سقوط بهمن تورم با رشد نقدینگی
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که دلیل مهم ایجاد رشد بالای نقدینگی از سال‌های گذشته، ریشه در کسری بودجه دولت داشته است.
در گزارش جدید بانک مرکزی از میزان رشد نقدینگی، این رقم به بیش از ۴۰ درصد رسیده که برای اولین بار در طی ۵ دهه اخیر رخ می‌دهد و حاکی از هشدار جدی و مهم برای اقتصاد و افزایش تورم است. بانک مرکزی در گزارش جدید خود در این زمینه نوشته است: «نرخ رشد نقدینگی در سال ۱۳۹۹ (براساس ارقام مقدماتی) به دلیل تغییر شرایط پیرامونی اقتصاد کشور، از روند بلندمدت خود فاصله گرفته و به ۴۰٫۶ درصد و نرخ رشد پایه پولی نیز به ۲۹٫۲ درصد رسید.»
طبق برآوردهای انجام‌شده نقدینگی در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ رشدی معادل ۳۷درصد و افزایشی بیش از ۹۰۰هزار میلیارد تومان را تجربه کرد به‌طوری‌که تا بهمن‌ماه سال قبل به‌طور متوسط روزانه ۲.۴۸ هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور اضافه شد و رقم کل نقدینگی تا بهمن‌ماه سال قبل از ۳ هزار و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان عبور کرد.
انتظار می‌رود باوجود موتور روشن رشد نقدینگی تا انتهای سال ۱۴۰۰ به حدود ۴ هزار و ۶۰۰ هزارمیلیارد تومان برسد.
رشد چشمگیر نقدینگی و آمار بالایی که در این بخش به‌خصوص در سال‌های اخیر به ثبت رسیده است، باعث شده آثار مخرب آن در کشور همواره به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد مطرح گردد. آمار بالایی که بانک مرکزی از میزان افزایش نقدینگی در سال ۹۹ ارائه داده است، به معنای تشدید رشد تورم در ماه‌های پیش رواست، آن‌هم در شرایطی که رشد اقتصادی زیادی در کشور رخ نداده است.
تورم؛ پیامد رشد نقدینگی
افزایش بی‌مهابای نقدینگی بدون پشتوانه که تورم، اصلی‌ترین پیامد آن است به‌وضوح در سطح بازار مشاهده می‌شود. افزایش چندین برابری قیمت در همه زمینه‌های اقتصادی به‌تنهایی نشان‌دهنده رشد بالای نقدینگی است که به بازار سرازیر می‌شود. با افزایش سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات در سال ۹۹، بیش از رشد قیمت دارایی‌ها و کالاهای سرمایه‌ای و اقلام مصرفی، تورم در مواد غذایی بود که اثر مستقیمی بر دهک‌های پایین درآمدی به‌جا گذاشت. برای جلوگیری از بروز تورم بالا در پی افزایش نقدینگی، رشد بالای اقتصادی باید وجود داشته باشد که متأسفانه کشور ما فاقد رشد اقتصادی است و بیشتر، متغیر تورم در آن نمود داشته است.
طبق آمارهای ارائه‌شده در سال ۹۹ میزان خلق روزانه نقدینگی ۱۹۰۰ میلیارد تومان در بهار، ۲۵۰۰ میلیارد تومان در تابستان، ۲۶۰۰ میلیارد تومان در پاییز و ۲۸۰۰ میلیارد تومان در زمستان رسیده است که افزایش خلق روزانه نقدینگی در هر فصل را نسبت به فصل قبل نشان می‌دهد.
برآوردهای انجام‌گرفته حاکی از آن است که در سال ۹۷ روزانه هزار میلیارد تومان نقدینگی خلق‌شده که این آمار در سال ۹۸ روزانه به ۱۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است. این آمار نشان‌دهنده رشد پلکانی و صعودی است که در خلق نقدینگی دیده می‌شود. با توجه به این‌که کشور در سال گذشته با رشد اقتصادی چشمگیری روبه‌رو نبوده است، تولید بی‌رویه نقدینگی که مابه‌ازای مشخصی برای آن وجود ندارد، منجر به بالا رفتن تورم می‌گردد.
