کرونا | گُل و تریاک | مواد مخدر | اعتیاد | بیکاری و مسائل اقتصادی | پیشگیری از اعتیاد
افزایش همه آسیب‌های اجتماعی در ایام کرونا | مردم بیشتر از گُل و تریاک می‌پرسند
به گفته رضوان مدنی، نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند و در بعضی از سنین دیگر افراد هروئین و تریاک استفاده می‌شود. به گفته او امسال آمار پذیرش زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی افزایش قطعی داشته است.
الهه محمدی: تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی و شیوع کرونا در چند سال گذشته برای مردم و بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌ها سال‌های سختی را رقم زد. سازمان بهزیستی یکی از این سازمان‌ها بود. سازمانی با انواع مسئولیت‌ها در قبال بسیاری از مددجویانش یا مردم دیگر که چشم به آن و حمایت دست اندرکارانش داشتند.
فاطمه رضوان مدنی، رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی و رئیس دبیرخانه رصدآسیب‌های اجتماعی و معلولیت‌ها یکی از این دست‌اندرکاران است. او در این گفتگو از افزایش انواع آسیب های اجتماعی در چند سال اخیر به ویژه بعد از شیوع کرونا گفت و اگرچه به دلیل محرمانه بودن، ریز آمار این آسیب‌ها را بیان نکرد اما توسعه فقر را یکی از عواملی دانست که به افزایش این آسیب‌ها دامن زده است؛ «یافته‌های حاصل از دو دوره پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن، حاکی از آن است که در هر استانی وضعیت متفاوت است ولی بطورکلی شواهد حاکی از افزایش و رشد برخی آسیب‌های فردی و خانوادگی است. به عنوان مثال بیکاری و مسائل اقتصادی ناشی از کرونا با آسیب‌های اجتماعی همچون: همسرآزاری، اعتیاد به مواد و ... رابطه داشته‌اند. تماس‌ها با سامان ۱۴۸ همزمان با شیوع کرونا افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است.»
او می‌گوید دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر معتاد در کشور وجود دارند که زنان معتاد ۲۸۰ هزار نفر از این جمعیت‌اند. به گفته او شکست عاطفی، افسردگی، اختلالات روانی، اختلالات شخصیتی، نبود اعتماد بنفس و...از مهمترین عوامل روانی‌اند که زنان را مستعد مصرف مواد مخدر می‌کنند.
به گفته رضوان مدنی، نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند و در بعضی از سنین دیگر افراد هروئین و تریاک استفاده می‌شود. به گفته او امسال آمار پذیرش زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی افزایش قطعی داشته؛ «تعداد تماس‌های موفق خط ملی اعتیاد در ۵ ماه اول سال ۱۴۰۰، ۲۱۲۵۷۳ نفر بوده و بیشترین تماس گیرندگان خط ملی اعتیاد زنان‌اند. بیشترین سؤالی که در سال جاری مردم از مواد می‌پرسند در مورد «گل» و «تریاک» بوده است.»
او می‌گوید در سال ۱۳۹۹، در مجموع ۱۴۲۰ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۱۴۸ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و یک نفر هم فوت کرده است. در سه ماهه اول ۱۴۰۰ هم در مجموع ۵۸۸ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۷۴ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و تاکنون مواردی از فوت گزارش نشده است.»
به گفته رئیس دبیرخانه رصدآسیب‌های اجتماعی و معلولیت‌ها، مهمترین علل طلاق از سه سال پیش تا الان، مسؤلیت‌پذیر نبودن، بی‌توجهی و کمبود مهارتهای سازگارانه بوده است.
متن کامل این گفتگو را در زیر بخوانید.
سازمان بهزیستی به ویژه مرکز شما چقدر توانسته به اهدافش در زمینه پیشگیری از اعتیاد برای زنان و مردان دست پیدا کند؟
با توجه به اینکه در زمینه پیشگیری از اعتیاد از طرف ستاد مبارزه با مواد مخدر بودجه ای به ما اختصاص ندادند، ولی از طرف NGO ها، فعالیت‌ها و برنامه های خوبی در پیشگیری از اعتیاد داشته ایم. تا قبل از شرایط کرونا، چون برنامه های پیشگیری حضوری بود، ما در محله‌ها، مدارس، محیط‌های کار و محیط‌های اداری آموزش می دادیم ولی الان به خاطر کرونا متوقف شده است. الان فعالیت ما عمدتا به سمت فضای مجازی رفته و در قالب کلیپ و موشن گرافی و .. ارائه می‌شود. بسته‌های آموزشی را به صورت مجازی در بین افراد در فضای مجازی توزیع کردیم و آموزش داده ایم.
