تولید 55 میلیون تُن فولاد، واقع بینانه یا بلند پروازی؟ | مصرف سرانه فولاد به 500 کیلوگرم نمی رسد | دلایل افزایش تولید ایران و کاهش تولید فولاد آمریکا و ژاپن!

55 آنلاین- بر اساس هدفگذاری انجام شده در سال 1393، مقرر شده کُل میزان تولید فولاد خام یا میانی ایران در سال 1404 شمسی به 55 میلیون تُن در سال برسد و این میزان تولید سالیانه فولاد ایران ادامه پیدا کند.

بر اساس آمارهای موجود، میزان تولید فولاد خام ایران از رقم 24 میلیون تُن در سال 1397 به ترتیب به رقم های 27 میلیون تُن و 30 میلیون تُن در سال 1398 و 1399 افزایش پیدا کرده است.

تولید 30.2 میلیون تُن فولاد در سال 1399 به معنای تحقق حدود 55 درصد هدفگذاری انجام شده است و باید دید که آیا تحقق 45 درصد دیگر عملی خواهد شد یا خیر.

در گفت و گوی «55 آنلاین» با مهندس صادق جاهد خطیبی، چالش های هدفگذاری انجام شده در خصوص تولید سالیانه 55 میلیون تُن فولاد توسط ایران در مقایسه با غول های فولاد سازی دنیا بررسی شده است.

*****

*بر اساس آماری که در روزهای اخیر منتشر شده، تولید فولاد خام ایران در 12 ماهه سال 1399 به 30 میلیون تُن رسیده. این مقدار تولید فولاد یعنی 3 میلیون تن بیش از کُل تولید فولاد سال 1398 و 11 درصد رشد نشان می دهد.

با توجه به این که جنابعالی در صنعت فولاد و همچنین شرکت ملی فولاد ایران حضور داشته اید، آیا این رشد 11 درصدی و رسیدن به 30 میلیون تُن فولاد، برای یک سال قابل توجه است؟

-تولید 30 میلیون تُن فولاد، عدد بزرگی بوده و رشدهایی که در دنیا اتفاق افتاده عددهای بسیار پایین تر از این 11 درصد بوده است. چون سرمایه گذاری های درستی انجام شده و ما قرار است در سال 1404 شمسی یعنی 4 سال آینده به تولید 55 میلیون تُن فولاد برسیم. بنابراین، رشد حرکتی ما باید با همین سمت و سو باشد و وضع فعلی ادامه پیدا کند تا ما به آن مقدار تولید هدفگذاری شده برسیم.

ما الان 30 میلیون تُن فولاد تولید کرده ایم و تا رسیدن به 55 میلیون تُن، باید 25 میلیون تُن دیگر به این ظرفیت در مدت 4 سال آینده اضافه کنیم. شیب حرکتی ما قطعاً به همین شکل فعلی خواهد بود و کارخانه هایی که قرار است به این صنعت اضافه شوند، با همین رشد خواهد بود. این رشد، جزو رشدهای فوق العاده خوب در سطح دنیا و در صنعت فولاد است.

*در سال 1393 طرح جامع فولاد ایران توسط شرکت ملی فولاد ایران و شرکت خصوصی فولاد تکنیک تهیه شده و در آن هدفگذاری شده که ایران به تولید 55 میلیون تُن فولاد برسد.

به نظر شما، چرا تولید 55 میلیون تُن فولاد برای سال 1404 هدفگذاری شد؟

-این سیاستگذاری خاصی بود که در دولت اول آقای روحانی انجام شد. در قالب طرح جامع فولاد، تمام مولفه های موجود در این صنعت از جمله توازن آب، توازن گاز، توازن برق و تواز سنگ آهن را بررسی کردند.

بعد از این بررسی ها، به این اجماع رسیدند که تولید 55 میلیون تُن فولاد هدفگذاری شود. هر چند که در برخی اقلام، کمبود داریم و برای مثال، ما برای تولید 55 میلیون تُن فولاد نیاز به سنگ آهن داریم. اگر اکتشافات جدید انجام شود، مشکل تامین سنگ آهن حل می شود، اما اگر اکتشافات جدید انجام نشود، ما در سال های آینده 30 میلیون تُن کمبود سنگ آهن، خواهیم داشت.

