دست کوتاه مصر بر نیل

تنش در قاره سیاه میان مصر، اتیوپی و سودان بر سر کنترل رود نیل شدت گرفته است. اتیوپی در حال افتتاح سدی به نام النهضه است که قرار است بر روی طولانی‌ترین رود جهان زده شده است. پشت پرده این سد چیست و قرار است چه بر سر آفریقا بیاورد؟!

رود نیل، طولانی‌ترین رود جهان است. یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان یعنی مصر باستان در کنار آن بنا شد. رود نیل برای ما ایرانیان بیشتر یادآور سریال یوسف پیامبر به کارگردانی مرحوم فرج الله سلحشور است که مدت‌ها در جمعه شب‌ها، ایرانیان را به عشق یوزارسیف پای شبکه یک میخکوب می‌کرد. رود نیل برای اکثر مردم جهان تداعی کننده داستان گذر حضرت موسی(ع) از آن است. شهرت رود نیل به حدی است که می‌توان آن را مشهورترین رود جهان دانست اما این رود مشهور، امروز محل یک مناقشه مهم در جهان است.

با اینکه شهرت نیل به مصر است، اما نیل دو سرچشمه دارد، یکی دریاچه ویکتوریا واقع در سودان و دیگری دریاچه تانا واقع در اتیوپی. اتیوپی سدی به نام النهضه که بعضا نیز سد هزاره یا سد رنسانس در رسانه‌ها عنوان می‌شود، بر روی این رود ساخته و پایین دست نیل یعنی مصر را با خطر جدی مواجه کرده است. البته سودان نیز همین خطرات را احساس خواهد کرد ولی این کشور ترس زیادی فعلا ندارد چرا که می‌تواند از سرچشمه دیگر نیل استفاده کند اما خطر اصلی سودان، قدرت گرفتن سودان جنوبی است که این سرچشمه در آنجا قرار دارد؛ اما سودان جنوبی هنوز این توان سد زدن بر نیل را پیدا نکرده است اگرچه منابع نفتی دارد اما هنوز به قدر لازم ثروتمند نشده است تا سد احداث کند.

طرح سد النهضه در اصل ارائه شده از سوی آمریکا در دهه 1950 است و به نظر می‌رسد این طرح جزئی از برنامه‌های اصل 4 ترومن در آفریقا باشد. مصر از آن موقع مخالف این طرح بوده است. در عصر جمال عبدالناصر، مصر سد آسوان را بر روی نیل احداث کرد و این سد تنها سد احداث شده بر روی نیل است. سد آسوان برکات زیادی برای مصر داشته است ولی احداث آن باعث شد تا بسیاری از آثار باستانی زیر آب بروند. اما کارآیی سد یادشده با آبگیری سد النهضه از بین می‌رود.

پایین دستی مصر در نیل، باعث شده است که همیشه از سوی سودان و اتیوپی به این خاطر تهدید شود. در 1995، حسنی مبارک رئیس جمهور وقت مصر در اتیوپی مورد سوءقصد نافرجام قرار گرفت. این سوءقصد به گروه‌های بنیادگرای اسلامی سودانی نسبت داده شد. با بیشتر شدن تنش بین دو کشور، سودانی‌ها تهدید کردند که آب را بر مصر خواهند بست. اگرچه این ادعا یک گرافه‌گویی بیشتر نبود و سودان توان سد زدن یا انحراف دادن آب نیل بر زمین‌های خشک خود نداشت، اما دست پایین مصر در برابر خود را آشکار کرد. حال این بار دست پایین مصر در برابر اتیوپی آشکار شده است.

آغاز احداث سد النهضه در سال 2011 و پس از اختلافات کشورهای رود نیل بر سر حقابه خود از این رود بود. این زمانه برای مصری‌ها، زمانه بهار عربی و انقلاب بود و کمشکش بر سر قدرت بین اخوان المسلمین و سکولارها در جریان بود. رسیدن مرسی بر کرسی قدرت هم مصر را ضعیف‌تر کرد و سرنگونی او نیز نتوانست سودی ببخشد. حال مصر عزم خود را جزم کرده است که نگذارد نیل خشک شود. نیل شاهرگ حیاتی مصر است و تمام معیشت مصر به این رود وابسته است. از آب خوردن تا کشاورزی، بازرگانی و گردشگری مصر در حال تهدید توسط اتیوپی است. دیپلمات‌های مصری در تلاشند که از حقآبه خود در برابر این سد عظیم محافظت کنند. سدی که قرار است بزرگترین سد آفریقا و هفتمین سد بزرگ جهان شود و 7 گیگاوات برق تولید کند.

قاهره اگرچه اتیوپی را به بمباران نظامی سد النهضه تهدید کرده است، اما به نظر می‌رسد که نتواند تهدید را عملی کند چرا که متقابلا باید منتظر حمله اتیوپی به سد آسوان باشیم. با اینکه مذاکرات مهمی بین مصر، سودان و اتیوپی شده است ولی به نظر می‌رسد که اتیوپی حاضر نیست کوتاه بیاید. با اینکه سد در حال آبگیری اولیه است و هنوز کامل به بهره برداری نرسیده است، تکاپوی مصری‌ها نشان می‌دهد همین آبگیری‌ها نیز خطر جدی برای این کشور پدید آورده است. چه برسد به اینکه سد کاملا به بهره برداری برسد.

در هر صورت، مصر روز به روز ضعیف می‌شود و به نظر هم نمی‌رسد که دیپلماسی مشکلش را حل نماید. رسانه‌های مصری عنوان می‌کنند که شرکت‌های صهیونیستی دخیل در احداث سد النهضه هستند. اگر این گزاره درست باشد به نظر می‌رسد که تل آویو  می‌خواهد با استفاده از ابزار آب، قاهره را مطیع خود کند. مناقشه آب این روزها بر سر نیل پررنگگ‌تر از همه دنیا در جریان است.