چرا ستاد دو سال است به شما بودجه نداده است؟
چون در بودجه‌های ستاد، بودجه‌ای برای بحث پیشگیری و فرهنگی نگذاشته و برای درمان و کاهش آسیب بودجه گذاشته بودند.
یعنی بحث پیشگیری خیلی برای ستاد مهم نیست؟
نمی شود گفت مهم نیست. به هرحال بر اساس صلاحی که دیدند برای مسائل فرهنگی و پیشگیری در بهزیستی پول نگذاشته بودند.
خودشان این برنامه‌ها را دارند؟
حتما.
تعداد زنان معتاد در کشور نسبت به آمار مردان چقدر است؟
بحث مطالعاتی در ارتباط با اعتیاد و آمار اعتیاد قطعا باید توسط روش‌های متدولوژی انجام شود. ما متاسفانه اطلاعات دقیق و شفاف و به روزی نداریم که بتوانیم به قطعیت الان بگوییم آمار اعتیاد یا اختلال مصرف مواد چقدر است (چه برای زنان و چه برای مردان). درباره زنان به دلیل محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی عدم قطعیت در آمارها بیشتر است. طبق شیوع‌شناسی سال ۱۳۹۴ حدود ۱۰ درصد جمعیت زنان مصرف کننده مواد، زنان بوده‌اند که با توجه به برآورد جمعیت مصرف‌کنندگان مواد (دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر) زنان معادل ۲۸۰ هزار نفر از این جمعیت‌اند.
در سال‌های اخیر چطور؟
آمار دقیقی نداریم. انشالله به زودی یک شیوع شناسی دیگری در سطح کشور انجام شود.
یعنی آخرین آمار ما برای ۶ سال پیش است؟
شیوع شناسی یک آماری است که به صورت کلی در کل کشور انجام می شود. این مطالعه ای بوده که در سال ۹۴ انجام دادند ولی بعد از آن شیوع شناسی انجام نشده است.
بیشترین دلیل اعتیاد زنان چه بوده است؟
اختلال مصرف مواد در زنان همچون مردان دلایل پیچیده و گوناگونی با ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. در بعد خانوادگی، طبق مطالعات انجام شده بیشتر زنانی که مبتلا به اختلال مصرف مواد هستند همسران آنها نیز معتاد بوده و یا اینکه سوء مصرف مواد در بین نزدیکانشان مثل پدر یا برادر و یا مادروجود داشته است. در بعد فردی اختلال مصرف در بین زنان، می‌توان از عوامل شناختی و روانی نام برد که عواملی از قبیل شکست عاطفی، افسردگی، اختلالات روانی، اختلالات شخصیتی، عدم اعتماد بنفس و...از مهمترین عوامل روانی‌اند که زنان را مستعد مصرف مواد مخدر می‌کنند.
درباره عوامل شناختی نیز نگرش مثبت به مواد در بین زنان (کاهش دردهای جسمی و چاقی) و عدم شناخت کافی در خصوص مضرات مصرف مواد از جمله مواردی است که در اعتیاد زنان نقش دارد. در خصوص عوامل اجتماعی نیز محل زندگی و نحوه دسترسی به مواد بیشترین تاثیر را داشته است. فقر و رفاه بیش از حد نیز به عنوان عوامل اقتصادی و اجتماعی مستعد کننده اختلال مصرف مواد شناخته شده‌اند. (چه برای زنان و چه برای مردان). در خصوص عوامل فرهنگی، عواملی از قبیل ضعف مذهبی، مصرف مواد برای تفنن و گذران اوقات فراغت، نبود امکانات تفریحی –ورزشی سالم و کم هزینه که می‌توانست جایگزین خوبی برای مصرف مواد شوند، عواملی هستند که باعث مستعد شدن مصرف مواد در بین زنان جامعه شده است.
بیشترین موادی که در بین مردان و زنان مصرف می‌شود، چه نوع موادی است؟
باز هم مطالعه دقیقی در این باره صورت نگرفته و بسیاری از معتادان واقعیت را در این باره در کمپ‌ها نمی‌گویند. اما نوع مصرف مواد در سنین مختلف متفاوت است. مثلا نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند، در بعضی از سنین افراد هروئین و تریاک مصرف می‌کنند.