با این حال، همه وزارتخانه ها همفکری کرده و به این جمع بندی رسیدند که تولید 55 میلیون تُن فولاد، یک هدفگذاری درست است.

البته برای کشور ما در سال 1404 شمسی که یک کشور توسعه یافته خواهد بود، حدود 30 میلیون تُن مصرف فولاد پیش بینی می شود. برنامه ریزی شده که مازاد بر آن 30 میلیون تُن مصرف داخلی، صادر شود.

سیاستگذاری ما باید به گونه ای باشد که از خام فروشی از جمله صادرات سنگ آهن جلوگیری شود تا بتوانیم در منطقه و دنیا، این موفقیت را داشته باشیم و محصولات ایرانی را به جای مواد خام صادر کنیم.

*در سال 1392 کُل تولید فولاد ایران 15.6 میلیون تُن بوده و در سال 1393 طرح جامع فولاد تهیه شد. آیا رسیدن 15 میلیون تُن به 55 میلیون تُن در سال 1404 که چند برابر شدن میزان تولید فولاد است منطقی بوده و دقیقاً بر چه مبنا این هدفگذاری انجام شده؟

-من آن موقع در بدنه تصمیم گیری دولت نبودم و در آن زمان، در شرکت ذوب آهن اصفهان حضور داشتم. با این حال، من احترام می گذارم به افرادی که در آن مقطع زمانی، این طراحی را انجام دادند.

می خواهم بگویم که برای هدفگذاری ها، باید اهداف و چشم اندازهای بزرگ را در نظر گرفت. تعیین اهدافی که قابل دسترس و کوچک هستند، چندان کار بزرگی نیست. در همان سال ها جایگاه کشور ما با وجود  اینهمه منابع و ذخایر، جایگاه مناسبی در صنعت فولاد جهان نبود و کشور ما به عنوان یک وارد کننده عمده مطرح بود.

در حالی که الان می بینیم به هدفگذاری مورد نظر خواهیم رسید. بر اساس آمارهایی که در شرکت ملی فولاد ایران دیدم، عدد تولید ما در سال 1404 بالای 55 میلیون تُن خواهد بود. ما سیاستگذاری کردیم که کارخانه های فولاد را به سمت سواحل ببریم و فرضاً کمتر از آب داخل کشور استفاده شود.

این پتانسیل و ظرفیت در کشور ما وجود دارد و ما الان جزو 10 کشور برتر دنیا در تولید فولاد هستیم. ما باید تلاش کنیم که جزو 7 کشور برتر دنیا در تولید فولاد شویم. چرا که انرژی ارزانی داریم و همچنین مواد اولیه خوب و نیروی انسانی با کیفیت داریم.

گاهی اوقات این عدد 55 میلیون تُن تولید فولاد، مورد نقد قرار گرفته می شود. با این حال، این عدد هر چند جاه طلبانه اما هدف خوبی است. قبل از این که بقیه کشورهای منطقه، به این موضوع فکر کنند که در این صنعت سرمایه گذاری کنند، ما جلوتر این کار را انجام داده ایم.

البته یک اِشکال که وجود دارد بحث بازار این فولاد است. ما فرض کنیم که 30 میلیون تُن فولاد را در داخل کشور مصرف کنیم ولی این مقدار مصرف در سال 1404 یک مقدار بلند پروازانه است ولی بالاخره مابقی تولید را باید به بازارهای صادراتی و ماندگار، صادر کنیم.

بعد از فولاد سازی، ما باید بتوانیم برای تولید محصولات فولادی طویل و ورق فولادی، اقدام کنیم تا کشورهای دیگر نتوانند از نظر قیمت و کیفیت، با ما رقابت کنند.

*جنابعالی اعتقاد دارید که کُل مصرف داخلی فولاد به 30 میلیون تُن در سال خواهد رسید. این 30 میلیون تُن یعنی این که سرانه مصرف فولاد 80 میلیون نفر جمعیت ایران به 375 کیلوگرم برسد.

در حال حاضر، سرانه مصرف فولاد ایران در حد 200 کیلوگرم است. آیا ممکن است در همین مدت چند سال آینده، ما بتوانیم سرانه مصرف را دو برابر کنیم یعنی سرانه فولاد تقریباً 100 درصد افزایش پیدا کند؟

-این عدد، خیلی خوش بینانه است و ما امیدواریم به عددهایی نزدیک این عدد برسیم. شاید سرانه حدود 270 تا 300 کیلوگرم، یک عدد معقول باشد و ما به آن برسیم. اگر سرانه مصرف ما به این حد نرسد، باید بازار لازم را برای صادرات آن تدارک ببینیم.

