چرایی تفاوت «نرخ رشد اقتصادی» بانک مرکزی و مرکز آمار | 80 درصد آمار صندوق بین المللی پول متکی به بانک مرکزی ایران است | دلایل رشد منفی 6 درصدی اقتصاد در دولت حسن روحانی؟

55 آنلاین-عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی ایران در روز سوم خرداد 1400، در اجلاس هیأت مدیره اتحادیه پایاپای آسیا اعلام کرد که «بر اساس برآورد اولیه، نرخ رشد اقتصادی ایران در 9 ماهه اول سال 1399 معادل 2.2 درصد بوده است».

در حالی رئیس بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی را حتی بالاتر از 2 درصد مثبت اعلام کرده که مرکز آمار ایران (زیرمجموعه سازمان برنامه و بودجه کشور)، نرخ رشد اقتصادی 9 ماهه اول سال 1399 را منفی 1.2 درصد اعلام کرده است.

در صورتی که پیش از این بانک مرکزی، نرخ رشد اقتصادی سال 1398 را منفی 6.5 و مرکز آمار این نرخ را منفی 7 درصد اعلام کرده بودند.

در گفت و گوی «55 آنلاین» با یوسف کاووسی - صاحب نظر در امور اقتصادی و بانکی- نحوه آماردهی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران و چگونگی برآوردهای صندوق بین المللی پول از اقتصاد ایران، مورد کند و کاو قرار گرفته است.

*****

*بانک مرکزی، یکی از نهادهایی است که آمارهای آن مورد توجه قرار می گیرد چه از طرف کارشناسان، اقتصاددانان و رسانه ها و چه در سطح جهانی. آیا بانک مرکزی در سال ها و دهه های اخیر، واقعاً بنیه کارشناسی خوبی داشته و دارد که بتواند به موقع آمار نرخ رشد اقتصادی و نرخ تورم را تهیه کند؟

-بله. بانک مرکزی این توانایی را دارد و اصلاً یک اداره به نام «اداره آمار اقتصادی» در این ارتباط در بانک مرکزی فعال است. این اداره نزدیک به 400 نفر در تمام شهرهای ایران دارد که نسبت به جمع آوری آمار اقدام می کنند.

این آمار هم، عمدتاً مورد استناد سازمان های بین المللی قرار می گیرد. چون در داخل کشور، مصوبه ای وجود دارد که مرکز آمار ایران، نرخ ها را اعلام کند. لذا بانک مرکزی ایران، آمارها را تهیه می کند ولی اعلام نمی کند.

بانک مرکزی، همه این آمارها را تهیه می کند و حتی خیلی قوی تر از مرکز آمار ایران، تهیه می کند.

*در سال 1399 بانک مرکزی قول داد که آمارهای مختلف و از جمله نرخ تورم را به موقع به اطلاع عموم مردم برساند تا شفافیت تحقق پیدا کند. در عمل، این اتفاق نیفتاد و نرخ آمار سال 1399 توسط بانک مرکزی اعلام نشده.

به هر حال، مسئولان بانک مرکزی، خودشان تعهد دادند که آمارها را به موقع منتشر می کنند. آیا این اعلام نکردن آمار، به شأن و جایگاه بانک مرکزی صدمه می زند یا نه؟

-قرار بر این است که در کشور ما فقط یک مرجع، آمارها را اعلام کند. البته آمارهای بانک مرکزی، دقیق تر است و با آمار مرکز آمار ایران، یک مقدار تفاوت دارد. به طور خاص، نرخ تورم تهیه شده توسط بانک مرکزی، متفاوت از نرخ تورم تهیه شده توسط مرکز آمار ایران است.

برای مثال، اگر مرکز آمار ایران، نرخ تورم را 40 درصد محاسبه کند، حتماً بانک مرکزی به میزان 3 درصد بالاتر، آن را محاسبه کرده است. لذا تصمیم گرفته شد که بانک مرکزی، اعلام نکند ولی این موضوع، باعث نشد که بانک مرکزی کارش را انجام ندهد.