آمار برقراری تماس با خط ملی اعتیاد چقدر است؟ زنان بیشتر تماس می‌گیرند یا مردان و شما چه خدماتی در این زمینه ارائه می‌دهید؟
تعداد تماس‌های موفق خط ملی اعتیاد در ۵ ماه اول سال ۱۴۰۰، ۲۱۲۵۷۳ نفر بوده و بیشترین تماس گیرندگان خط ملی اعتیاد زنان‌اند. میانگین تماس گیرنده‌های زن در شش ماه اول ۱۲/۸۰ درصد بوده است.
هدف از راه‌اندازی خط ملی اعتیاد ارائه راهکارهای درمان اعتیاد، پیشگیری از مصرف مواد و ارجاع به مراکز درمانی اعتیاد است. به طور کلی خط ملی اعتیاد در ۴ سطح ارائه خدمت می‌دهد، یکی ارائه راهنمایی به افرادی است که در مرز بحران هستند و امکان دارد به علت شرایط بحرانی این اقدام پرخطر را انجام دهند و به سمت مصرف مواد بروند. دوم ارائه خدمت به افرادی است که نیاز به مشاوره دارند تا بتوانند با مشکل خودشان یا کسی که مصرف کننده مواد است برخورد مناسبی داشته باشند. یعنی یک راهکار برای ورود به درمان بگیرند. سوم ارائه خدمات به افرادی است که آمادگی ورود به فرایند درمان را داشته و نیاز به معرفی مراکز درمانی معتبر دارند که دارای مجوز رسمی باشند. آنها برای اینکه بپرسند ما کجا برویم و چکار کنیم و برای اینکه در این زمینه‌ها راهنمایی شوند تماس می‌گیرند و ما به آنها ارائه خدمت می‌دهیم. چهارم ارائه خدمات به افرادی است که در شرایط پرخطر و بحرانی نیستند اما می‌خواهند اطلاعات بیشتری درباره پیشگیری از اعتیاد کسب کنند و نیاز دارند با یک نفر درباره بحث اعتیاد صحبت کنند.
بیشترین سوالی که درباره نوع مواد مصرفی از خط ملی اعتیاد پرسیده می‌شود، کدام نوع است؟
بیشترین سؤالی که در سال جاری مردم از مواد می‌پرسند در مورد «گل» و «تریاک» بوده است.
درست است که یکسری از کمپ‌های معتادان زیر نظر بهزیستی نیستند و مجوز ندارند؟
بله، کاملا درست است. بعضی از کمپ‌ها غیر مجازند و در کشور فعالیت می‌کنند و زیر نظر بهزیستی نیستند. یعنی از بهزیستی مجوز نگرفته‌اند.
چرا این اتفاق افتاده است؟
ما متولی برخورد با مراکز غیر مجاز نیستیم. چون ما مقام قضایی یا مقام برخوردکننده نیستیم؛ سازمان بهزیستی سازمانی است که به افرادی که برای کار قانونی شرایط دارند مجوز می‌دهد. بنابراین روی مراکزی که زیر نظر ما هستند نظارت داریم و اگر کار خلاف روابط و اصول انجام دهند طبق آیین نامه‌ها با آنها برخورد می کنیم ولی اجازه ورود به کمپی که غیر مجاز است نداریم.
چند کمپ مجاز برای زنان و مردان وجود دارد؟
تعداد مراکز درمان سرپایی‌مان که به آنها ام ام تی (MMT) می‌گویند در سال ۹۹، ۱۰۹۲ مرکز و تعداد مراکز اقامتی‌مان ۱۱۴۵ بوده است. در سال جاری تعداد مراکز زیر نظر بهزیستی در کل کشور برای بهبود و باز توانی افراد دچار اختلال مصرف مواد، ۱۱۴۶ مرکز برای مردان و ۶۶ کمپ برای زنان است.
در حال حاضر چه تعداد زن در این مراکز پذیرش شده‌اند؟
تعداد پذیرش زنان ما ۶۵۶۵ نفر بوده است. ما در مراکز ماده ۱۶، ۲۱ مرکز داریم که دو مرکز آن متعلق به زنان است. در مراکز ماده ۱۶ قم و خراسان رضوی، ۲۲۱۷ نفر از زنان در سال ۹۹ پذیرش شده‌اند.
