گفت‌وگو با دانشجوی افغانستانی رتبه اول المپیاد ریاضی کشوری | در ایران نه می‌توانم معلم شوم و نه عضو هیأت علمی
با وجود بورسیه شدن دانشجویان نخبه افغانستانی در دانشگاه‌های ایران، آنها همچنان با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند.
کسب مدال طلای المپیاد ریاضی ایران توسط محمدمسیح حمیدی، دانشجوی افغانستانی دانشگاه صنعتی شریف، از خبرهای مهم روز گذشته بود که یک خوشحالی بزرگ و یک غم عمیق به همراه داشت. خوشحالی بابت اینکه مهاجران افغانستانی حالا برعکس کلیشه‌هایی منفی که سال‌های طولانی دربخشی از افکار عمومی علیه‌شان ساخته شده، چهره‌های موفق دانشگاهی و علمی‌شان خوش درخشیده و نام‌شان مطرح می‌شود، و غم عمیق بابت این که هنوز هم محدودیت‌هایی پیش روی پیشرفت شغلی و معیشتی آنها وجود دارد و همین مسئله نگهداشت آنها در جامعه ایرانی را دشوار و ناهموار می‌کند.
محمدمسیح حمیدی، دانشجوی ورودی سال ۹۹ مقطع کارشناسی‌ارشد رشته ریاضی دانشگاه صنعتی‌شریف و نفر اول المپیاد ریاضی امسال، جوانی ۲۲ ساله است که از بدو تولد در ایران زندگی می‌کند و پدرش با فروشندگی پوشاک در مشهد او را به نقطه‌ای رسانده که بتواند پس از ۱۲ سال از آخرین باری که یک دانشجوی افغانستانی موفق به دریافت رتبه نخست المپیاد ریاضی در ایران شده بود، دوباره این افتخار را برای افغانستانی‌ها کسب کند. او در این‌باره به همشهری می‌گوید: «دانشجویان افغان هر ساله در المپیادهای دانشجویی جزو رتبه‌های برتر می‌شوند. علاوه بر رتبه یک المپیاد ریاضی امسال، رتبه‌های ۵ و ۱۸ هم جزو اتباع افغان هستند. هر سال حداقل یکی، دو نفر از دانشجویان افغان جزو ۲۵ نفر اول المپیاد ریاضی دانشجویان در ایران قرار می‌گیرند.»
او هر چند ورودش در مقطع کارشناسی از طریق کنکور سراسری بوده و طبق قوانین صرفا معادل ۸۰ درصد شهریه دانشجویان شبانه را برای تحصیل در مقطع کارشناسی می‌پرداخته، چون در کنکور کارشناسی‌ارشد رتبه ۱۱ را کسب کرده، از پرداخت شهریه معاف شده و معتقد است باید سیاست پذیرش دانشجوهای افغانستانی و اتباع خارجی در ایران تسهیل شود. «با توجه به افزایش نرخ ارز در ایران و با توجه به این که دانشجویان غیرایرانی که از طریق کنکور سراسری ایران وارد دانشگاه‌های این کشور می‌شوند باید شهریه دلاری پرداخت کنند، فشار زیادی به آنها وارد می‌شود. ایران اگر می‌خواهد صنعت آموزش خود را از طریق پذیرش دانشجویان غیرایرانی رونق ببخشد، لازم است برای این معضل فکری بکند.»
نمی‌توانیم عضو هیأت علمی یا حتی معلم شویم
محمدمسیح و خانواده‌اش با وجود سال‌ها زندگی در ایران همچنان اقامت موقت دارند و اقامت‌شان سال به سال تمدید می‌شود. او ۶ سال تا فارغ‌التحصیلی در مقطع دکتری راه دارد و با اول شدن در المپیاد دانشجویی، اقبالش برای ادامه تحصیل رایگان بالاست. اما یک نگرانی دارد و آن هم این که افق روشنی برای خود و امثال خود جهت رشد در ایران نمی‌بیند. «تا جایی که من اطلاع دارم، اتباع کشورهای دیگر در ایران نمی‌توانند به‌عنوان معلم و هیأت علمی استخدام شوند. اگر بستر هیأت علمی شدن در ایران برایم هموار می‌شد، اولویت اولم این بود تا در کشوری که سال‌هاست با مردم و فرهنگ آن خو گرفته‌ام، زندگی کنم. ولی الان نسبت به آینده و نبود دورنما نگرانم چون آینده اقتصادی مبهمی داریم و این موضوع، تمرکز را از ما گرفته است. اگر در ایران هیأت علمی نشوم، انگار نتوانسته‌ام از درسی که خوانده‌ام استفاده کنم. به همین‌خاطر در هر جای دنیا بتوانم از مدرک و دانشم استفاده کنم، به آنجا می‌روم. البته در حال رصد برخی دانشگاه‌های معتبر کانادا و آلمان هم هستم.»