ما اگر برای گرفتن بازارهای دنیا برنامه ریزی نکنیم و ندانیم بازار کشورهای حوزه مِنا (خاورمیانه و شمال آفریقا/ MENA)، چه اقلامی را نیاز دارد، برنامه های ما دچار مشکل خواهد شد.

رسیدن به سرانه مصرف 370 کیلوگرم، غیر ممکن نیست ولی خیلی سخت است. در این 4 سال آینده، ما باید برنامه ریزی دقیقی داشته باشیم تا بتوانیم به جایگاهی که در شأن ایران  و مردم ایران است، برسیم و به سرانه بالای مصرف فولاد که یک شاخص توسعه یافتگی است، دست پیدا کنیم.

بنابراین، من هم قبول دارم که رسیدن به سرانه 375 کیلوگرم سخت است ولی رسیدن به حدود 270 تا 300 کیلوگرم فولاد، دست یافتنی است.

*در سال 1395 آقای سرقینی (معاون وقت امور معادن وزارت صنعت و معدن)،  در مراسم افتتاح سمپوزیوم بین المللی فولاد اعلام کرد که الان سرانه مصرف فولاد 200 کیلوگرم بوده و رساندن سرانه مصرف به 500 کیلوگرم از مهمترین برنامه های وزارت خانه است.

بر چه مبنا معاون وقت وزارتخانه، به نوعی اعداد و ارقام را تا این حد بلند پروازانه اعلام کرده است؟

-بهتر است که این سوال را از خودشان بپرسید. واقعیت این است که من نمی دانم چرا این موضوع را مطرح کرده اند و حتماً دلایلی وجود داشته که این رقم را اعلام کرده اند. آقای سرقینی، از خبره های این صنعت هستند ولی رسیدن به رقم سرانه 300 کیلوگرم در سال 1404، رقم قابل قبولی است.

*چرا کسانی که مسئولیت دولتی دارند یا در دولت بوده اند، نگاه خوش بینانه ای به هدفگذاری 55 میلیون تُنی تولید فولاد دارند ولی فرضاً فعالان صنعت فولاد، چنین نگاه مثبتی به این هدف ندارند و بر چه اساس اینقدر تفاوت دیدگاه وجود دارد؟

-من مطمئن هستم بخش خصوصی ما، الان قطعیت دارد که به تولید 55 میلیون تُن فولاد می رسیم. چرا که بخش خصوصی، عمده کارخانه های تولیدی فولاد را تاسیس  می کنند و تاسیس کرده اند.

ساخت این کارخانه ها بیش از 65 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و رسیدن به تولید 55 میلیون تُن فولاد در سال، توسط بخش خصوصی و انجمن تولید کنندگان فولاد، به تایید رسیده است.

البته شاید ما به اندازه 100 درصد ظرفیت آن 55 میلیون تُن تولید نکنیم و با 70 درصد یا 80 درصد ظرفیت کار کنیم ولی رسیدن به 55 میلیون تُن قابل تحقق است.

در رابطه با بحث خوش بینانه یا بد بینانه، باید بگویم دولت، نقش پدر خانواده را دارد. اگر قرار باشد پدر خانواده، مسائل را بدبینانه ببیند، درست نیست. چرا که او باید دیدگاه خوش بینانه همراه با منطق را جاری و ساری کند و به فعالان کمک کند تا به این هدف درستی و منطقی برسند.

اگر دولت نیز بدبینانه به قضایا نگاه کند، باید به همان سال هایی برمی گشتیم که 15 میلیون تُن تولید فولاد داشتیم. حتی در سال های قبل تر، ما سالیانه حداکثر 5 میلیون تُن تا 10 میلیون تولید فولاد داشتیم.

*در سال 2020 میلادی، کل فولاد تولیدی دنیا در حد یک هزار و 874 میلیون تُن بوده و رقم تولید ایران در آن سال 29 میلیون تُن بوده است. کشور چین در آن سال 1064 میلیون تُن تولید داشته و جمعاً 56 درصد فولاد دنیا توسط چین تولید شده.