این آمار نسبت به سال پیش افزایش داشته است؟
قطعا افزایش داشته است.
بعد از دستور جمع شدن وسایل رایگان پیشگیری از بارداری از خانه‌های بهداشت، شاهد افزایش بارداری‌ها به ویژه در میان زنان معتاد و متجاهر بوده‌اید؟
برای جواب به این سؤال نیاز به انجام یک پژوهش دقیق و روش‌مند است که ما در حال حاضر اطلاعات دقیقی در این خصوص نداریم.
سازمان بهزیستی همچنان این وسایل را در اختیار زنان دارای اعتیاد قرار می‌دهد؟
بله ما در بسته‌های کاهش آسیب، وسایل پیشگیری از بارداری را مثل کاندوم ارائه می‌دهیم که این هم نه به دلیل پیشگیری از بارداری بلکه به دلیل پیشگیری از HIV، بیماری‌های مقاربتی، هپاتیت و.. است.
پس در واقع به شما دستوری مثل دستور به خانه‌های بهداشت برای جمع‌آوری وسایل پیشگیری از بارداری داده نشده است؟
خیر. فعالیت ما با خانه‌های بهداشت متفاوت است. ما فقط به زنان کاندوم می‌دهیم ولی دیگر قرص و این چیزها را باید از خانه‌های بهداشت بگیرند.
شما از میزان بارداری‌ها و سقط جنین‌هایی که بین زنان معتاد متجاهر صورت می‌گیرد، خبر دارید؟
خیر. این افراد برای سقط به مراکز ما مراجعه نمی‌کنند چون ما اصلا مراکز درمانی نداریم.به مراکز درمانی وزارت بهداشت می‌روند. منظور ما از درمان، درمان اعتیاد است نه درمان بیماری و کارهای دیگر. زنان تن فروش هم برای سقط جنین به ما مراجعه نمی‌کنند، چون ما اصلا امکانات آن را نداریم و جزء وظایفمان هم نیست. آنها باید به مراکز وزارت بهداشت بروند.
سازمان بهزیستی اطلاعی از میزان زنان تن‌فروش (نه فقط معتادان) دارد که در این چند سال اخیر افزایش داشته یا خیر؟
ما یکسری مطالعات در بحث رصد آسیب‌های اجتماعی انجام دادیم و یکسری اطلاعات هم داریم ولی از این اطلاعات آماری را به بیرون ارائه نمی‌دهیم.
یعنی این مطالعات فقط برای سازمان بوده است؟
خیر. به این دلیل است که ما آمار را به نهادهای تصمیم‌گیر برای برنامه‌ریزی می‌دهیم. این آمار اطلاعاتی نیست که در اختیار عامه مردم قرار دهیم.
به چه تعداد از معتادان متجاهر خدمات کرونایی داده شده است؟ و چه تعداد معتاد کرونایی تا به حال فوتی کرده‌اند؟
در سال ۱۳۹۹، در مجموع ۱۴۲۰ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۱۴۸ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و یک نفر هم فوت کرده است.
در سه ماهه اول ۱۴۰۰ در مجموع ۵۸۸ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۷۴ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و تاکنون مواردی از فوت گزارش نشده است.
از ابتدای شیوع کرونا پذیرش و نگهداری بیماران در مراکز اقامتی، ستاد پیشگیری از بیماری‌های واگیردار سازمان، کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر و کمیته هماهنگی مراکز ماده ۱۶ انجام شده و نظارت بر اجرای پروتکل‌ها، تحت پروتکل‌های بهداشتی به صورت مستمر انجام شده است.
این خدمات شامل چه چیزهایی بوده است؟
در تمام مراکز از زمانی که کرونا آمده غربالگری برای کرونا صورت می‌گیرد و آنهایی که مثبت می‌شوند قرنطینه و آنهایی که نیاز به درمان دارند به بیمارستان ارجاع داده می‌شوند و بعد از قرنطینه دوباره نزد بقیه برمی‌گردند. ما وسایل بهداشتی مثل ماسک و شیلد و مواد ضد عفونی‌کننده را در اختیار مراکزمان قرار داده‌ایم. این کار را نه تنها فقط برای مراکز ماده ۱۶ بلکه برای مراکز کاهش آسیب و مراکز اقامتی و تمام مراکزی که تحت پوشش سازمان بهزیستی هستند، انجام داده‌ایم.
