تعهد و اخلاق حرفه‌ای کلید توسعه پایدار
کامران امامی* براساس 30 سال تجربه حرفه‌ای در مهندسی آب و پروژههای عمرانی، نگارنده بر این باور است که بسیاری از معضلات در پروژههای عمرانی و آبی کشور مانند سد گتوند بیشتر ناشی از ضعف اخلاق حرفه‌ای است تا کاستی‌های فنی و در رابطه با چالش‌های عظیم آب جهانی و ملی بیش از پیش به تقویت اخلاق حرفه‌ای نیاز داریم.
کمیته اخلاق حرفه‌ای جامعه مهندسان مشاور ایران، مشاوران را متعهد به موارد زیر می‌داند: منابع ملی، محیط زیست و فرهنگ، حرفه مهندسی مشاور، کارفرمایان، مهندسان مشاور و کارکنان و سهام‌داران. از دیدگاه دیگر، یک شرکت باید مجهز به علم و اخلاق بوده و با تصمیم‌های درست، کارهای محوله را به‌خوبی انجام دهد و منافع جامعه را تأمین کند. بدیهی است در مرحله بعد منافع شرکت تأمین خواهد شد. کمیسیون بین‌المللی سدهای بزرگ «تشخص حرفه‌ای» را جزء ویژگی‌های مهم مهندسان برمی‌شمارد. این بدین معناست که در هنگام تضاد منافع ملی و محیط زیست با تبعات یک پروژه، مشاور باید برمبنای فنی اصرار کند حتی اگر این به معنای ازدست‌دادن قرارداد یا قراردادها باشد. در نتیجه مشاوران باید منافع هزارمیلیارد ریالی جامعه را به منافع 10 میلیارد ریالی خود ارجح بدانند.
اخلاق حرفه‌ای منحصر به مهندسان نیست و افراد کلیدی در پروژه‌ها مانند مدیران ارشد و نمایندگان مجلس و دیگر نهادهای سیاسی را هم شامل می‌شود زیرا براثر فشارهای سیاسی پروژههای غیرفنی می‌توانند اجرا شوند و شوربختانه صدها نمونه هم در کشور وجود دارد. متأسفانه در رابطه با تضاد منافع، قوانین کمی در کشور وجود دارد (یک خط در مقابل قانون 40 صفحه‌ای کانادا). در رابطه با اخلاق حرفه‌ای و تعهد مهندسی، تجربه انگشتر آهنین را که از 95 سال پیش ازسوی مهندسان پیش‌کسوت به فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی دانشگاه‌های کانادا اهدا می‌شود می‌توان به عنوان مصداقی از اهمیت اخلاق حرفه‌ای در حفظ منافع جامعه ارائه کرد. ایده اولیه ساخت حلقه آهنی بعد از همایش معرفی فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی به جامعه مهندسی به سال 1922 بازمی‌گردد که هفتمین رئیس سازمان مهندسی کانادا جلسه‌ای را با سایر مهندسان برگزار کرد.
در این جلسه پروفسور هولتین از دانشگاه تورنتو به عنوان یکی از سخنرانان از نیاز به همبستگی بیشتر مهندسان با یکدیگر و معرفی دانش‌آموختگان مهندسی به جامعه مهندسان صحبت کرد و نظرات ایشان با واکنش مثبت رئیس سازمان مهندسی کانادا همراه شد. پس از آن آقای هولتین با همکاری آقای رودیارد کیپلینگ که از شاعران و نویسندگان سرشناس کانادا بود درخواست همکاری در این خصوص را مطرح و آقای کیپلینگ از این درخواست با اشتیاق استقبال کرد و برپایی جشنی با عنوان جشن دعوت از مهندسان را برگزار کرد.
در سال 1925 در اولین جشن دانش‌آموختگان مهندسی به نظارت آقای هولتین برای اولین‌بار ایده حلقه آهنی به‌عنوان نمادی از التزام به اخلاق حرفه‌ای مطرح شد که از آن زمان تاکنون این ایده چهره عملی به خود گرفته است و در مراسمی به فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی حلقه‌های آهنی داده می‌شود. با توجه به اینکه ایده حلقه آهنی چندین سال پس از فروریختن پل کبک و اتفاقات ناگوار به‌وجودآمده از آن ارائه شد شاید دور از ذهن نباشد که این ایده را متأثر از فروریختن پل کبک دانست.
برخی نیز معتقدند که حلقه‌های آهنی که فارغ‌التحصیلان دانشکده‌های مهندسی کانادا از سال 1925 به دست می‌کنند، از بقایای ویرانه‌های این پل که دیگر قابل بازیافت و استفاده نبودند، ساخته شده است. بسیاری از مهندسان تمایل دارند حتی مسئولیت پدیده‌هایی را که نمی‌توانند کنترل کنند، بر عهده گیرند. یکی از کارکردهای دیگر انگشتر آهنین یادآوری مطلق‌نبودن علوم مهندسی هم به مهندس و هم به مردم و درخواست بخشش از جامعه برای این موضوع است (سیلاب اخیر در دو کشور توسعه‌یافته آلمان و بلژیک با چند صد کشته نماد واضح مطلق‌نبودن علوم و فناوری‌های مهندسی است). با توجه به اهمیت روزافزون اخلاق حرفه‌ای در همه فعالیت‌ها و به‌ویژه کارهای مهندسی پیشنهاد می‌شود که قانون تعارض منافع در اسرع وقت توسط نهادهای مسئول تدوین و ابلاغ شود تا در آینده کمتر شاهد پروژههای غیرفنی، غیراقتصادی و مخرب محیط زیست باشیم.
* نایب‌رئیس کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی
رئیس کارگروه بین‌المللی مدیریت تطبیقی سیلاب