خرید اینترنتی | کرونا کلاهبرداران را خانه‌نشین کرد
در این یک سال اخیر جرایم اینترنتی در همه جای دنیا رشد چشمگیری داشته و دلیلش هم پیداست؛ همه‌گیری کووید-۱۹ خریدار و کلاهبردار را خانه‌نشین کرده است.
«تنها وقتی که هم حق دارید و هم باید یک شکاک به تمام معنا باشید زمان خرید اینترنتی است. پیداکردن هر نشانه مشکوکی باید شما را از ادامه کار بازدارد. زمانی که باید به قول معروف اگر دو چشم دارید دو چشم هم قرض بگیرید و حسابی جست‌وجوگر باشید. اگر حوصله این پلیس‌بازی‌ها را هم ندارید بهتر است قید خرید را بزنید چون به قول صدرا منوچهری، کارشناس سایبری، حتی اگر ۲ هزار تومان هم از حساب شما کم شود و شما بی‌تفاوت باشید تنها به گسترش دامنه کاری یک کلاهبردار اینترنتی کمک کرده‌اید. اما مسأله اینجاست که در زمانه کرونا و محدودیت‌های بازار چه راهی بجز خرید اینترنتی باقی است؟
در این یک سال اخیر جرایم اینترنتی در همه جای دنیا رشد چشمگیری داشته و دلیلش هم پیداست؛ همه‌گیری کووید-۱۹ خریدار و کلاهبردار را خانه‌نشین کرده است. البته روش‌های کلاهبرداری اینترنتی و فیشینگ آن قدر زیاد و متنوع است که امکان دارد هر فردی با هر میزان تحصیلات و معلومات و در هر زمانی به دامش بیفتد اما همه‌گیری این بستر را گسترده‌تر کرده است. افراد زیادی را می‌شناسم که برای اولین بار در این یک سال خرید اینترنتی انجام داده‌اند و با این شیوه سعی کرده‌اند از مبتلا شدن به بیماری فرار کنند.
یکی از کسانی که برای فرار از کرونا به دام کلاهبرداران افتاد محبوبه است. به قول خودش هر وقت که حوصله‌اش سر می‌رود اینستاگرام را باز می‌کند و صفحات لباس را ورق می‌زند و هر وقت هم از استمرار خانه‌نشینی شبیه افسرده‌ها می‌شود خرید اینترنتی می‌کند: «آن قدر همه صفحات را بالا و پایین کرده بودم که قیمت همه اجناس دستم بود. چند وقتی یک پیراهن مجلسی چشمم را گرفته بود اما قیمتش باعث شده بود سراغش نروم تا این که شاید یک ماه بعد در صفحه دیگری همان لباس را با قیمت پایین‌تری پیدا کردم. چشمانم از خوشحالی برق می‌زد و سریع پیامک دادم و طرف هم سریع پیام داد و سایز گرفت و شماره کارت بانکی داد. قرار شد کمتر از ۲۴ ساعت جنس به دستم برسد.»
صفحه بیش از ۱۰ هزار دنبال‌کننده داشت و عکس‌ها هم خوب لایک خورده بود اما بعد از واریز ۳۰۰ هزار تومان و فرستادن عکس فیش پرداخت، دیگر نه صفحه‌ای در کار بود و نه پیراهنی، همه چیز در چشم بر هم زدنی دود شد: «از عصبانیت دلم می‌خواست سرم را به دیوار بکوبم. احساس می‌کردم خنگ و کم‌هوش هستم. هیچ هم حوصله نداشتم برای ۳۰۰ هزار تومان در این وضعیت کرونا بروم دادگاه و پاسگاه.» او بعدها شنید که این صفحات با کپی‌کردن عکس از صفحات معتبر و پایین‌آوردن قیمت، مشتری را به دام می‌اندازند.
علیرضا طباطبایی، وکیل جرایم سایبری، از مالباختههایی می‌گوید که احساس سرخوردگی پیدا می‌کنند: «اولین احساس پشیمانی از اعتماد بی‌جهتی است که به آن صفحه اینترنتی پیدا می‌کنند و دائم این حس خودخوری و ناراحتی را با خود همراه دارند. یک بخش از دست دادن پول است و بخش دیگر عذاب وجدان از این که چرا به این راحتی اغفال شده‌اند.»
طباطبایی از تنوع کلاهبرداری‌های اینترنتی به فراخور طبقه اجتماعی و علایق فردی هر شخص می‌گوید: «بزرگ‌ترین تکنیک و مهارت کلاهبرداران مهندسی اجتماعی است. یعنی طرف را طوری ترغیب می‌کنند تا همان کاری را که می‌خواهند انجام دهد.»
او دو عامل مهم در فریب‌خوردن را طمع و ترس خریدار می‌داند: «طمع می‌کنند که جایزه را ببرند یا چیز گرانی را که به نظر ارزان شده بخرند. گاهی مواقع هم از ترس است. کلاهبرداران می‌گویند شما یک پرونده کیفری دارید که در این پرونده کیفری ممکن است برای شما حکم صادر شود. شما را به صفحه‌ای هدایت می‌کنند تا ببینید این حکم چیست و شما چون آن زمان ترسیده‌ای و نگرانی، فکرت درست کار نمی‌کند. شماره کارت و رمز دوم کارت را می‌دهی مثلاً هزار تومان کسر می‌شود تا ببینی در سامانه چه چیزی ثبت شده. در واقع روی تفکر و قدرت تحلیل افراد تأثیر می‌گذارند اما در واقع در یک لحظه از هزاران نفر مبلغ کوچکی دریافت کرده‌اند.»
