دولت طالبان به عنوان یک دشمن و هم شریک بالقوه دیده می‌شود

نیویورک تایمز نوشت: ۲۰ سال است که مقامات ایرانی می‌گویند خواهان خروج ارتش آمریکا از افغانستان هستند. ایران از گروه طالبان با دیدار‌های دیپلماتیک استقبال کرد.

ما زمانی که ایالات متحده سرانجام در ماه اوت افغانستان را ترک کرد، تسلط سریع طالبان ایران را غافلگیر کرد. ناگهان ایران که دارای یک حکومت دینی مسلمان شیعه است، یک حکومت مذهبی سنی مبارز را در همسایگی خودش دید که به طور گسترده به عنوان ضد شیعه شناخته می‌شود. این تحولات همچنین سیل پناهجویان افغان را به ایران گسیل کرد. همچنین این نگرانی به وجود آمده است که افغانستان دوباره به مرکز رشد تروریسم تبدیل شود. این شرایط، رهبران ایران را در مخمصه‌ای برای ارتباط با دولت طالبان که هم به عنوان یک دشمن و هم شریک بالقوه دیده می‌شود، گیر انداخته است.

آنچه در بالا به آن اشاره کردیم، به یک درس کلاسیک مبنی بر اینکه "مراقب آرزوهایت باش"، تبدیل شده است.

محمدحسین عمادی، دیپلمات سابق ایرانی که به دولت افغانستان مشاوره می‌داد و در این کشور برای سازمان ملل متحد کار می‌کرد، گفت: ایران فهمیده است که دشمن دشمنت، لزوماً دوست شما نیست و طالبان مشکل پیچیده‌تری نسبت به آمریکایی‌ها است. توافق بر این است که با طالبان بسیار دقیق و عملی برخورد شود.

به گفته مقامات، بزرگترین نگرانی ایران، تجدید حیات شاخه افغانستانی داعش است که حملات گسترده‌ای را علیه شیعیان در افغانستان انجام داده است و می‌تواند از افغانستان به عنوان پایگاهی برای انجام حملات تروریستی در ایران استفاده کند.

طالبان‌ها علیرغم وعده هایشان برای تامین امنیت و ثبات، تاکنون ثابت کرده اند که یا قادر به جلوگیری از حملات داعش علیه شیعیان در افغانستان نیستند یا تمایلی ندارند این کار را انجام دهند. مقامات ایرانی همچنین نگران سرنوشت دو گروه قومی اقلیت در افغانستان هستند. هزاره‌ها که مسلمان شیعه به شمار می‌روند و تاجیک‌ها که روابط فرهنگی نزدیکی با ایران دارند.

طالبان ترتیبات غیررسمی تقسیم قدرت را که نمایندگی آن گروه‌ها را در دولت تشویق می‌کرد، حذف کردند و به انجام قتل‌های فراقانونی و جابجایی اجباری اعضای هر دو گروه متهم شده اند. البته طالبان این اتهامات را رد کرده است.

تسلط طالبان همچنین موج جدیدی از پناهجویان را به ایران فرستاد و آوارگان جدیدی را به بیش از دو میلیون افغانستانی اضافه کرد که در دوران ناآرامی قبلی به ایران گریخته بودند. ورود آن‌ها به ایران، منابع این کشور را در زمانی که اقتصاد کشور تحت تاثیر همه گیری ویروس کرونا و تحریم‌های مالی بین المللی آسیب دیده، با مشکل مواجه کرده است.

هرگونه واکنش ایران به وضعیت جدید در افغانستان هزینه‌های بالقوه‌ای دارد. به رسمیت شناختن طالبان می‌تواند باعث واکنش شدید ایرانی‌هایی شود که طالبان را یک گروه تروریستی می‌دانند. به این ترتیب، ممکن است نام ایران به عنوان محافظ شیعیان در جهان اسلام خدشه دار شود.

از سوی دیگر، نپذیرفتن طالبان می‌تواند دستاورد‌های محبت آمیز ایران با این گروه را در طول سال‌ها خنثی و به سرعت یک رابطه ضعیف را به خصومت تبدیل کند. مقامات ایرانی از این می‌ترسند که به یک درگیری طولانی کشیده شوند، درگیری‌ای که نه تمایلی به آن دارند و نه توان تحملش را.

در حال حاضر، مقامات ایرانی می‌گویند که آن‌ها رویکردی میانه را در پیش گرفته اند. مقامات اذعان کرده اند که طالبان یک واقعیت است، اما از به رسمیت شناختن آن‌ها به عنوان دولت قانونی افغانستان طفره رفته اند. آن‌ها همچنین در مورد امنیت رهبران مقاومت مانند احمد مسعود، که رهبری یک گروه شبه نظامی ضد طالبان را در دره پنجشیر در افغانستان رهبری می‌کند، ابراز نگرانی کرده اند. اگرچه مقامات تهران به طور علنی از هدف او حمایت نکرده اند و دیپلمات‌ها و تحلیلگران تصریح می‌کنند که هیچ نشانه‌ای از حمایت مالی یا نظامی ایران از رهبران مقاومت دیده نشده است.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در گفت‌وگویی گفت: ما با همه طرف‌ها در تماس هستیم و به همه آن‌ها توصیه می‌کنیم که ایده دولت فراگیر را عملی کنند. افغانستان با چالش‌های مختلفی روبرو است. وجود داعش در افغانستان که تجربه جنگ چریکی در سوریه را دارد یک تهدید واقعی است.

