توسعه بازار بدهی، فرصتی برای تامین مالی بخش تولید
در حال حاضر شیوه غالب تامین مالی بنگاه‌ها و شرکت‌های تولیدی روش مرسوم اخذ تسهیلات از شبکه بانکی است، اما این انتخاب لزوما به معنای بهتر و موثرتر بودن تسهیلات بانکی برای شرکت‌ها نیست و عدم‌شناخت کافی بنگاه‌ها از فضای بازار بدهی و الزامات و مزایای آن، در این انتخاب بسیار تاثیرگذار است. البته که فرآیند تامین مالی در بازار پول کوتاه‌تر از فرآیند انتشار اوراق در بازار سرمایه است ولی انتشار اوراق برای بنگاه‌هایی که قبلا یک بار این مسیر را طی کرده‌اند، به دلیل شناخت بنگاه از فرآیندها و نیز اطمینان خاطر بیشتر نهاد تصمیم‌گیر در سازمان بورس در زمان کوتاه‌تری انجام خواهد شد.
موضوع هدایت نیاز شرکت‌های بزرگ و پروژه‌های صنعتی و معدنی به سمت انتشار انواع اوراق بدهی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که تسهیلگری و مانع‌زدایی موثر از سوی سازمان بورس و بانک مرکزی و بازبینی رویه‌های موجود می‌تواند این گرایش را سرعت بخشد. از لحاظ عملکردی سهم بخش صنعت و معدن از انتشار اوراق مالی اسلامی در سال ۱۳۹۸ به میزان ۲۴۵۰ میلیارد تومان بوده (معادل ۵ /۲درصد کل اوراق منتشره) که با افزایش ۵ برابری در حجم انتشار در سال ۱۳۹۹ به مبلغ ۱۲۳۰۰ میلیارد تومان (معادل ۵/ ۵درصد کل اوراق منتشره) رسیده که با توجه به نیاز بالای بنگاه‌های بزرگ در بخش صنعت و معدن، این رقم به مراتب قابل افزایش است.
انتشار اوراق مالی اسلامی در بازار سرمایه، در مقایسه با روش‌های استقراضی در شبکه بانکی (اخذ تسهیلات) دارای مزایایی به شرح زیر است:
۱- انتشار اوراق در بازار سرمایه در ارقام بالا میسر است در صورتی که در تسهیلات بانکی بنگاه‌ها عموما با محدودیت‌هایی در سقف تامین مالی مواجه هستند.
۲- از لحاظ زمانی اوراق منتشر شده در بازار سرمایه عموما بلندمدت و چهار تا پنج ساله است و در واقع امکان دسترسی بنگاه‌ها به منابع مالی بلندمدت برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و تامین نقدینگی فراهم می‌شود، ولی در شبکه بانکی عمده تسهیلات اعطایی در قالب عقود کوتاه‌مدت و عموما کمتر از ۱۸ ماه است.
۳- اصل منابع تا سررسید اوراق (چهار یا پنج سال) کاملا در اختیار بنگاه بانی خواهد بود و طی این مدت بنگاه هر سه ماه یکبار صرفا نسبت به بازپرداخت سود دوره‌ای اقدام می‌کند، ولی در تسهیلات بانکی طی اقساطی که متقاضی بازپرداخت می‌کند، اصل و سود تسهیلات بازپرداخت می‌شود.
۴- مبلغ انتشار به صورت یکجا و در فاصله زمانی کوتاهی در اختیار بنگاه قرار می‌گیرد، در صورتی که در شبکه بانکی معمولا تسهیلات متناسب با پیشرفت فعالیت و به صورت چندمرحله‌ای پرداخت می‌شود.
۵- مبالغ حاصل از انتشار به صورت کامل به بانی پرداخت می‌شود و بخشی از منابع تحت عنوان توثیق نقدی، بلوکه شدن منابع یا سپرده‌گذاری محبوس نخواهد شد.
۶- انتشار اوراق در بازار سرمایه باعث افزایش اعتبار و نیز برندسازی بنگاه می‌شود.
۷- در حال حاضر امکان انتشار اوراق بدون رکن ضامن برای بنگاه‌های معتبر بورسی متناسب با رتبه اعتباری و سود سالانه فراهم آمده که در شبکه بانکی شاهد این مزیت نیستیم.
در انتها توجه به این نکته ضروری است که برای توسعه استفاده بنگاه‌ها از انواع اوراق بدهی علاوه بر آماده‌سازی بنگاه‌ها و اقدامات ترویجی و آموزشی، مباحث مرتبط با تسهیلگری و مانع‌زدایی هم اهمیت ویژه‌ای دارد. اخذ مجوزها و تاییدیه‌های چندگانه از سازمان بورس و شرکت مدیریت دارایی مرکزی، اخذ تاییدیه بانک مرکزی برای ضامن بانکی انتشار اوراق و به طور کلی زمان‌بربودن و پیچیدگی فرآیند باعث عدم‌استقبال شرکت‌ها از این ابزار شده که با توجه به پیگیری‌های صورت گرفته، لزوم بازنگری فرآیندها و مانع‌زدایی از سوی سازمان بورس و بانک مرکزی مشهود است.
مجتبی نقدی معاون دفتر تامین منابع مالی وزارت صمت