چرا بهزیستی معتادان زیر ۱۸ سال را درمان نمی‌کند؟
با توجه به حساسیت درمان اختلال مصرف مواد در افراد زیر ۱۸ سال، درمان این گروه توسط پزشکان و روان پزشکان متخصص و دوره‌دیده در مراکز بیمارستانی و کلینیک‌های تخصصی و زیر نظر وزارت بهداشت انجام می‌شود و برای همین است که بهزیستی درمان نمی‌کند چون درمان این افراد حساس است.
خانم رضوان‌مدنی، وام ۱۰۰ میلیونی به معتادان به کجا رسید؟
مبلغ تسهیلات خود اشتغالی بر اساس توجیه فنی و اقتصادی طرح ارائه شده تعیین می‌شود. در حال حاضر برخی منابع بانکی ارائه تسهیلات خود اشتغالی به مددجویان، حداکثر سقف این مبلغ را ۱۰۰ میلیون تومان اعلام کرده‌انذ.
مهمترین علت‌های طلاق از سه سال پیش تا الان چه بوده است؟
مهمترین علل طلاق از سه سال پیش تا الان، عدم مسؤلیت پذیری، بی توجهی و کمبود مهارتهای سازگارانه بوده است. اگر بخواهم به تفکیک سال به سال بگویم به این شرح است: در سال ۱۳۹۷ :۱ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۶۰ درصد در رتبه اول، ۲ –بی‌توجهی با ۲.۷۹ درصد در رتبه دوم و کمبود مهارتهای سازگارانه با ۲.۶۳ درصد در رتبه سوم هستند. در سال ۱۳۹۸ :۱ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۵۵ درصد در رتبه اول، ۲ –بی‌توجهی با ۳.۱۳ درصد در رتبه دوم و کمبود مهارتهای سازگارانه با ۲.۹۵ درصد در رتبه سوم هستند. در سال ۱۳۹۹ :۱ -کمبود مهارتهای سازگارانه با ۳.۵۸ درصد در رتبه اول، ۲ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۵۴ درصد در رتبه دوم و بی‌توجهی با ۲.۹۹ درصد در رتبه سوم است. در سال ۱۴۰۰ :۱-عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۷۳ درصد در رتبه اول، ۲-بی‌توجهی ۳.۰۱ درصد در رتبه دوم و بی‌احترامی با ۲.۸۸ درصد در رتبه سوم هستند.
این اطلاعات از سامانه تصمیم به دست آمده؟ این سامانه چقدر توانسته کمک کند؟
بله این اطلاعات طبق اطلاعات سازمان تصمیم است. سازمان بهزیستی کشور در راستای تحقق بخشی به اهداف عالی نظام جمهوری اسلامی ایران و با استناد به اصل ۱۰ قانون اساسی مبنی بر تدوین قوانین و مقررات مربوطه در جهت آسان کردن تشکیل خانواده و اصل ۲۱ قانون اساسی مبنی بر تضمین حقوق زن در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی و پس از تصویب قانون حمایت از خانواده در سال ۹۲ در کشور در راستای اجرای تبصره ذیل ماده ۱۶ قانون حمایت از خانواده، سامانه تصمیم را از سال ۹۵ در استان خراسان رضوی به طور آزمایشی راه اندازی کرد. اهداف این سامانه عبارت بود از:حفظ قداست خانواده به عنوان اصلی‌ترین و بنیادی‌ترین نهاد جامعه برای پیشگیری از طلاق و عوارض ناشی از آن، افزایش تعاملات بین بخشی به منظور صیانت از کانون خانواده و کارکردهای آن، خصوصی سازی خدمات و استفاده بهینه از ظرفیت بخش مراکزهای غیر دولتی مشاوره و خدمات روان شناختی در راستای کنترل و کاهش طلاق، عملیاتی کردن احکام برنامه ششم توسعه اقتصادی اجتماعی، بند ۱۶، جدول ۱۵، ماده ۷۸ ، ماده ۸۰ و بند الف ماده ۱۰۴ و بند الف ماده ۱۱۳، برنامه تقسیم کار ملی با در نظر گرفتن رویکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در امر تحکیم نهاد خانواده و پیشگری از عوارض طلاق با داشتن رویکرد پیشگیرانه و جامع.