در رتبه دوم تولید فولاد، کشور هند قرار دارد که 100 میلیون تُن فولاد تولید کرده است. کشور چین چگونه به این جایگاه رسیده که بیش از نیمی از فولاد تولید شده کُل دنیا را تولید می کند و بزرگترین تولید کننده جهان شده؟

-کشور چین یک غول اقتصادی بوده و الان چندین سال است که رتبه اول تولید فولاد دنیا را دارد. رشد اقتصادی بالای کشور چین، این اجازه را به چین می دهد که تولید فولاد خیلی بالایی را داشته باشد.

نیروی ارزان قیمت و داشتن تکنولوژی های جدید، به چین کمک می کند که هزینه تمام شده تولید فولاد را پایین بیاورد. کشور چین، منابع زیادی دارد و منابع زیادی را هم در سراسر دنیا سرمایه گذاری می کند. این وضع، این قدرت را به چین می دهد که این میزان تولید فولاد را داشته باشد.

البته تمام تولید فولاد چین، در داخل این کشور مصرف نمی شود. چین به عنوان یک صادر کننده عمده محصولات فولادی در دنیا عمل می کند و خیلی از کشورهای دنیا، در این حوزه مدیون چین هستند و چین به آنها فولاد صادر می کند.

برنامه درست و اقتصادی، قیمت ارزان نیروی انسانی و انرژی و همچنین منابع با ارزش و زیاد چین، باعث شده که این کشور، قیمت تمام شده پایینی داشته باشد.

همین قیمت تمام شده پایین کمک کرده که کشور چین بالغ بر یک میلیارد و 64 میلیون تُن تولید فولاد داشته باشد. بر این اساس، چین در رتبه اول دنیا قرار گرفته و البته جای افتخار است که ایران نیز در رتبه دهم دنیا قرار گرفته و این رتبه هم، جایگاه فوق العاده خوبی برای کشور ایران است.

*در سال 2020 میلادی ژاپن در حد 83 میلیون تُن فولاد تولید کرده و آمریکا هم 72 میلیون تُن. این دو کشور نسبت به سال 2019 دقیقاً هر کدام 16 میلیون تُن کاهش تولید فولاد داشته اند.

به چه علت کشورهای آمریکا و ژاپن، میزان تولید فولادشان را کاهش داه اند؟

-اولاً کشورهایی مثل ژاپن و آمریکا، به تولید فولادهای خاص روی آورده اند. این کشورها، فولادهایی را تولید می کنند که همه کشورها و همه فولاد سازان دنیا نمی توانند تولید کنند. این نوع کشورها، فولادهای کیفی را تولید کرده و در این حوزه به عنوان لیدرهای تکنولوژی، محصولاتی را تولید می کنند که بقیه کشورها نمی توانند تولید کنند.

در ضمن، این نوع محصولات، قیمت فوق العاده بالایی دارد. این نوع کشورها به طور خاص، در حوزه ورق های فولادی، اقدام به تولید می کنند و خیلی خوب در این حوزه ها کار کرده اند.

عمده ماشین آلات و لوازم خانگی هایی که به عنوان برندهای روز جهان فروخته می شود، از ورق هایی است که در کشورهای چین، آمریکا و ژاپن، به عنوان پیشروها و لیدرهای این صنعت تولید می شود.

از طرف دیگر، کشور چین به طور اقتصادی کار می کند و قیمت ها را به شدت پایین آورده است. در عین حال، در کشور ژاپن، منابع معدنی کمی وجود دارد و نیروی انسانی آن گران است. در آمریکا، منابع هست ولی نیروی انسانی فوق العاده گران قیمتی دارد.

لذا کشورهایی مثل آمریکا و ژاپن، در تولید فولادهای کیفی فعال هستند و شاید این نوع فولادها، برای چین به صرفه نباشد یا حداقل در چند ساله اخیر به صرفه نباشد.

بعداً ممکن است چین یا هند یا بقیه کشورها به مرحله ای برسند که از این تکنولوژی استفاده کنند. بر این اساس، سیاستگذاری کشورهای ژاپن و آمریکا، به عنوان لیدرهای تکنولوژی فولاد، به این سمت رفته است.