بانک مرکزی، کارش را انجام داده و همه این آمارها را دارد ولی به طور رسمی اعلام نمی کند یعنی به لحاظ قانون، نگذاشتند بانک مرکزی این کار را انجام بدهد.

*قانون، بانک مرکزی را از انتشار آمار منع نکرده و فقط در شورای عالی آمار تصویب شده که مرکز آمار ایران، مرجع آماری باشد.

-تصویب شده که فقط یک مرکز در کشور، آمار را اعلام کند. به همین دلیل، فقط مرکز آمار ایران، آمارها را منتشر می کند.

*به هر حال، آمارهایی که بانک مرکزی تهیه می کند باید آنها را برای نهادهای بین المللی از جمله «صندوق بین المللی پول» و «بانک جهانی» ارسال کند.

-بانک مرکزی، آمارها را به آن نهادها اعلام می کند ولی در داخل کشور این طور شده.

*بانک مرکزی، آمارها را برای نهادهای بین المللی، می فرستد. بالاخره با یک مقدار تاخیر زمانی، و از طریق آمار نهادهای  بین المللی، کارشناسان و اقتصاددانان و رسانه های داخلی و ایرانی متوجه می شوند که وضعیت آمارهای تهیه شده توسط بانک مرکزی ایران چگونه است.

-بله ولی معمولاً آمار بانک مرکزی، به طور غیر رسمی اعلام می شود. وقتی که بانک مرکزی، آمارها را به صندوق بین المللی پول و بانک جهانی، تحویل می دهد، با یک فاصله این آمارها منتشر می شود.

تمام تحلیل ها و پیش بینی هایی که بانک جهانی و صندوق بین المللی پول دارند، بر اساس همین آمارهایی است که بانک مرکزی تهیه می کند.

*با توجه به این که جنابعالی در بانک مرکزی فعالیت داشته اید، به نظر شما بانک مرکزی، تا چه حد تحت تاثیر جریانات و مسائل سیاسی قرار گرفته و در نتیجه سعی می کند به نوعی مبهم رفتار کند و کلاً اوضاع چگونه است؟

 -تلاش بانک مرکزی بر این است که بتواند به صورت مستقل، کار را انجام بدهد و باید هم این طور باشد یعنی استقلال بانک مرکزی از دولت باید رعایت شود. البته ممکن است دولت، علاقه مند باشد که بعضی آمارها منتشر نشود.

بر این اساس، تاکید شده بانک مرکزی، آمارها را منتشر نکند. برای مثال، دولت علاقه ندارد که بانک مرکزی، بعضی آمارها از جمله نرخ تورم را اعلام کند. چون آمارهای بانک مرکزی، واقعیت های جامعه را بیش تر نشان می دهد. اعلام آمار یا عدم اعلام آن، بستگی به فردی دارد که رئیس بانک مرکزی است.

اگر رئیس بانک مرکزی، نسبت به دولت و هیأت دولت، تابع باشد، قاعدتاً از دولت، فرمانبَری بیش تری می کند ولی اگر یک مقدار مستقل باشد، سعی می کند مقاومت کرده و وظایف خودش را به درستی انجام بدهد.

این مساله، بحث سیاسی است و در همه دولت ها، این طور بوده و در دولت آقای روحانی هم، این طور شده. در حال حاضر، بانک مرکزی بعضی آمارها را اعلام نمی کند یا مبهم اعلام می کند یا سربسته می ماند و در نتیجه به صراحت نمی گوید.

رئیس بانک مرکزی، تحت فشار دولت است و اگر بخواهد یک مقدار در برابر دولت، مقابله کند او را برکنار می کنند.

*بانک مرکزی ایران، نرخ رشد اقتصادی را اعلام می کند و در این زمینه ایرادی در مورد انتشار آمار وجود نداشته است. 

