آخرین فرصت برای مذاکرات

توافق فنی بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی بر مبنای قاعده ای بود که طی آن ایران و ۱+۴ فرصت کافی برای دستیابی به توافقی در راستای اجرای برجام را داشته باشند و به این ترتیب از ایجاد تنش های احتمالی جلوگیری کنند. به دلیل وجود چنین چشم اندازی بود که این توافق یکبار برای مدت معینی تمدید شد. اکنون که به نظر می رسد به احیای برجام نیز نزدیک تر شده ایم، بنا به اظهارات طرفین تنها موانع اندکی تا رسیدن به توافق نهایی باقی مانده است. با این وجود، ایران و طرف آمریکایی تاکنون نتوانسته اند به دیدگاه مشترکی پیرامون مسیر آینده و پس از احیای توافق دست پیدا کنند.

از نظر ایالات متحده، احیای برجام باید گامی به سوی توافقی «قویتر و طولانی تر» در نظر گرفته شود اما از نگاه تهران که تا امروز از به رسمیت شناختن چنین هدفی خودداری کرده، هدف از گفتگوها صرفاً احیای برجام مطابق با نص توافق پیشین است. فقدان این دورنمای مشترک به نظر می رسد همچنان بر مذاکرات احیای برجام و البته روزهای پس از آن سایه خواهد انداخت. به رغم این اختلاف نظر عمیق، خوشبختانه همه طرف های برجام امروز به این نتیجه رسیده اند که راهی جز احیای آن و عمل به تعهدات وجود ندارد و تنها از این راه است که می توان چالش های مربوط به برنامه هسته ای ایران و تحریم های ظالمانه آمریکا را رفع کرد.

در صورت اتخاذ تصمیم های نهایی و همچنین کنار گذاشتن آرزوهای دست نیافتنی مسیر احیای برجام هموارتر خواهد شد و با توجه به شرایط موجود و فضای کنونی مذاکرات وین، به نظر می رسد که توافق بین ایران و آژانس بار دیگر تمدید شود. هر چند که ممکن است شرایط آن با دوره قبلی متفاوت و بازه زمانی آن نیز کوتاه تر باشد. اما در صورتی که تمدیدی در کار نباشد این مساله می تواند به سرعت چشم انداز و وجه مذاکرات برجامی را مخدوش کرده و امیدهای قوی که در راستای احیای برجام در مراحل پایانی صورت گرفته بود را از بین ببرد.

عدم تمدید این توافق مشکلاتی را در راستای بازرسی ها و نظارت ها بر برنامه های هسته ای ایران ایجاد می کند که متعاقب آن می تواند منجر به ایجاد نقاط مبهم سیاسی شود که در نهایت روند رسیدن به توافق را نیز دشوارتر  و حتی بازگشت به شرایط برجام در سال ۲۰۱۵ را تا حد زیادی ناممکن می کند. چنین شرایطی قطعا فشارها بر ایران را افزایش خواهد داد که اتفاقا می تواند در راستای مطالبات آمریکا باشد که  برخی مقامات آن بازگشت به شرایط سال ۲۰۱۵ در توافق هسته ای را امکان ناپذیر شمرده بودند.

بعلاوه، عدم تمدید توافق ایران و آژانس می تواند پدیدآورنده تناقضاتی باشد، آن هم در حالی که ایران همواره بر بازگشت پذیر بودن اقدامات خود تاکید کرده به نحوی که از جانب آژانس مورد راستی آزمایی و تایید قرار گیرد. 

بنابراین خارج شدن از این وضعیت باثبات و ورود به یک وضعیت بی ثبات و مبهم به واسطه عدم توافق فنی ایران و آژانس مشکلات و چالش های پیش رو را پیچیده تر خواهد کرد که به نظر نمی رسد در وضعیت فعلی در راستای منافع ایران باشد. البته می توان به تمدید این توافق فنی خوش بین بود اما موضع ایران در این زمینه نیز بسیار حائز اهمیت بوده که معتقد است این تمدید نباید این گونه تلقی شود که فرصت نامحدود و بی پایانی برای مذاکرات وجود دارد و طرف غربی نباید اینگونه برداشت کند که این توافق می تواند بار دیگر و در دوره های بعدی نیز تمدید شود. بنابراین اگر تمدیدی ولو به مدت کوتاه تری نیز صورت بگیرد احتمالا دوره آخری بود که جمهوری اسلامی ایران با آن موافقت می کند و می تواند آخرین فرصت برای مذاکرات هسته ای در مدت باقی مانده باشد.