با توجه به اینکه با نتایج موفقی روبرو شدیم از سال ۹۶ این سامانه اقدام به توسعه سامانه و کنترل و کاهش طلاق کرد. ما از سال ۹۵ تا سال ۹۹ از استان خراسان رضوی به ۲۴ استان و به مراکز استانی، سامانه تصمیم را که سامانه پیشگیری از طلاق است گسترش دادیم. از سال ۹۹ تا الان از ۲۴ استان به کل کشور و از مراکز استان به تمام شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت این سامانه گسترش پیدا کرده است.
از ابتدای راه‌اندازی سامانه تصمیم تا الان چند پرونده پذیرش شده است؟
بیش از ۳۹۹ هزار و ۴۶۷ پرونده پذیرش شده که این‌ها کسانی بودند که با هم توافق کرده بودند طلاق توافقی بگیرند. در این راستا بیش از یک میلیون و ۸۶۴ هزار و ۹۵ جلسه مشاوره که شامل مشاوره روان شناختی، مشاوره مددکاری اجتماعی، مشاوره حقوقی و مشاوره مذهبی برای این افراد برگزار شده است (برای زوجینی که تصمیم داشتند طلاق بگیرند توسط مراکز مشاوره و مددکاری اجتماعی برایشان جلسه برگزار شده است). در حال حاضر این سامانه در تمام مراکز استان‌ها و شهرستان‌های بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت فعال است و به طور کلی ۸۴۴ مرکز پیشخوان قضایی، ۶۴۵ مرکز ارزیابی یا غربالگری روانی اجتماعی، ۹۶ کلینیک مددکاری اجتماعی و بیش از هزار مرکز مشاوره در این سامانه فعالیت دارند. اگر بخواهم آماری در خصوص میزان کمک و خدمت رسانی سامانه به جامعه هدف به شما بگویم می‌شود گفت با برگزاری جلسات منظم و تلاش همکاران متخصص در بیش از ۱۴.۶۲ درصد پرونده‌ها تا کنون سازش ایجاد شده است. همچنین بر اساس پژوهشی که از میزان رضایت از خدمات سامانه تصمیم از افراد خدمت‌گیرنده شده است مشخص شده ۸۵ درصد از خدمات سامانه تصمیم و تقریبا ۸۰ درصد هم از خدمات کارشناسان رضایت داشتند.
سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی تیرماه امسال افتتاح شد. تا به حال چه آسیب‌هایی از سوی این سامانه ثبت شده؟ اهداف این سامانه و فرقش با سامانه سراج چیست؟
افتتاحیه این سامانه در مورخ ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۰ با حضور مقام عالی وزارت تعاون، کارو رفاه اجتماعی، رئیس محترم کمیسیون أمور اجتماعی مجلس شورای اسلامی و سایر مقامات کشوری همزمان با آیین افتتاح دبیرخانه های ملی و استانی رصد آسیب های اجتماعی در سازمان بهزیستی کشور انجام شد.
این سامانه در حال حاضر داده‌های مرتبط با دو پیمایش ملی رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، خط تلفنی اورژانس اجتماعی (۱۲۳)، پایگاه خدمات اجتماعی (۱۳۹۵الی ۱۳۹۸)، خدمات سیار اورژانس اجتماعی (۱۳۹۵الی ۱۳۹۸)، مراکز مداخله در بحران (۱۳۹۵الی ۱۳۹۸)، داده‌های خط تلفنی صدای مشاور ۱۴۸۰ (۱۳۹۳الی ۱۳۹۹)، مشاوره حضوری و مجازی (۱۳۹۳الی ۱۳۹۹)، خط ملی اعتیاد، داده‌های ثبتی طلاق، آسیب‌های اجتماعی و تعیین‌کننده‌های آنها شامل: همسرآزاری، کودک آزاری، خودکشی، ازدواج سفید، طلاق، روابط برون‌ازدواجی، روابط پیش‌ازدواجی، روسپیگری، فساد اداری- مالی، رشوه‌گیری، رشوه‌پردازی، اعتیاد، سلامت روانی، سلامت اجتماعی، رضایت زناشویی، احساس نابرابری اجتماعی، صفات ضداجتماعی، حمایت خانوادگی، دینداری، دین باوری، مصرف مواد، وضعیت اقتصادی اجتماعی ادراک‌شده، سابقه مهاجرت، هزینه و درآمد ماهانه خانوار ثبت شده و امکان گزارش گیری، مشاهده روندها، مقایسه و … را فراهم ساخته است. در حال حاضر داده‌های مرتبط با سال ۱۳۹۹ -۱۴۰۰ در حال تکمیل و ثبت در سامانه است.
سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی و تعیین کننده‌های آن، پایگاه داده‌ای است که بطور مستمر و پیوسته، داده‌های مرتبط با مسائل و آسیب‌های اجتماعی کشور را جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر می‌کند تا در انتها منجر به طراحی، اجرا و ارزشیابی برنامه‌های مداخله‌ای و پیشگیرانه در حوزه آسیب‌های اجتماعی شود. سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین کننده آن، با ترسیم روند تحولات آسیب‌های اجتماعی امکان شناسایی وضعیت این آسیب‌ها و پیش‌بینی آینده را فراهم می‌کند. این سامانه به سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، مدیران و کارشناسان، در چگونگی مواجهه و برخورد با مسائل و پدیده‌های اجتماعی کمک خواهد کرد و از سوی دیگر اذعان داریم که حکمرانی خوب، همواره مستلزمِ سرعت‌بخشی به تصمیم‌گیری، همراه با تحولات اجتماعی است؛ تا جائی که یکی از شاخص‌های سنجش این موضوع، در حوزه اجتماعی اشراف بر وضعیت اجتماعی قلمداد می‌شود. نظر به اینکه تصمیم‌گیری صحیح نیازمند وجود ابزارهای تحلیلی مناسب مانند داشبوردهای مدیریتی و سیستم‌های دیدبانی است.
سامانه سراج بر اساس وظایف محوله به سازمان بهزیستی کشور و موضوع ماده ۵ نظام جامع رصد آسیب‌های اجتماعی مصوب شورای اجتماعی کشور، ایجاد شده است.
با توجه به این رصدی که شما انجام داده‌اید، در این سال‌های انواع آسیب‌های اجتماعی افزایش داشته است؟
یافته‌های حاصل از دو دوره پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن، حاکی از آن است که در هر استانی وضعیت متفاوت است ولی بطورکلی شواهد حاکی از افزایش و رشد برخی آسیب‌های فردی و خانوادگی است. به عنوان مثال بیکاری و مسائل اقتصادی ناشی از کرونا با آسیب‌های اجتماعی همچون: همسرآزاری، اعتیاد به مواد و ... رابطه داشته‌اند.
همزمان با شـیوع ویروس کووید ۱۹ در کشور، خط تلفنی صدای مشاور ۱۴۸۰ بـرای ارائـه خدمـات مشـاوره بـه صـورت گسـترده‌تر در کشـور معرفـی شد و بـرای تمامـی سـیم کارت‌هــای فعــال تلفــن همــراه از طریــق وزارت ارتباطــات و فنــاوری اطلاعــات کشــور پیامکــی بــا مضمــون «بــا مــا حـرف بـزن» ارسال شد. گزارش تحلیلی - توصیفی داده‌های حاصل از این مشاوره‌ها که در سال ۱۳۹۹-۱۴۰۰ روی داده‌های ثبت شده از این خط تلفنی انجام شده، حاکی از آن است که در اسـفند ماه سـال ۱۳۹۸ تعـداد تمـاس و تعـداد مشـاوره ثبـت شـده رشـد قابـل ملاحظـه‌ای را به دنبال داشـته اسـت. به نظر می رسد افزایش نگرانی درباره آینده، ترس از ابتلا به ویروس، تطبیق با شرایط جدید، تغییر سبک زندگی، چگونگی طرح موضوع برای کودکان، ترس‌ها و نگرانی‌ها، کنش‌های مربوط به سوگ، ناامیدی، افسردگی، بی‌قراری و متعاقباً تشدید اختلالات روانی از دلایل اصلی این تماس‌ها بوده‌اند؛ که خود می توانند زمینه ساز افزایش آسیب‌های اجتماعی باشند.
