افغانستان به میدان رقابت ایران و عربستان تبدیل خواهد شد؟

 افغانستان با داشتن مرز تقریباً 1000 کیلومتری با ایران و سابقه روابط ناآرام بین ایرانیان و مبارزان مسلمان سنی از جمله طالبان، می تواند به عرصه ای برای رقابت آینده تهران و ریاض تبدیل شود.

در ادامه این مطلب آمده است: اگر ایالات متحده چند سال قبل از افغانستان خارج شده بود، احتمال می رفت که عربستان سعودی به دنبال بهره برداری از پیشرفت های نظامی طالبان به شیوه های بسیار ظریف تر از آنچه در حال حاضر دنبال می کند، باشد.

علی رغم تلاش های محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی برای فاصله گرفتن پادشاهی از شناخته شدن به واسطه ی تفسیرهای سختگیرانه ای از اسلام که تاریخ این کشور را شکل داده و باعث همکاری اش با طالبان شد، ریاض همچنان در سال 2017 به تأمین بودجه شبه نظامیان ضد ایرانی و ضد شیعه در مثلث مرزی ایران، افغانستان و پاکستان و جنوب آن در سمت مرز پاکستان می پرداخت.

عربستان سعودی قبل از حمله آمریکا در سال 2001 به افغانستان یکی از سه کشوری بود که کنترل طالبان بر این کشور را به رسمیت شناخت. در آن زمان، ریاض آشفته کردن اوضاع در مرزهای ایران را یک مزیت می دانست.

تغییرات زیادی نه تنها در دو دهه گذشته بلکه در چند سال اخیر رخ داده است. به طور مثال، عربستان سعودی و برخی از مقامات دولت ترامپ مانند جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا به عملیاتی کردن ایده تلاش برای ایجاد شورش های قومی در داخل ایران پرداختند. اما افغانستان، یمن نیست و طالبان هم حوثی ها نیستند.

طالبان در هفته های اخیر تلاش کرده اند تا به همسایگان افغانستان اطمینان دهند که به دنبال همکاری هستند و از شبه نظامیان خارج از مرزهای کشورشان حمایت نمی کنند. ایران ماه گذشته میزبان مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان بود که با بیانیه مشترکی که خواستار حل و فصل مسالمت آمیز مشکلات بود و اعلام کرد که "جنگ راه حل نیست"، به پایان رسید. اما از آن زمان به بعد جنگ شروع شد.

از دیدگاه عربستان سعودی، این اولین بار نیست که طالبان یک چیز می گوید و یک کار دیگر انجام می دهد. از جمله این که قبل از 11 سپتامبر طالبان ها ادعا کردند که اسامه بن لادن مجاز به برنامه ریزی و سازماندهی حملات از خاک افغانستان نخواهد بود. همچنین امتناع طالبان ها از تحویل شهروند سعودی نیز از دیگر بدقولی های آنها بود.

همه اینها به این معنا نیست که افغانستان نمی تواند به عنوان محلی برای رقابت های خاورمیانه ای که نه تنها عربستان سعودی و ایران بلکه ترکیه و قطر را درگیر می کند، مطرح شود. احتمالاً افغانستان به عرصه ای برای رقابت بازیگران تبدیل خواهد شد، هر چند که این نبردها به احتمال زیاد نه از طریق نمایندگان بلکه به صورت اقتصادی و فرهنگی انجام می شود. در این عرصه ی رقابتی، اتحادها تفاوت چشمگیری با گذشته خواهند داشت.

یک عامل مهم در نحوه شکل گیری رقابت ها، نگرش طالبان به گروه های قومی و مذهبی غیر پشتون خواهد بود.

اناتول لیون یک پژوهشگر در اندیشکده «یورواسیا» می گید: اگر افغانستان به وضعیت قبل از 11 سپتامبر 2001 بازگردد، زمانی که طالبان با هزاره های شیعه و ازبک های ترک در جنگ بودند، ایران و ترکیه تقریباً ناگزیر در سمت مقابل طالبان قرار می گیرند، به ویژه اگر عربستان سعودی دوباره به عنوان راهی برای حمله به ایران از طالبان حمایت کند. در حالت ایده آل، اجماع منطقه ای می تواند با موفقیت طالبان را تحت فشار قرار دهد تا به خودمختاری اقلیت ها احترام بگذارد.

حمایت از طالبان، گروهی که با نقض حقوق زنان شناخته می شود، می تواند برای شاهزاده محمد مشکل آفرین باشد، زیرا او سعی دارد جامعه بین المللی را متقاعد کند که پادشاهی عربستان دیگر مانند سابق طرفدار گروه های تندرویی مانند طالبان نیست. این امر همچنین تلاش های ولیعهد را برای نشان دادن کشورش به عنوان یک بازیگر معتدل و شکیبا در منطقه به خطر می اندازد و روابط ریاض را با ایالات متحده پیچیده می کند.

علاوه بر این، استراتژی قدرت نرم مذهبی شاهزاده محمد ممکن است، مفید باشد. در این ارتباط می توان به تغییر رویکرد سازمانهای غیردولتی غربی مانند بنیاد کنراد آدناور Konrad Adenauer)) آلمان اشاره کرد که به عربستان به عنوان الگویی برای طالبان نگاه می کنند.

الینور زینو، مدیر کشوری بنیاد افغانستان در وبیناری که توسط مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل برگزار شد، گفت: شیوه توسعه عربستان طی 10 الی 20 سال گذشته قابل توجه است. من با چشم خود دیدم که چقدر آنها خودشان را با زندگی مدرن، حقوق زنان، تحصیلات آنها و در عین حال حفظ ارزشهای اسلامی خود تطبیق داده اند. وی ادامه داد: که این می تواند الگوی خاصی برای طالبان باشد.

این طور به نظر می رسد گام های سعودی تا کنون برای تعدیل طالبان و تسهیل حل مسالمت آمیز مناقشه در افغانستان نتیجه ی مثبتی به دنبال نداشته است. یک کنفرانس اسلامی به میزبانی عربستان در مورد اعلامیه صلح در افغانستان در شهر مقدس مکه در ماه ژوئن با حضور علمای اسلامی افغانستان و پاکستان و مقامات دولتی، خشونت های اخیر را محکوم و تأکید کرد که هیچ توجیهی وجود ندارد و نمی توان آن را جهاد نامید.
یوسف عثیمین، دبیرکل سازمان همکاری اسلامی در این کنفرانس گفت که خشونت های طالبان نسل کشی علیه مسلمانان است.

علیرغم لفاظی ها، همزمان با روی کار آمدن رئیسی به عنوان رئیس جمهور جدید ایران، تمایل این کشور برای سازش با طالبان در صورتی که در کابل قدرت بگیرد، می تواند عربستان و ایران را به شکلی عجیب در جبهه ی حمایت از این گروه قرار دهد.

سعید مهدی جعفری، یک پناهنده شیعه افغان در بلژیک معتقد است که ایرانی ها بیشتر از طالبان سود می برند تا هزاره ها. ایران پیش از آنکه یک مرکز مذهبی باشد، یک کشور است. آنها ابتدا چیزهایی را انتخاب می کنند که به نفع کشورشان باشد.