چند سالی است که دیگر واردات لباس و کفش با مارک‌های معتبر جهانی نداریم و این نیاز در بخشی از مردم به وجود آمده و بستری شده برای انجام کلاهبرداری در شبکه‌های اجتماعی. بهروز با عشق خرید اورجینال به تور یکی از این صفحات افتاد که مدعی بود از ترکیه جنس وارد می‌کند: «عکس کفش‌ها را از سایت‌های معتبر گذاشته بودند و قیمت‌ها هم بالا بود اما به نظرم می‌ارزید کفش خوب داشته باشم. بارها در استوری کفش‌هایی را که برای مشتری‌ها فرستاده بود می‌گذاشت و مردم هم تشکر می‌کردند.»
بهروز هم روی همین حساب و کتاب و بعد از چند وقت، کفش دلخواه را سفارش می‌دهد اما بعد از پرداخت به او می‌گویند ۲۰ روز دیگر کفش به دستش می‌رسد: «بیست روز شد یک ماه ونیم و من هر چقدر می‌پرسیدم چه شد؟ یک روز می‌گفتند مرز بسته است، یک روز می‌گفتند باربر پیدا نکردیم دیگر دست آخر گفتند لیر گران شده، یک مبلغ دیگر هم واریز کن که من گفتم اصلاً نمی‌خواهم و پولم را پس بدهید و تا پولم را پس بگیرم سه ماه طول کشید و من در حال انفجار بودم. خدا می‌داند چقدر از این پول‌ها در حساب داشتند و سود می‌کردند.»
طباطبایی به چند نکته مهم در مورد خرید از صفحات شبکه‌های اجتماعی می‌گوید، هر چند معتقد است بهتر است اصلاً این معاملات انجام نشود: «نسبت به پیشنهادهای اغواکننده بی‌تفاوت باشید، یعنی شک کنید که هر پیشنهاد خوب می‌تواند یک پیشنهاد واقعی باشد. باید پول را در لحظه تحویل کالا پرداخت کنید و از سایت‌ها و درگاه‌های معتبر پرداخت داشته باشید. متأسفانه خیلی از مردم فرق درگاه‌های معتبر و فیشینگ را نمی‌دانند. باید تا آنجا که ممکن است طرف معامله را شناسایی کنید. خیلی از کلاهبرداری‌ها در تلگرام اتفاق افتاده است. از کسی که آمده دفتر وکالت می‌پرسیم مدرک دارید؟ می‌گوید طرف معامله چت را دوطرفه پاک کرد. خرید در فضای شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام خطرات بسیار بیشتری از سایت‌ها دارد چون براحتی هر کسی می‌تواند صفحه باز کند فالوئر فیک بخرد و محصولاتی را عرضه کند که شاید اصلاً آن محصول را نداشته باشد. حتماً بررسی کنید کسی مطلبی در اینترنت مبنی بر کلاهبرداری آن صفحه نوشته یا اظهار نارضایتی کرده است یا نه؟ اگر صفحه اینستاگرام است کامنت‌های صفحه را بخوانید.»
صدرا منوچهری از کاهش کلاهبرداری‌های اینترنتی بعد از ایجاد رمز پویا می‌گوید و به این نکته اشاره می‌کند که بعد از همه‌گیری کرونا و رونق‌گرفتن کسب و کارهای خانگی، بستر برای کلاهبرداران اینترنتی بیش از پیش مهیا شده است: «مردم باید یاد بگیرند که در ابتدای آدرس صفحه پرداخت معتبر باید https وجود داشته باشد و آن s نشان‌دهنده محافظت شدن صفحه است. هر فروشگاه معتبری که به‌صورت آنلاین کار می‌کند باید دارای «این نماد» باشد که با کلیک روی آن وارد سایت enamad.ir شوید. گاهی هم می‌توان با واردکردن شماره کارت اشتباه دید چه پیغامی می‌آید اگر گفت پرداخت موفق بوده هر چه زودتر صفحه را ببندید.»
رفرش‌کردن صفحه و به هم ریختن اعداد و حروف یا متن بدون ویرایش در یک صفحه می‌تواند راهی برای فهمیدن این که صفحه جعلی است باشد، اما می‌توان گفت بدترین نوع پرداخت کارت به کارت برای فردی است که اصلاً نمی‌دانیم کیست در حالی که هیچ کالایی هم تحویل نگرفته است.
اما با تمام این نکات اگر باز هم درگیر یک سرقت اینترنتی شدید - آن طور که علیرضا طباطبایی می‌گوید - هر چه سریع‌تر به شعب خدمات قضایی بروید و طرح شکایت کنید. هر چند رسیدگی به پرونده‌های شکایت اینترنتی روندی متفاوت از پرونده‌های سنتی کلاهبرداری دارد: «در کلاهبرداری‌های اینترنتی افراد زیادی درگیر می‌شوند. مثلاً یک پیامک فیشینگ برای هزار نفر در شهرهای مختلف ارسال می‌شود و یکباره چند هزار پرونده تشکیل می‌شود. رسیدگی به جرایم اینترنتی چه مستندسازی آن چه پیگیری موضوع با جرایم عمومی متفاوت است. افراد و مجرمان هویت خود را پنهان و از شماره کارت‌های دیگری استفاده می‌کنند. مسلماً حجم بالای افراد درگیر و فنی‌بودن روش‌ها و ابزار پنهان مجرمان کار را سخت‌تر می‌کند. برای تسهیل در این امور در شهرهای مختلف، دادسرا یا شعبه تخصصی جرایم رایانه‌ای و پلیس تخصصی فتا تشکیل شده است.»