به دیابت، عنوان کرد: احساس تشنگی بیش از حد (پرنوشی)، احساس گرسنگی بیش از حد (پرخوری)، خشکی دهان، تکرر ادرار (پر ادراری)، کاهش وزن بی‌دلیل، احساس ناگهانی خستگی، تاری دید، احساس سوزش و مورمور شدن در دست‌ها و پاها و تاخیر در التیام زخم‌ها و بریدگی‌ها از علائم ابتلا به دیابت هستند.

اورنگ در خصوص عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ تصریح کرد: محققان هنوز به درستی نمی‌دانند که چرا برخی افراد به دیابت نوع ۲ مبتلا می‌شوند و برخی دیگر به این نوع دیابت مبتلا نمی‌شوند، با این وجود واضح است که برخی عوامل از جمله سن بالای ۴۰ سال، سابقه خانوادگی، اضافه وزن و چاقی (ناشی از کم تحرکی یا عادت‌های غذایی ناسالم)، کم تـحرکی یا عدم فعالیت بدنی، فشار خون بالا (۱۴۰.۹۰ و بالاتر)، کلسترول خون بالا (۲۰۰ به بالا)، افزایش میزان تری گلیسیرید، سابقه نازایی، سقط‌های مکرر بدون علت مشخص، تولد نوزاد با وزن بیش از ۴ کیلوگرم، سابقه دیابت بارداری در بارداری‌های قبلی و سابقه تخمدان پلی کیستیک می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را در آینده بالا ببرند.

راه‌های تشخیص

مدیرگروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز در خصوص راه‌های تشخیص دیابت، بیان کرد: پزشک می‌تواند با آزمایش قندخون ناشتا (FBS) یا قندخون دو ساعته (OGTT)، تعیین کند که آیا فرد در دوره دیابت پنهان قرار دارد یا به طور کامل به دیابت مبتلا شده است. در صورتی که آزمایش قندخون ناشتا، بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ باشد نشانگر آن است که فرد در دوره دیابت پنهان قرار دارد و چنانچه این رقم در دو نوبت آزمایش ۱۲۶ یا بیشتر از آن باشد بیانگر ابتلا به دیابت است.

وی افزود: در آزمایش قندخون دو ساعته نیز ابتدا به صورت ناشتا و سپس دو ساعت بعد از نوشیدن ۷۵ گرم پودر گلوکز، میزان گلوکز موجود در خون اندازه‌گیری می‌شود. چنانچه نتیجه این آزمایش عددی بین ۱۴۰ تا ۱۹۹ باشد، بیانگر دیابت پنهان و اگر ۲۰۰ یا بیشتر از آن باشد، ابتلا به دیابت را نشان می‌دهد.

آیا عوارض دیابت قابل پیشگیری‌اند؟

اورنگ گفت: آموزش، کنترل وزن، تغذیه، ورزش و فعالیت بدنی، دریافت داروها، خود پایشی و خود مراقبتی راه‌های کنترل دیابت هستند.

مدیرگروه بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بیان کرد: عوارض مزمن بیماری دیابت، مسئول بیشترین ناتوانی‌ها و مرگ‌ومیرهای ناشی از دیابت هستند؛ عوارض بیماری دیابت اغلب سال‌ها پس از افزایش قند خون رخ می‌دهند، با این وجود با انجام برخی کارها از جمله مصرف منظم داروها، مصرف منظم داروهای فشار خون یا کلسترول بالا در صورت ابتلا، اندازه‌گیری و ثبت مرتب قند خون، رعایت رژیم غذایی، ورزش منظم (حداقل ۳۰ دقیقه، پنج بار در هفته)، کاهش وزن در صورت چاقی یا اضافه وزن، نوشیدن زیاد آب، عدم استعمال سیگار و ویزیت مرتب توسط پزشک می‌توان خطر بروز عوارض دیابت را کاهش داد.