با معدوم هندوانه و پیازهاچه میزان آب هدر داده‌ایم؟
آب نیست اما کشاورزان مجبور شده‌اند هزار تن پیاز و هندوانه را معدوم کنند که به معنای هدررفت ۳ میلیون لیتر آب در کشور است. معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار در کشور. آن هم در سالی که کشور با بحران بی‌آبی مواجه است. عضو اتاق بازرگانی خراسان رضوی می‌گوید: «همه اینها به بی‌برنامه بودن جهاد کشاورزی برمی‌گردد.»
تنها در یک قلم ۲۰ هزار تن پیاز و ۷ هزار تن هندوانه در کشور معدوم شده است. پیاز و هندوانه‌هایی که یا در مزارع رها شدند و یا خوراک دام شده است.
اگرچه به گفته رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد این ۲۰ هزار تن تنها بخش کوچکی از پیازها و محصولات معدوم شده است. اما مساله این است که این محصولات در سالی معدوم شده که ایران با شدیدترین بحران آب در نیم قرن اخیر مواجه است. اما برای تولید این محصولات معدوم شده چه میزان آب هدر داده‌ایم؟
برای پاسخ به این سوال ابتدا باید مشخص شود که چقدر محصول کشاورزی تولید شده معدوم شده است؟ محمدرضا حسینا، عضو اتاق بازرگانی خراسان رضویمی‌گوید: «مشخص نیست که چه میزان محصول کشاورزی معدوم شده است. ما آمار دقیقی از این موضوع نداریم.»
به طور دقیق مشخص نیست چند هزار تن از این محصولات هدررفت داشته، برخی می‌گویند بیش از ۲۰ هزار تن فقط پیاز معدوم شده است و بر اساس آمارها فقط حدود ۷ هزار تن هندوانه در مرز ترکیه معدوم شده است. بر این اساس آمار محصولات کشاورزی معدوم شده بیش از این است.
پیش‌تر نیز نایب رئیس اتحادیه بارفروشان گفته بود: «هندوانه‌ها در جنوب کشور خوراک دام‌ها می‌شود. زیرا هندوانه امسال آنقدر ارزان است که در میادین اصلی بار هندوانه روی دست فروشندگان مانده است.» که در همان مزرعه یا از بین رفت یا هم خوراک دام‌ها شد.
هدررفت آب مصرفی ۱۰ سال یک خانوار
اما میزان آب برای تولید این دو محصول چقدر است؟ به گفته محمدرضا حسینا، عضو اتاق بازرگانی خراسان رضوی«میزان آبی که برای هندوانه به صورت غرقابی مصرف می‌شود حدود ۲۸۰ لیتر آب برای هر کیلو گرم است. برای هر کیلوگرم پیاز نیز ۴۰ لیتر آب مصرف می‌شود. این در حالی است کشور ما با بحران بی‌آبی مواجه است و گناه این موضوع هم به گردن جهادکشاورزی است که پاسخگو نیست.»
اما مروری بر آمارها نشان می‌دهد که فقط بر اساس همین آمار محدود، بیش از ۳ میلیون لیتر آب هدر رفته است. با توجه به اینکه سرانه مصرف آب در ایران حدود ۲۲۰ لیتر است میتوان گفت معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار ۴ نفره آب هدر رفته است بدون آنکه هیچ صرفه و درآمد اقتصادی داشته باشد.
لازم به ذکر است که آمار محصولات کشاورزی معدوم شده و میزان آبی که هدر داده‌اند قطعا بیش از این موارد است و برخی آن را با بخشی آب ذخیره پشت سدها مقایسه می‌کنند. آمارهایی که نشان می‌دهد میزان هدررفت آب آن هم در این شرایط بسیار زیاد است.
اما هدررفت آب تنها پیامد این اقدام نیست. بحران آب سبب شده که برخی از کشاورزان زمین و دام‌های خود را بفروشند و به شهر مهاجرت کنند که این مساله خود مشکلات اقتصادی و اجتماعی دیگری ایجاد می‌کند.
اما مساله این است که درست زمانی که در یک گوشه کشور آب هدر می‌رود و محصولات تولید شده معدوم می‌شود اما در گوشه دیگر برخی از کشاورزان به دلیل نبود آب از کشت محصول منصرف شدند.
جهاد کشاورزی پاسخگو نیست
اگرچه حسینا درباره دلیل هدررفت هندوانه و پیاز می‌گوید: «دلیل اصلی که هندوانه‌ها نابود می‌شود گرانی حمل و نقل است. هندوانه و پیاز عمدتا در استان‌های جنوبی کشور کاشت می‌شود. استان‌های جنوبی به خصوص سیستان و بلوچستان و هرمزگان به جهت اینکه ماشین‌ها بار را به سمت مراکز استان‌های کشور جابه‌جا کنند ، نیست و اگر هم باشد کرایه گرانی دارند. این اسرافی هم که در حال حاضر شاهد آن هستیم مربوط به بحث حمل و نقل است.»
این در حالی است که در سال آبی جاری استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان از مناطقی بودند که کاهش شدید ریزش‌های آسمانی داشتند. احد وظیفه، رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران و خشکسالی سازمان هواشناسی پیش‌تر در این مورد گفته بود: «استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان کاهش ۹۰ درصدی در بارندگی داشتند.»
حسینا نیز در پایان می‌گوید: «تمام اینها به بی‌برنامه بودن وزرات جهاد کشاورزی برمی‌گردد. جهاد کشاورزی باید از مصرف داخلی محصولات و صادرات آن برآورد داشته باشد سپس از طریق اداره‌های جهاد کشاورزی استان‌ها برای میزان کشت مناطق برنامه بدهد. این معضلی است که هر سال با آن مواجه هستیم و هر بار یک محصول هدررفت می‌رود.»
اما مساله این است که مشکل از هر نهاد و هر بخشی که باشد، خشکسالی امسال و سال‌های گذشته مشکلات بسیاری را ایجاد کرده است. در یک سو آب هست و خریدار نیست و در بخش دیگر آب نیست و کشاورزان بیکار شده‌اند. گویا بحران مدیریت به گونه‌ای است که همه جا با بحران مواجه‌اند، یکی بحران کمبود آب و نبود محصول و جای دیگر بحران نبود مشتری و اضافه محصول.