-بله ولی چون نرخ رشد اقتصادی، مثبت است، بانک مرکزی آن را اعلام می کند و اگر منفی باشد، آن را اعلام نمی کند.

*ولی نرخ رشد اقتصادی سال های 1396، 1397 و 1398 هم که مقدار آن کم و حتی منفی بوده، توسط بانک مرکزی ایران اعلام شده. در سال 1397، نرخ رشد اقتصادی منفی 6 درصد بوده و در سال 1398 نرخ رشد اقتصادی، منفی 6.5 درصد شده.

البته مرکز آمار ایران برای سال های 1397 و 1398 نرخ رشد اقتصادی را به ترتیب منفی 4.9 درصد و منفی 7 درصد اعلام کرده است. به نظر شما، چرا در مورد نرخ رشد اقتصادی، آماری که توسط این دو نهاد اعلام شده بود، نزدیک به هم بوده و تفاوت زیادی نداشته اند؟

-فرمول هایی که منجر به این نتیجه می شود معمولاً یکسان است و فقط در روش های آماری، ممکن است این دو نهاد، یک مقدار اختلاف با همدیگر داشته باشد. این اختلاف، عمدتاً خودش را در نرخ تورم نشان می دهد.

این اختلاف نرخ رشد اقتصادی اعلام شده توسط بانک مرکزی و مرکز آمار، کمتر است به دلیل این که مولفه های شاخص نرخ رشد اقتصادی، ثابت و معلوم هستند.

*صندوق بین المللی پول در فروردین 1399 (اوایل سال 2020 میلادی) پیش بینی کرد که نرخ رشد اقتصادی ایران در سال 2020، منفی 6 درصد و نرخ تورم 36 درصد می شود. آقای روحانی بلافاصله در جلسه هیات دولت گفتند بر اساس پیش بینی های بانک مرکزی ایران، نرخ رشد و نرخ تورم ما در سال 1399، بهتر از سال 1398 خواهد شد.

آقای همتی، رئیس بانک مرکزی هم تاکید کردند که «پیش بینی صندوق بین المللی پول اشتباه بوده و در بدبینانه ترین سناریوهای بانک مرکزی ایران، نرخ رشد اقتصادی منفی 6 درصد وجود ندارد».

نرخ رشد دو سال قبل در حد منفی 6 بوده ولی برای سال سوم، به چه علت صندوق بین المللی پول تا این حد منفی به قضیه نگاه می کرد؟

-برخی آمارها و داده ها، محرمانه است مخصوصاً در زمینه فروش نفت و مسائلی از این قبیل و ایران بعضی از این آمارها را اعلام نمی کند. چون ما به صورت غیر رسمی، کار را انجام می دادیم و مجبور بودیم تحریم ها را دور بزنیم.

به دلیل تحریم، بعضی آمارها به این صورت اعلام می شود یعنی ما دقیقاً نمی توانیم به طور شفاف بگوییم چگونه برای فروش نفت اقدام کرده ایم، چقدر فروخته ایم و چگونه پول آن را گرفته ایم.

به خاطر این که ما نمی توانیم در شرایط تحریم، این اطلاعات را اعلام کنیم، در نتیجه آن اختلاف در آمارها به وجود می آید.

*معمولاً چقدر از آمارهای نهادهایی مثل صندوق بین المللی پول، متکی به آمارهای نهادهای داخلی ایران است و چقدر متکی به آمارهای منابع دیگر یعنی خارج از ایران؟

-بیش از 80 درصد آمارهای نهادهای بین المللی مثل صندوق بین المللی پول، به اطلاعات و آمار هر کشور برمی گردد. معمولاً کشورها، آمارهای غلط به صندوق بین المللی پول نمی دهند. به خاطر این که چند عامل به هم وصل است یعنی اگر در یک جا آمار غلط بدهید، در یک جای که آمار می دهید ایراد کار مشخص می شود.

آن 20 درصد دیگر هم با بعضی اطلاعات نهادهای بیرونی، دَبِل چک (بررسی دوباره) می کند.