بــر اســاس مطالعــه موسســه مطالعــات و پژوهــش بازرگانــی نــرخ فقــر شـهری، در سـال ۹۸ بالغ بر ۹.۵ درصـد رشـد داشته است. امـا آنچـه تأثیـر کاهـش تولیـد ناخالـص داخلـی ناشـی از کرونـا بـر فقـر را شـدیدتر خواهـد کـرد، مسـئله توزیـع اسـت. به عبارت دیگــر، تأثیــر کاهــش تولیــد ناخالــص داخلــی بــر تمــام گروه‌هــای اجتماعــی یکســان نخواهــد بــود. همه‌گیری کوویــد۱۹ بــا اعمــال تعطیلی‌هــای گســترده و ….، بیشــترین تأثیــر را بــر بخــش غیر رسمی اقتصــاد و مشــاغل غیردولتــی خواهــد گذاشــت. تمـام ایـن اسـتدلال‌ها، فـارغ از کاهـش درآمـد افـراد دارای شـغل، در بخـش غیررسـمی اسـت. غیرمنطقـی نیسـت اگـرفـرض شـود بیشـترین کاهـش درآمـد هم نصیـب افـراد دهک‌هـای درآمـدی پاییـن بوده و پاندمـی کوویـد۱۹ موجـب تشـدید فقـر و گسـترش وسـعت آن شده اسـت. یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده در آسیب‌های اجتماعی نظیر: خودکشی، طلاق، اعتیاد ( مواد- الکل) فقر بوده است؛ و ضروریست در این زمینه سیاست‌گذاری و برنامه ریزی‌های سریع وعملی توسط متخصصان امر صورت پذیرد.
دو مواد جنجالی طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده که فعلا در رفت و آمد بین مجلس و شورای نگهبان است، طولانی کردن روند غربالگری جنین است. در سال‌های گذشته بهزیستی چگونه این غربالگری‌ها را انجام داده است؟
سازمان بهزیستی غربالگری ژنتیک را مثل سایر غربالگری‌ها، مثل غربالگری بینایی و شنوایی انجام می‌دهد که هیچ کدامشان اجباری نیست. ما از ابتدای تشکیل سازمان بهزیستی آرام آرام غربالگری‌ها را شروع کردیم، مثلا داریم غربالگری بینایی را در بین بچه های ۳ تا ۶ سال انجام می‌دهیم برای اینکه از تنبلی چشم و بیماری‌هایی که به عنوان بیماری چشمی شناسایی می‌شوند جلوگیری کنیم. غربالگری شنوایی برای کل بچه‌هایی است که به دنیا می‌آیند و ما می‌گوییم که تا سن یک ماهگی بچه‌ها به مراکز بیمارستان‌ها یا مراکز وابسته به بهزیستی مراجعه کنند و غربالگری شنوایی را انجام دهند تا زیر سه ماه مشکلات را تشخیص دهند و قبل از یک سالگی فرایند درمان را شروع کنند. در بحث غربالگری ژنتیک هم چند دسته داریم، یکی قبل از ازدواج است که برای خانواده‌هایی است که می‌خواهند ازدواج فامیلی داشته باشند یا در خانواده‌شان فرزند معلول وجود داد. این غربالگری برای قبل از ازدواج است که اگر دو فرد با هم ازدواج کنند چند درصد امکان دارد فرزندشان دارای معلولیت شود. یکی غربالگری قبل از بارداری است و یکی هم غربالگری در حین بارداری است. این غربالگری‌ها هم اصلا اجباری نیست و به صورت داوطلبانه صورت می‌گیرد ولی مشاوره‌های کمک می‌کند که اگر والدینی یک فرزند معلول دارند و نگران باروری بعدی هستند، باروری بعدی را با اطمینان خاطر بیشتری انجام دهند و نگران نباشند و اگر از آن بارداری که دارند خیالشان راحت باشد که جنین سالم است بارداری را ادامه می‌دهند. اما اگر در سونوگرافی و در غربالگری ژنتیک ببینیم زنان بچه‌هایی را باردار هستند که نیاز به ختم بارداری وجود دارد، یعنی معلولیتی است که باعث عسر و حرج مادر می‌شود یا باعث مشکل برای جامعه می‌شود و بچه امکان اینکه سال‌های طولانی زندگی کند ندارد، به وزارت بهداشت، متخصصان و پزشکی قانونی معرفی می‌کنیم و طبق قوانین فرایند خودش را طی می‌کند. اگر تایید شود منجر به سقط درمانی می‌شود. ما غربالگری را برای مادرانی که بالای ۳۵ سال سن دارند هم انجام می‌دهیم و به آنها می‌گوییم مشاوره ژنتیک و آزمایش‌های لازم را انجام دهند تا از سلامت جنین خودشان اطمینان حاصل کنند و به فرزندآوری تشویق شوند. طرح جدید می‌تواند روند سقط جنین را طولانی کند و زمان طلایی سقط تمام شود که قطعا آسیب‌زاست.