کسری بودجه، عامل اصلی رشد نقدینگی
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که دلیل مهم ایجاد رشد بالای نقدینگی از سال‌های گذشته، ریشه در کسری بودجه دولت داشته است. قبل از اعمال تحریم‌های سرسختانه دولت از طریق درآمدهای نفتی، بخشی از کسری بودجه خود را تأمین می‌کرد، اما با نزول درآمدهای ارزی حاصل از کاهش فروش نفت، دولت به سمت استقراض از منابع بانک مرکزی روی آورد که درنتیجه آن رشد نقدینگی در سطح بالایی ثبت گردید.
پول بدون پشتوانه یکی از مهم‌ترین عوامل رشد نقدینگی محسوب می‌شود که افزایش هزینه‌های جاری و انتشار بدون پشتوانه اسکناس و درنهایت بدهی منجر به تورم را ایجاد می‌کند.
بدهی بانک‌ها، عامل دیگر رشد پولی
بانک‌ها دارای نقش مهمی در افزایش ضریب خلق و رشد نقدینگی هستند. آن‌ها با کمبود منابع پولی به سمت استقراض از بانک مرکزی می‌روند و کمبود خود را از این طریق تأمین کنند که این هم عاملی برای افزایش نقدینگی است.
بدهی بانک‌ها به‌ویژه بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی ازاواخر دهه ۸۰ و در یک دهه اخیر رشد قابل‌توجهی پیدا کرد. با افزایش بدهی‌ها به بانک مرکزی ناترازی بودجه و نظام بانکی شکل می‌گیرد و با ناتوانی اقتصاد کشور از تأمین مالی خود و استقراض از بانک مرکزی، افزایش پایه پولی و رشد نقدینگی ایجاد می‌گردد.
از سوی دیگر در سال گذشته همزمان با رشد نقدینگی، ترکیب آن نیز تغییر کرده و سهم پول نسبت به شبه پول از نقدینگی بیشتر شده است. درواقع نقدینگی از دو جزء اصلی پول و شبه پول تشکیل می‌شود. پول معادل سپرده‌های جاری و اسکناس در یک اقتصاد محسوب می‌گردد، اما شبه پول معادل سپرده‌های مدت‌دار درنظر گرفته می‌شود. چنانچه در اقتصاد سهم زیادی از نقدینگی در قالب شبه پول ذخیره شود نمی‌تواند تأثیر زیادی بر تورم بگذارد، اما آمارها نشان می‌دهند پس از سال ۹۶ سهم اجزای پول و شبه پول بیشتر در جهت تورم‌زایی بوده است و از افزایش میزان پول حکایت دارند، زیرا بالا بودن سهم پول از نقدینگی سبب قدرت تورم‌زایی بیشتر آن می‌شود.
اثر شدید رشد نقدینگی بر نرخ تورم باعث شده است سکاندار سیاست‌های پولی اقتصاد ایران بیش از هر موضوعی به کنترل نقدینگی اشاره داشته باشد، اما آمارهای اعلام شده از رشد نقدینگی که توسط بانک مرکزی اعلام‌شده، بیش از آنکه اطمینان‌بخش باشد، نگران‌کننده است.
در سه دهه اخیر دولت‌ها به انحای گوناگون موجبات خلق نقدینگی را فراهم آورده‌اند و روند مستمر خلق پول برای تأمین مخارج رو به رشد دولت‌ها در عمل منجر به تشکیل یک اقتصاد ضعیف، غیر مردمی و نامولد گردیده است، درحالی‌که با بهره‌گیری از مؤلفه مهم و کلیدی اصلاح ساختاری بودجه، احیای بخش خصوصی مولد و مقابله با فعالیت‌های اقتصادی پرفساد رانتی یا نامولد دولتی، می‌توان به جلوگیری از رشد پول بی‌پشتوانه و تورم به وجود آمده کمک کرد.