ایران در سال ۲۰۱۱ جنگجویان و فرماندهان خود را به سوریه و در سال ۲۰۱۴ به عراق فرستاد تا با داعش بجنگند، اما حتی اگر ایران پیشنهاد دهد، بعید است که طالبان مانند عراق از نیرو‌های ایرانی استقبال کند. ایران از زمانی که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گرفت، حداقل دو دیدار دیپلماتیک با مقامات این گروه داشته است، از جمله دیدار با وزیر خارجه طالبان در روز شنبه.

به گفته دیپلمات ها، مقامات و کارشناسان ایرانی، ایران سه خواسته اصلی از طالبان‌ها دارد که آن‌ها را مطرح کرده است. این اقدامات شامل ایمن سازی مرز‌های ایران از نفوذ تروریست ها، جلوگیری از نفوذ داعش در افغانستان و حفاظت از حقوق و امنیت اقلیت‌های شیعه است.

هفته گذشته کمال خرازی، وزیر امور خارجه سابق ایران و رئیس کنونی شورای راهبردی روابط خارجی ایران، به رسانه‌های خبری گفت: ایران از طالبان خواسته است تا از استفاده قاچاقچیان مواد مخدر از ایران به عنوان کریدوری برای انتقال تریاک افغانستان به اروپا جلوگیری کند، تجارت و مبادلات ارزی با ایران را باز نگه دارد و از ایجاد شرایط اجتماعی و اقتصادی‌ای که افغان‌های بیشتری را به سوی ایران روانه می‌کند، خودداری کند.

آقای خرازی تصریح کرد: استراتژی ما در افغانستان کاملاً به رفتار طالبان بستگی دارد. جمهوری اسلامی ایران نمی‌خواهد در امور افغانستان دخالت کند، اما طبیعتاً ما منافع مشروعی داریم که باید تضمین شود.

ایران و افغانستان پیوند‌های عمیق فرهنگی و تاریخی دارند که قدمت آن به قرن‌ها قبل می‌رسد. یکی از دو زبان رسمی افغانستان، دری است که یک گویش فارسی به شمار می‌رود. همچنین دو کشور در بسیاری از سنت‌ها از جمله جشن نوروز در فصل بهار اشتراک دارند.

برخی این سوال را مطرح کرده اند که چرا ایران با طالبان ارتباط دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که روابط سیاسی ایران و افغانستان در طول چند دهه، بسته به اینکه چه کسی در افغانستان قدرت را در دست دارد، تغییر کرده است. در دهه ۱۹۸۰، ایران از شبه نظامیان مجاهدی که با اشغال روسیه مبارزه می‌کردند و جناح شبه نظامیان سنی حقانی که اکنون بخشی از طالبان هستند، حمایت کرد. در اواخر دهه ۱۹۹۰، ایران و طالبان بر سر کشتن ۱۰ دیپلمات ایرانی و یک روزنامه نگار در مزارشریف توسط طالبان، تقریباً وارد جنگ شدند.

در سال ۲۰۰۱، ایران در حمله ایالات متحده به افغانستان، با همکاری‌های اطلاعاتی و امنیتی نظامی در کنار ایالات متحده قرار گرفت و بعداً در ایجاد اولین دولت پس از طالبان به رهبری حامد کرزی نقش اساسی داشت.

اما پس از آنکه رئیس جمهور جورج دبلیو بوش، در سال ۲۰۰۲ ایران را در سخنرانی بدنام خود در «محور شرارت» قرار داد و بعداً پایگاه‌های نظامی آمریکا را در عراق، همسایه ایران در غرب این کشور تأسیس کرد، محاسبات در تهران عوض شد.

ولی نصر، مشاور ارشد دولت اوباما در امور افغانستان و پاکستان گفت: وقتی دولت ترامپ مذاکرات صلح با طالبان را آغاز کرد، مقامات ایرانی از دولت ترامپ انتقاد کردند که در گفتگو‌های دوحه قطر از طالبان امتیازات سیاسی کافی درخواست نکرده است. به طوری که گفتگو‌ها منجر به "معامله آمریکایی و پشتون" شده نه توافقی که به نفع همه افغان‌ها باشد.

آقای نصر گفت: ایرانی‌ها استاد اهرم هستند. آن‌ها می‌دانستند که پس از امضای توافق در دوحه، هیچ مانعی برای طالبان وجود ندارد. سیاست تهران در حال حاضر این است که از بدترین اتفاقات در افغانستان دوری کند و در این آشفتگی که آمریکا افغانستان را ترک کرده است، به دنبال منافع خود باشد.