اثر احیای توافق هسته ای بر بورس | مقایسه تاثیر برجام و احیای برجام بر بازارهای ارز و بورس

یک باور عمومی در میان فعالان بازار سهام وجود دارد که احیای برجام موجب کاهش قیمت دلار و در نتیجه‌ی آن به نزول شاخص بورس منجر می‌شود. کارشناسان کاهش قیمت دلار را در نتیجه‌ی افزایش مبادلات تجاری خارجی و تسهیل ورود ارز حاصل از صادرات تایید می‌کنند اما درباره ارتباط مستقیم احیای برجام با نزول شاخص بورس اختلاف نظر وجود دارد. گروهی از کارشناسان معتقدند کاهش قیمت دلار چون موجب کاهش درآمدهای ارزی شرکت‌های بزرگ صادراتی می‌شود قیمت سهام آن‌ها در بازار کاهش خواهد یافت و با توجه به وزن بالای شرکت‌های کامودیتی محور در بورس به نزول شاخص‌های بازار می‌انجامد. در مقابل گروهی دیگر از کارشناسان معتقدند که کاهش قیمت دلار لزوما درآمدهای شرکت‌های صادراتی را کاهش نمی‌دهد و اگر با تسهیل مبادلات تجاری حجم فروش این شرکت‌ها به شکلی افزایش یابد که میزان کاهش قیمت ارز را پوشش دهد می‌تواند باعث رشد درآمدهای شرکت‌ها شود.

با این حال می‌دانیم که بازار سهام به تغییر روند متغیرهای اقتصادی و همچنین نسبت به اخبار اقتصادی و سیاسی بسیار حساس است و همواره با ظاهر شدن نشانه‌های نزولی در بازار ارز شاخص بازار سهام نیز هم‌جهت با آن روند نزولی پیدا می‌کند. در نتیجه هم‌سویی شاخص بورس و قیمت دلار به یک باور عمومی در میان فعالان بورس تبدیل شده است.

روند تغییرات قیمت دلار و شاخص بورس پیش از توافق ژنو

محور اصلی انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 سیاست خارجی و پرونده هسته‌ای ایران بود که در نهایت به پیروزی حسن روحانی انجامید. روحانی با شعار مذاکره و تعامل با قدرت‌های جهانی و جمله معروف «هم چرخ زندگی مردم بچرخد و هم چرخ سانتریفیوژ» مورد اقبال اکثریت رای دهندگان واقع شد. بنابراین از فردای انتخابات خرداد 1392 این انتظار ایجاد شد که دولت جمهوری اسلامی به توافقی در حوزه برنامه هسته‌ای برسد. بررسی روند تغییرات قیمت دلار و شاخص بورس در سال 92 به ما تصویر مشخصی از تاثیر تغییر انتظارات بر بازارها ارائه می‌کند. در خرداد 1392 متوسط ماهانه قیمت دلار 3 هزار و 579 تومان بوده است و در بازه اعلام نتیجه انتخابات تا پایان خرداد قیمت دلار 150 تومان کاهش یافت. در آذرماه این سال توافق ژنو امضا می‌شود و قیمت دلار به زیر 3 هزار تومان سقوط می‌کند. متوسط ماهانه قیمت دلار در آذرماه نیز کمترین رقم ماهانه سال 92 یعنی 2 هزار و 950 تومان است.

شاخص بورس نیز در فردای انتخابات در سطح 46 هزار واحد قرار داشت و در پایان خرداد به 48 هزار واحد رسید. در روز توافق ژنو -3 آذر 1392- شاخص بورس در رقم 80 هزار واحد داشت و در پایان آذرماه به 86 هزار واحد رسید. در نتیجه با وجود کاهش نسبی قیمت دلار شاخص بورس روندی افزایشی داشته است. به عبارت دیگر همسویی چندانی میان تغییرات قیمت دلار و شاخص بورس در سال 92 وجود ندارد.

روند تغییرات قیمت دلار و شاخص بورس پس از پیروزی بایدن

با اتمام دروه ریاست جمهوری ترامپ این انتظار شکل گرفت که با پیروزی کاندیدای دموکرات سایه تهدیدات ترامپ از ایران دور شود. با توجه به مواضع جو بایدن، کاندیدای حزب دموکرات، این تصور ایجاد شد که اگر او در انتخابات 2021 پیروز شود امکان لغو تحریم‌ها و بازگشت ایالات متحده به برجام وجود دارد. در بازارهای ایران نیز این دیدگاه وجود داشت که با لغو تحریم‌ها و بازگشت پول‌های بلوکه شده قیمت دلار کاهش خواهد یافت و در نتیجه شاخص بورس نیز نزول خواهد کرد. در شرایطی که روند نزولی شاخص بورس از هفته سوم مرداد ماه آغاز شده بود پیش بینی می‌شد با پیروزی جو بایدن روند نزولی شاخص بورس سرعت بگیرد.