به جز محمدمسیح، دانشجویان افغانستانی دیگری هم هستند که در ایران مشکل شغلی دارند و دغدغه‌شان برطرف شدن این موانع توسط دولت ایران است. روح‌الله موسوی که سال ۹۷ در رشته مهندسی عمران از دانشگاه صنعتی شریف فارغ‌التحصیل شده و از همان دوران دانشجویی با چند نفر از دانشجویان ایرانی در قالب یک شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی‌شریف مشغول فعالیت شده و حالا مدیریت آن را به‌عهده دارد، در این‌باره به همشهری گفت: «اوایل که کار در این شرکت دانش‌بنیان را آغاز کردم چون پاسپورتم دانشجویی بود و در واقع اجازه کار نداشتم، شرایط سخت بود اما الان که مجوز کار گرفته‌ام، سهام مربوط به من به نام خودم ثبت شده است.»
فهرست محدود مشاغل برای غیرایرانی‌ها
ماجرای مراجعه این فارغ‌التحصیل غیرایرانی دانشگاه صنعتی‌شریف برای گرفتن اجازه کار، روایتی است که نشان می‌دهد سازوکارها در قبال تبعه افغان و هر غیرایرانی دیگری که بخواهد در این کشور بماند، رشد کند و به توسعه ایران کمک کند چقدر دافعه‌برانگیز است. «وقتی برای اخذ مجوز کار و گرفتن کارتی با عنوان کارت کار به اداره کار مراجعه کردم، یک فهرستی از مشاغل را جلویم گذاشتند و گفتند یکی را انتخاب کن تا در کارتی که صادر می‌شود، آن را ثبت کنیم. این مشاغل همه در حوزه کارگری بود و اصلا سطوح دیگری را شامل نمی‌شد. بنا، کشاورز، قالب‌زن و... عناوینی بود که باید یکی را انتخاب می‌کردم. می‌گفتند امکان اضافه شدن هیچ عنوان شغلی دیگری هم به آن فهرست وجود ندارد. این در حالی بود که هم‌اکنون مدیر بخش طراحی و توسعه محصول در یک شرکت دانش‌بنیان هستم و بالاخره مجبور شدم عنوان شغلی قالب‌زن را برای درج در کارت کار خود انتخاب کنم.»
او درباره مشکلاتی که به‌عنوان یک تبعه خارجی در حوزه کارهای اداری و بانکی برمی‌خورد، هم حرف‌های فراوانی دارد: «حساب بانکی ما فقط می‌تواند قرض‌الحسنه باشد و نمی‌توانیم حساب جاری داشته باشیم پس به ما دسته چک هم نمی‌دهند. نمی‌توانم برای شرکتی که در آن مدیر هستم، وام بگیرم. حداقل سالی دوبار این اتفاق برایم می‌افتد که وقتی می‌خواهم از کارت عابربانک استفاده کنم، خودپرداز آن را مسدود شده اعلام می‌کند. وقتی به بانک مراجعه می‌کنم هم می‌گویند چون تبعه خارجی هستی، باید یک فرم پر کنی. فرم را هم پر می‌کنم اما چند وقت بعد باز دوباره کارتم را مسدود می‌کنند. خوب این مواردبسیار بد است.»
این فارغ‌التحصیل افغانستانی دانشگاه صنعتی‌شریف که پدرش هم در شهرری زندگی می‌کند و راننده ماشین باری است، می‌گوید: «پس از ۳۰ سال که در ایران زندگی می‌کنم و همواره افتخارآفرین هم بوده‌ام اما همچنان اقامتم سال به سال تمدید می‌شود. به تازگی به پلیس مهاجرت مراجعه کردم. پلیس مهاجرت هم گفت که می‌تواند اقامت ۵ ساله برایم صادر کند تا ببینند بعد چه می‌شود. البته هنوز هم اقامت ۵ ساله برایم صادر نشده است. علاقه‌مند هستم اقامت دائم ایران را بگیرم البته امید چندانی ندارم.»