*ترکیه چند میلیون تُن بیش از ایران فولاد تولید می کند. در همین سال 2020 میلادی، ترکیه در حد 35.8 میلیون تُن، فولاد تولید کرده که حدود 5 میلیون تُن، بیش از تولید ایران است.

در مورد ترکیه گفته می شود به جای سنگ آهن، مواد اولیه را از طریق قراضه تهیه می کند. آیا تهیه فولاد با استفاده از قراضه، برای ترکیه به صرفه است؟

-به هر حال، ترکیه منابع سنگ آهن را ندارد و انرژی برق و گاز را ندارد. چنین وضعی، تولید فولاد ترکیه را محدود می کند. در حالی که ایران، وضعیت متفاوتی دارد و سنگ آهن و انرژی لازم را دارد.

ترکیه در حوزه استفاده از قراضه به خوبی عمل کرده و عمده فولاد سازان ترکیه، با ماده اولیه قراضه کار می کنند. تا الان هم ترکیه در این زمینه موفق بوده و البته ایران، کمتر از قراضه استفاده می کند.

ما اگر سنگ آهن کافی برای تولید 55 میلیون تُن فولاد نداشته باشیم و اکتشافات معدنی لازم انجام نشود، می توانیم درصد مصرف قراضه را از حد 10 درصد به 20 درصد ارتقا بدهیم و مثل ترکیه عمل کنیم.

البته در آن حالت، هزینه تولید ما بالا می رود و همین الان هم قیمت قراضه ویژه و درجه یک ما از قیمت آهن اسفنجی ما، بالاتر است. بنابراین، شاید برای ما همچنان آهن اسفنجی در تولید فولاد، به صرفه باشد ولی برای ترکیه که این منابع را ندارد، باید از قراضه استفاده کند.

*تولید 55 میلیون تُن فولاد، نیاز به استخراج حدود 160 میلیون تُن سنگ آهن دارد. ما فعلاً سالیانه حدود 90 میلیون تُن سنگ آهن استخراج داریم. یک بحث این است که اگر سرمایه گذاری جدید در حوزه معدن و استخراج سنگ آهن انجام نشود، کار ما به واردات سنگ آهن کشیده خواهد شد.

ما وقتی به تولید 55 میلیون تُن فولاد در سال می رسیم باید فعالیت مستمر داشته باشیم و تولید فولاد از آن مقدار کمتر نشود. آیا در وضعیت فعلی، امکان سرمایه گذاری برای اکتشاف سنگ آهن وجود ندارد تا در سال های آینده دچار مشکل جدی نشویم؟

-ما در افق سال 1404 به تولید 130 میلیون تُن سنگ آهن خواهیم رسید، اما باز 30 میلیون تُن کمبود سنگ آهن داریم. واقعیت این است که به شدت برای اکتشاف سنگ آهن تلاش می شود و شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایمیدرو (وابسته به وزارت صنعت و معدن)، طرح جامع سنگ را پیاده می کند.

یک کار خوب که ایمیدرو، سه سال پیش انجام داد این بود که بزرگان صنعت فولاد از جمله شرکت فولاد مبارکه و شرکت ذوب آهن اصفهان را در قالب یک کنسرسیوم، به کمک گرفت. در این قالب اعلام شد که سرمایه گذاری شود و در حوزه اکتشاف به ایمیدرو کمک شود.

شرکت های بزرگ معدنی و فولادی، این کنسرسیوم را راه اندازی کردند تا به کمک دولت بیایند و آنها نیز در حوزه استخراج، از نظر نقدینگی و دانشی کمک کنند. خوشبختانه، این کار به جای خوبی رسیده و توانسته اند پهنه های معدنی خوبی را اکتشاف کنند.

بر اساس آماری که وجود دارد این کنسرسیوم بالغ بر 30 پهنه معدنی را پیدا کرده است. البته اگر ما بخواهیم سالیانه 55 میلیون تُن فولاد تولید کنیم، خطر کمبود سنگ آهن وجود دارد. هر چند که اگر شرکت ها در حد 70 تا 80 درصد ظرفیت تولید کار کنند، در حد 40 میلیون تُن سنگ آهن کمتر مورد نیاز است.

البته آلترناتیو قراضه وجود دارد و در صورت نیاز، می تواند جای سنگ آهن را بگیرد. شاید هم، اگر از قراضه استفاده شود، واردات سنگ آهن ضرورت پیدا نکند.