*آقای همتی، رئیس بانک مرکزی در مورد پیش بینی رشد اقتصادی منفی 6 ایران توسط صندوق بین المللی پول، گفت «آن پیش بینی صندوق بین المللی با فرض اِعمال قرنطینه بوده ولی چنین چیزی برای ما موضوعیت ندارد».

آیا ممکن است پیش بینی رشد اقتصادی شدیداً منفی ایران توسط این صندوق، به خاطر در نظر گرفتن شرایط ناشی از قرنطینه احتمالی بوده باشد؟

-اگر قرنطینه عملیاتی می شد، باید کُل کشور ما تعطیل می شد و وقتی تعطیل شود، رشد اقتصادی منفی می شود ولی وقتی که ما روش قرنطینه کامل را اجرا نکردیم، روی نتیجه کار ما تاثیر داشته است.

به همین خاطر، چنین موضوعی قطعاً تاثیر دارد و نهادهای بین المللی، یک مقدار به سیاست های کشورها توجه می کنند.

*جنابعالی گفتید که 80 درصد اطلاعات صندوق بین المللی پول، متکی به آمار بانک مرکزی است. به نظر شما، بانک مرکزی ایران، احتمالاً در اوایل شیوع کرونا، به صندوق بین المللی پول گفته که قرنطینه اِعمال می کنیم که این صندوق، رشد اقتصادی منفی 6 را برای ایران پیش بینی کرد؟

-برخی پیش بینی هایی را که ممکن است اتفاق بیفتد، می گویند ولی بعداً که اطلاعات اصلاح می شود یا یک سیاست دیگر، اجرا می شود، نتیجه کار را به صندوق بین المللی پول اعلام می کنند.

بانک مرکزی، هر روز و هر هفته، آمارها را به صندوق نمی دهد و مثلاً به صورت ماهانه آمار می دهند یا سه ماهه ولی قطعاً آن پیش بینی رشد اقتصادی منفی 6 درصد صندوق بین المللی پول، با استفاده از اطلاعات منابع داخلی ایران بوده است.

*پس بانک مرکزی در اعلام نرخ رشد اقتصادی منفی 6 درصدی که توسط صندوق اعلام شد، نقش داشته است؟

-بله. همیشه این پیش بینی ها اعلام می شود و نتایج را نیز اعلام می کند. ممکن است یک پیش بینی صورت بگیرد ولی اگر در اجرا به نحو دیگری عمل شود، صندوق بین المللی پول در گزارش بعدی خود، اصلاح لازم را به عمل می آورد.

*در فصل پاییز سال 1399 که اواخر سال 2020 میلادی بود، صندوق بین المللی پول، گزارش جدید خود را درباره اقتصادی کشورهای دنیا منتشر کرد و نرخ رشد اقتصادی ایران را برای سال 2020 از منفی 6 به منفی 5 درصد کاهش داد.

وقتی که در ایران قرنطینه کامل اجرا نشده و از نظر جنابعالی آمار صندوق بین المللی پول عمدتاً متکی به آمار بانک مرکزی است، چرا دوباره نرخ رشد شدیداً منفی برای ایران مطرح شده و در حد 5 درصد پیش بینی شده؟

-من دقیقاً نمی دانم چه فعل و انفعالاتی اتفاق افتاده که باز نرخ رشد اقتصادی منفی پیش بینی شده.

*جنابعالی اعتقاد دارید که 20 درصد از اطلاعات صندوق بین المللی پول در مورد ایران را از منابع دیگری دریافت می کنند. آن 20 درصد آمار واقعاً تا چه سندیّت و اعتبار دارد؟

-سندیت آن بخش، بیش از 80 درصد درست است و مثلاً به آمارهای کشتیرانی بین المللی و بیمه بین المللی اتکا می کنند یا به آمارهای کلان از جمله در خصوص صادرات و وارداتی که در سطح دنیا انجام می شود، توجه دارند.