باید برای ماندگاری فارغ‌التحصیلان موفق خارجی در ایران برنامه داشت
عبدالحمید علیزاده، معاون همکاری‌های علمی و سازمان‌های تخصصی مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم، نیز در گفت‌وگو با همشهری بر دغدغه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان غیرایرانی دانشگاه‌های کشور که پس از سال‌ها تحصیل و خو گرفتن با فرهنگ ایرانی، می‌خواهند با تسهیل شرایط اقامت در ایران در کشورمان ماندگار شوند، صحه می‌گذارد اما می‌گوید: «وزارت علوم صرفا تا پایان دوره تحصیلی برای این دانشجویان غیرایرانی برنامه دارد و برنامه‌ریزی برای ماندگار کردن این دانشجویان غیرایرانی، موضوعی است که صنعت، دستگاه‌ها و نهادهای متولی در کشور و به‌طور کلی یک اراده جمعی در نظام تصمیم‌گیری باید به آن فکر کند و برایش برنامه‌ریزی داشته باشد.» او معتقد است؛ صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و حتی بنیاد ملی نخبگان می‌توانند با اعمال تغییراتی در دستورالعمل‌ها و شیوه‌نامه‌هایشان، فضایی ایجاد کنند که فارغ‌التحصیلان غیرایرانی دانشگاه‌های کشور که دارای برجستگی‌ها و توان علمی شاخصی هستند، همچنان در کشور ماندگار شوند.
علیزاده اذعان می‌کند: «ارزیابی‌مان نشان می‌دهد، دانشجویان غیرایرانی که از دانشگاه‌های ایران فارغ‌التحصیل شده‌اند، در کشورهای خود به پست‌های علمی و اجرایی در بخش‌های فنی مهندسی، زیرساختی، علوم پزشکی و... رسیده و مشغول شده‌اند.» معاون همکاری‌های علمی و سازمان‌های تخصصی مرکز همکاری‌های علمی بین‌المللی وزارت علوم درباره امتیازاتی که برای دانشجویان غیرایرانی که در عرصه‌های مختلف ازجمله المپیادها برتر می‌شوند، وجود دارد هم به همشهری گفت: «در مقاطع تحصیلی و حتی در دوره پسادکتری حمایت‌هایی داریم. از غیرایرانی‌هایی که جزو نفرات برتر کنکور سراسری و کنکور کارشناسی‌ارشد قرار می‌گیرند نیز حمایت می‌کنیم؛ به‌طوری‌که ظرف ۴ سال اخیر، ۴۰ نفر از دانشجویان غیرایرانی که رتبه ۱ تا ۳ آزمون کارشناسی ارشد و ۱ تا ۱۰۰ کنکور سراسری را به‌دست آورده بودند، بورسیه کامل شدند.» وی افزود: «نفرهای برتر المپیادها برای تحصیل در مقطع بعدی‌شان می‌توانند از بورس تحصیلی وزارت علوم استفاده کنند. اقامت و حقوق ماهانه نیز از دیگر موارد حمایتی است. در جریانم که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری هم تلاش‌هایی جهت گرفتن اقامت ۵ساله برای غیرایرانی‌هایی که در المپیادها و رویدادهای علمی افتخارآفرین بوده‌اند، داشته است.»
علیزاده همچنین درباره آمار دانشجویان غیرایرانی دانشگاه‌های کشور نیز به همشهری اعلام کرد: «حدود ۵۷ هزار دانشجوی غیرایرانی در دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل هستند. بیش از ۲۶ هزار نفر از آنها در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم، ۹ هزار نفر در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت بهداشت و بقیه در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل می‌کنند. جالب اینجاست که در طول ۵ سال گذشته اکثریت دانشجویان غیرایرانی در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های کشور تحصیل می‌کنند؛ به‌طوری‌که جمعیت دانشجویان غیرایرانی به‌ترتیب در کارشناسی ارشد، دکتری و بعد لیسانس بیشترین است.» او درباره توسعه صنعت آموزش از طریق پذیرش دانشجویان غیرایرانی نیز اظهار کرد: «در طول ۱۰ سال گذشته از اعدادی نظیر ۲۵۰ دانشجوی بورسیه و ۳۱۰ دانشجوی غیربورسیه به ۵۷ هزار دانشجوی غیرایرانی رسیده‌ایم که بیش از ۹۲ درصد آنها غیربورسیه و شهریه‌پرداز هستند و حدود ۱۳ هزار نفر از آنها از طریق کنکور وارد دانشگاه‌های ایران شده‌اند. عراق، افغانستان، سوریه و لبنان ۴ کشور اول دانشجوفرست به ایران هستند و براساس جدیدترین گزارش‌ها، تعداد دانشجویان چینی شاغل به تحصیل در دانشگاه‌های ایران هم رو به افزایش است.»