هنر قاشق تراشی در حال احیاء شدن است

وفور چوب و درختان گردو، بلوط، توت، بادام، سنجد و انواع دیگر درختان، شهرستان خوانسار را از دیرباز به مرکزی برای ساخت انواع محصولات چوبی تبدیل کرده و همین امر موجب رونق کسب و کار در زمان های نه چندان دور در این شهر بوده است.

وجود درب و پنجره گره چینی و تنوع محصولات چوبی از جمله قاشق، ظروف، انواع وسایل کشاورزی و دیگر محصولات مورد نیاز جامعه قدیم، مردم خوانسار را در تبدیل چوب خام به محصولات هنری ارزشمند، استاد کرده بود.

یکی از این محصولات که بدلیل نبود قاشق و چنگال فلزی به وفور در این خطه تولید می شده و رونق خاصی داشته٬ قاشق تراشی بوده است.

قاشق چوبی تولیدشده در آن زمان برای مقاصد مختلف و در طرح های متنوع کاربرد داشته که از آن جمله می توان به قاشق مخصوص ماست خوری، آبخوری، غذاخوری، حلیم پزی و غیره اشاره کرد.

قاشق چوبی خوانسار از شهرت خاصی برخوردار بوده و از خصوصیات شاخص قاشق تراشی این شهر، ظرافت، زیبایی، نازکی و خلاقیت و ابتکار به کار رفته در طرح و نقش و نگارهای آنها بوده است.

ماهیت 'سرخود، یکسره و یا یکپارچه بودن'، ویژگی دیگر، قاشق های خوانسار است، به این معنا که قالب قاشق از همان آغاز کار به صورت یکسره یا یک قطعه بوده و دسته به کفه قاشق متصل می شده است.

این هنر پر رونق از دید سفرنامه نگاران و سیاحان خارجی نیز پنهان نبوده و همگی بر زیبایی و ظرافت آن اذغان داشته اند.

معروفترین و زیباترین قاشق چوبی، قاشق افشره خوری خوانسار بوده که ظرافت و زیبایی خاصی داشته و کاربرد عمومی تری داشته و به قاشق شربت خوری و دوغ خوری نیز معروف بوده و کاربرد آن برای نوشیدن مایعات و برداشتن آب از قدح بوده است.

در میان قاشق های افشره خوری تزئینی مُنبت کاری شده، قاشقی وجود داشت که زیبایی و ظرافت خاصی داشته و به قاشق 'دسته دلبری' هم معروف بود.

در قدیم، قاشق های بزرگی برای نوشیدن مایعات از جنس چوب گلابی ساخته می شد که بسیار ظریف و پرگنجایش بود و دسته آن٬ به کفه که به شکل دستِ انسان بود، متصل می شد و به این مناسبت به قاشق دست دلبری هم معروف بود.

روی برخی از آنها اشعار مناسبی از قبیل'تیشه ها خوردم به سر،فرهاد وار؛ تا رسیدم بر لب شیرین یار' نوشته می شد.

پس از روی کارآمدن قاشق های فلزی و پس از آن استیل، کم کم این شغل پر رونق به دست فراموشی سپرده و در30 تا40 سال گذشته به یک شغل فراموش شده تبدیل شد.

با این حال، گذشت زمان و افزایش اقبال عمومی به آثار هنری و صنایع دستی و اقدامات حمایتی دولت، باردیگر جوانان این مرز و بوم را به تکاپو انداخت تا از نابودی و فراموشی هنرهای دستی و صنایع دستی فراموش شده خود جلوگیری کنند.

هنر قاشق تراشی نیز هم اکنون با تلاش یک جوان 42 ساله خوانساری در حال احیاء شدن است.

'مهدی رجبی' که در کنار شغل آزاد خود، کارگاه قاشق تراشی را با الگوپذیری از گذشتگان و با هزینه شخصی دایر کرده است، در گفت و گو با ایرنا، هدف خود از این اقدام را علاقه بسیار زیاد به این هنر صنایع دستی عنوان کرد.

وی گفت: برای الگوبرداری و بررسی قاشق های قدیمی در خوانسار حتی سند منزل مسکونی خود را گرو گذاشته ام تا چند روز یک قاشق چوبی را به امانت بگیرم و از آن الگوبرداری کنم.

رجبی افزود: ساعت ها و روزها وقت خود را در کارگاه چوب تراشی نزد یکی از استادان قدیم قاشق تراشی خوانسار آموزش دیدم و اکنون توانسته ام قسمتی از این هنر را احیاء کنم.

این جوان خوش ذوق خوانساری توانسته است با الگوبرداری از قاشق های قدیمی خوانسار که در منطقه و حتی کشور هم شهرت خاصی دارند، انواع و اقسام قاشق های چوبی را در طرح ها و اندازه های مختلف تولید کند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوانسار روز دوشنبه در گفت و گو با ایرنا با اشاره به اینکه این جوان هنرمند با دریافت تسهیلات بانکی و راه اندازی کارگاه قاشق چوبی، این رشته را دوباره رونق داده است، افزود: سیاست تشویقی و حمایتی دولت می تواند احیاگر بسیاری از صنایع دستی و هنرهای سنتی فراموش شده باشد.

علی جوزی، راه اندازی و تجهیز کارگاه آموزشی این رشته و ارائه آثار این هنرمند در قالب نمایشگاه را از برنامه های این اداره برای احیای این هنر سنتی اعلام کرد.

وی گفت: برای احیاء و رونق هنرهای فراموش شده مثل قاشق تراشی و گیوه دوزی نیاز به اعتبار برای توسعه و آموزش این هنر فراموش شده در خوانسار است.

جوزی اظهار داشت: تسهیلات کم بهره در حوزه مستقل و انفرادی حداکثر یکصد میلیون ریال و در حوزه پشتیبان و کارگاهی حداکثر800 میلیون ریال به متقاضیانی شاغل در عرصه صنایع دستی پرداخت می شود.

وی با اشاره به اینکه هم اکنون 22 کارگاه صنایع دستی و هنری در شهرستان خوانسار فعال است، گفت: کارگاه های حصیر بافی و مروارید بافی در روستای ویست، کارگاه منبت کاری، مُعرق و مُشبک بر روی چوب، کارگاه قالی بافی، قلمزنی، ماشته بافی، فیروزه کوبی، چرم دوزی و تولیدات چرم دست دوز و پیکر تراشی از جمله مواردی است که در کارهای صنایع دستی و هنری خوانسار فعالیت دارند و تاکنون50 نفر از این هنرمندان بیمه شده اند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوانسار، تعداد شاغلان در این حوزه را بیش از400 نفر در سطح شهرستان عنوان کرد و افزود: بازاریابی و فروش محصولات تولیدی یکی از بزرگترین مشکلات هنرمندان صنایع دستی است.

وی اضافه کرد: رونق هرچه بیشتر کارگاه های صنایع دستی در این شهرستان نیازمند تخصیص تسهیلات کم بهره است.

شهرستان خوانسار در۱۶۰ کیلومتری غرب استان اصفهان قرار دارد.