*مرکز آمار ایران برای سال های 1397 و 1398 نرخ رشد اقتصادی منفی 4.9 درصد و منفی 7 درصد اعلام کرد. بانک مرکزی هم، نرخ رشد اقتصادی سال های 1397 و 1398 را در حد منفی 6 و منفی 6.5 محاسبه کرد.

برای 9 ماهه سال 1399 مرکز آمار ایران، نرخ رشد اقتصادی را منفی 1.2 درصد می داند. بعد از دو سال منفی شدن رشد اقتصادی در سال 1397 و 1398، آیا شوک تحریم در حال تخلیه شدن بوده که یک مقدار نرخ رشد اقتصادی، بهبود پیدا کرده است؟

-بله. قطعاً همین طور بوده. چون ما فشار حداکثری را سپری کرده ایم. وقتی اوج فشار گذشته و به سمت پایین آمده، وضع آمارها تغییر می کند.

*هر دو نهاد بانک مرکزی و مرکز آمار ایران، دقیقاً نرخ رشد اقتصادی سال های 1397 و 1398 را چندین درصد منفی اعلام کردند. برای 9 ماهه اول سال 1399، مرکز آمار می گوید نرخ رشد اقتصادی منفی 1.2 درصد بوده و بانک مرکزی می گوید مثبت 2.2 درصد شده.

به نظر شما، چرا در 9 ماهه سال 1399، تا این حد بین آمار این دو نهاد اختلاف وجود دارد؟

-مستند ما، معمولاً بانک مرکزی بوده که درست تر است.

*نرخ اعلام شده این دو نهاد برای دو سال پیاپی، منفی بوده. حالا چگونه ممکن است که برای سال 1399 به عنوان سال سوم، نرخ محاسبه شده توسط یک نهاد منفی باشد و نرخ یک نهاد دیگر مثبت شود؟

-ممکن است اطلاعاتی که بانک مرکزی دارد، مرکز آمار نداشته باشد یا بانک مرکزی به دلایل محرمانه بودن، آن اطلاعات را به مرکز آمار نداده باشد یا اطلاعات را به روز بارگذاری نکرده باشد و مرکز آمار از اطلاعات قبل تر استفاده کرده باشد.

همیشه بحث تحریم و محرمانه بودن اطلاعات و دور زدن تحریم ها، در نحوه ارائه این اطلاعات تاثیر دارد.

*فشار حداکثری ترامپ یک مقدار تعدیل شده. چگونه امکان دارد مرکز آمار نتواند مثل سال های قبل اطلاعات لازم را تهیه کند؟

-در این زمینه مرکز آمار ایران باید جواب بدهد.

*در سال 1399 شیوع ویروس کرونا به رشد اقتصادی کشورمان ضربه زد و اشتغال کاهش پیدا کرد. به نظر خودتان، فکر می کنید حتماً نرخ بانک مرکزی درست است و آیا با توجه به وضعیت نامناسب اقتصاد، احتمالاً نرخ رشد اقتصادی باید مثبت باشد یا منفی؟

-ما دقیقاً نمی توانیم این آمارها را ملاک رفتارهای خودمان قرار بدهیم.

*با توجه به تعطیلی هایی که به خاطر کنترل کرونا اِعمال شد و حدود 2 میلیون نفر هم در سال 1399 به دلیل شیوع کرونا بیکار شدند، چگونه ممکن است یک تحول مثبت در اقتصاد رخ بدهد و رشد اقتصادی مثبت شود؟

-درست است که آن تعطیلی ها اتفاق افتاد ولی به طور همزمان بحث استفاده از فضای مجازی مطرح شد و شغل هایی در این حوزه ایجاد شد. در نتیجه، این نوع اشتغال ها موضوع تعطیلی ها را تحت الشعاع قرار داد.

اخیراً و بر اساس آماری که وزارت کار اعلام کرد، نزدیک 600 تا 700 هزار نفر در این مدت که بیکار شده بودند به سرِ کار رفته اند.