در آبان ماه 1399 شانس پیروزی جو بایدن افزایش یافت. در نیمه آبان قیمت دلار 28 هزار و 580 تومان بود و در پایان این ماه که آمارها نشان از پیروزی او داشت قیمت دلار به 25 هزار و 950 تومان رسید. در روز اعلام قطعی پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری – ششم دی ماه- قیمت دلار در محدوده 25 هزار و 900 تومان تومان قرار داشت و در تاریخ شروع به کار دولت جو بایدن یعنی ابتدای بهمن ماه قیمت دلار به 24 هزار و 700 تومان رسید. بنابراین به نظر می‌رسد در ابتدا انتظارات بازار ارز نسبت به لغو تحریم‌ها کمی مثبت شده ولی این تاثیر ناچیز بوده است. می‌توان گفت بازار ارز ایران به احیای برجام امید کمی داشته و در برابر کاهش قیمت مقاومت داشته است. اما در سال 1400 و پس از شروع گفت‌وگوهای برجامی در وین روند کاهشی قیمت دلار در اردیبهشت ماه سال جاری شدت گرفت و دلار تا محدوده 21 هزار تومان نیز عقب نشست.

در بحبوحه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در میانه آبان ماه شاخص بورس در سطح یک میلیون و 290 هزار واحد قرار داشت. در پایان آبان ماه شاخص به یک میلیون و 345 هزار واحد رسید. در ابتدای دی ماه که پیروزی جو بایدن قطعی شد شاخص کل بورس تهران در رقم یک میلیون و 423 هزار واحد ایستاده بود و در ابتدای بهمن (که دولت بایدن شروع به کار کرد) شاخص بورس به یک میلیون و 183 هزار واحد رسیده بود.

در ابتدای سال جدید نیز که مذاکرات برای لغو تحریم‌ها و بازگشت امریکا به برجام آغاز شد شاخص بورس روندی نزولی داشت و در یک هفته گذشته که خبرهایی مبنی بر توافق منتشر شده است هم جهت با کاهش قیمت دلار شاخص بورس نیز روند نزولی پیدا کرده است.

بنابراین هرچند که بانک مرکزی همواره سعی در مدیریت نرخ دلار در بازار داشته و عوامل متعددی بر قیمت ازر تاثیرگذار هستند اما می‌توان گفت که یکی از عوامل اصلی کاهش قیمت دلار در هفته‌های اخیر انتشار اخبار مثبت مبنی بر احیای برجام و لغو تحریم‌هاست. در بازار سهام نیز روند کلی شاخص بورس در سال 1400 نزولی بوده است. در این شرایط نوک پیکان انتقادات به سوی سیاست‌گذار است که با دخالت در بازار موجب فرسایشی شدن روند اصلاح قیمت‌ها و بی‌اعتمادی سهام‌داران شده است و گفته می‌شود کاهش اعتماد به بازار که موجب خروج سهام‌داران از بورس شد. به طوری که از نیمه مرداد 1399 تا نیمه اردیبهشت حدود 90 هزار میلیارد تومان نقدینگی حقیقی از بورس خارج شده است. با این حال کارشناسان معتقدند که انتظار همسویی قیمت دلار و شاخص بورس از عوامل ریزش قیمت‌ها در بازار سهام در هفته‌های اخیر است. اتفاقی که تصویب بسته حمایتی 7+3 هم نتوانست مانع آن شود. این در حالی است که چنین همسویی در سال 92 وجود نداشت، بنابراین می‌توان گفت آنچه که میان سال 92 و نیمه دوم سال 99 به این سو متفاوت است، چشم انداز و انتظارات مثبت و منفی فعالان بازار است. امید به آینده و چشم انداز مثبت در سال 92 موجب رشد سرمایه‌گذاری در بورس شد و انتظارات منفی نسبت به آینده اقتصاد ایران در 9 ماه گذشته موجب شده که شاخص بورس همچنان نزول کند و قیمت دلار نیز آنچنان که پیش‌بینی می‌شد کاهش نیابد.